Thallium

Thallium er eit metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Tl og atomnummer 81. Det høyrer til gruppe 13 i periodesystemet.

81 Kvikksølv ← Thallium → Bly In ↑ Tl ↓ Uut Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Thallium, Tl, 81
Kjemisk serie	Metall
Gruppe, periode, blokk	13, 6, p
Tettleik, hardleik	11850 kg/m3, 1,2 (ikkje SI)
Utsjånad	Sølvkvitt
Atomeigenskapar
Atommasse	204,3833 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	190 (156) pm
Kovalent radius	148 pm
Ioneradius	150 pm (ladning: +1)
van der Waals radius	196 pm
Elektronkonfigurasjon	[Xe]4f145d106s26p1
Elektron per energinivå	2, 8, 18, 32, 18, 3
Oksidasjonstrinn (oksid)	+1, +3 (svak base)
Krystallstruktur	Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	577 K (304°C)
Kokepunkt	1746 K (1473°C)
Molart volum	17,22 cm3/mol
Fordampingsvarme	164,1 kJ/mol
Smeltevarme	4,142 kJ/mol
Damptrykk	5,33×10−6 Pa ved 577 K
Ljodfart	818 m/s ved 25 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,62 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	129 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	6,17 MS/m
Termisk konduktivitet	46,1 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	589,4 kJ/mol 1971 kJ/mol 2878 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 203Tl 29,524% (stabilt) 204Tl (kunstig) 3,78 år β− ε 0,764 0,348 204Pb 204Hg 205Tl 70,476% (stabilt)
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Metallet er mjukt og lettformeleg, og kan skjerast i med kniv. Det har ein metallisk glans som det fort mister i luft, og får i staden ein blå-grå farge. For at stoffet ikkje skal oksidera oppbevarer ein det gjerne under vatn.

Bruk

Thallium er eit giftig tungmetall og har vore brukt til å forgifta rotter og insekt. Stoffet har òg vore brukt i giftmord på menneske.

Helse

Sjølve grunnstoffet og sambindingane det dannar er svært giftige. Dette er fordi det kan erstatta viktige alkalikation i kroppen, til dømes natrium og kalium. Ombytinga fører til at alle prosessane i cella stoppar opp. Stoffet var særs verknadsfult som mordvåpen før ein forstod korleis det verka og fann fram til ei motgift (berlinerblå, Fe₄[Fe(CN)₆]₃). Thalliumforgifting fører mellom anna til at ein mister håret.

Thallium i mindre dosar kan truleg framkalla kreft.

På grunn av helsefarane er thallium ikkje lenger brukt som rottegift.

Thallium i kulturen

Krimforfattaren Agatha Christie, som hadde arbeidd som farmasøyt, hadde thalliumforgifting som mordmåte i romanen The Pale Horse (norsk: Den fjerde rytter). Ein fann ut kva offera døydde av fordi dei hadde mista hår.

Filmen The Young Poisoner's Handbook frå 1995 var basert på livet til Graham Frederick Young som drap minst tre menneske med thallium i 1960- og -70-åra.