Vau Loïsa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
La Vau Loïsa o la Vau de Viera[1], es una vau daus Aups occitans situaa dins lo massís daus Escrinhs e dins lo departament daus Auts Aups dins la region Provença-Aups-Còsta d'Azur. Se situa dins lo Briançonés e es una de las pòrtas dau pargue nacionau daus Escrinhs.[2][3]
Regropa las comunas de Vau Loïsa e de Pelvós ( comuna de Vau Loïsa e Pelvós), Puei Sant Vincent e Los Vinhaus[4]. Lo vilar d'Alafreida es dins aquela region.
Lo pargue nacionau daus Escrinhs (creat en ) compòrta un « sector de la Vau Loïsa » que compren aqueu territòri, alarjat a la Comba dau Forneu e a la vau de Fraissiniera (que correspond a la vau de la Biaissa.)[5]
Remove ads
Toponimia
La Vau Loïsa cambièc de nom mantes còps durant los sègles :
- Vallis Gerenton(i)a = la vau daus rocasses (o Vallis jarentonnæ[6]), dins l'Antiquitat romana e fins al sègle XII ;
- Après lo sègle XII, « Vallis putas » o « Vallis putea », la vau mala ; vengut « Valputa ».[7][7] Segon d'unas fonts, seriá perque de discípols de Pierre Valdo, eissits de classas pauras lionesas convertias au movement valdés, i resistissián a las tropas reialas, fins a lor masèl parciau durant la Crosada contra los valdeses de 1488 ; mas sembla que lo nom de la vau siá pas estat liat amb aquò ;
- Lo nom actuau de Vau Loïsa rend omenatge a Loís XI de França (1423-1483) que, pendent una part de son règne, faguèt cessar (provisòriament) las represalhas e los masèls organizats contra los valdeses d'aquela vau ; lo nom de Vallis Loysia es adoptat a aquela epòca.[8]
- Val Liura durant la Revolucion francesa ;
- Vau Loïsa après lo periòde precedent.
Remove ads
Geografia
S'accedís a la Vau Loïsa per la vau de Durença. La vila mai pròcha es Briançon.
Aquela vau es una de las pòrtas dau pargue nacional daus Escrinhs. Dins la vau de Gir, se tròba lo vilar d'Alafreida, puèi lo prat de Madama Carle ; despuei aqueu endrech, òm arriba, entre autres, a la Barra daus Escrinhs (4 102 m d'altitud e mai nauta cima dau massís), au mont Pelvós, a l'Alafreida, au glacier Blanc e au glacier Neir[9], aitau coma a la ròcha Fauriá. Alafreida, segond site de l'Estat francés per la practica de la nauta montanha, es lo mai frequentat daus Escrinhs.[3] La comba dels Bans e aquela de la Sèla, situaas dins la ret Natura 2000, son dins aqueu sector.[7] Aqueu territòri forma la vau istorica de la Vau Loïsa.[6]
Lo pargue nacionau daus Escrinhs compòrta un sector geografic nomenat « La Vau Loïsa », qu' enriquís aqueu territòri amb las vaus dau Forneu e de la Biaissa.[5] La comba dau Forneu, accessible despuei L'Argentièra, ten un ancian site minièr de plomb argentifèr esplechat a partir de l'Edat Mejana ; los paisatges d'aquela vau pòrtan la peada de las modificacions fachas per l'activitat umana al cors dels sègles. S'i tròba tanben la resèrva naturala de las Desliuras. La vau de Fraissinieras (vau de la Biaissa) es accessibla per un ancian verrolh glaciari ; los valdeses s'èran assostats dins aquela vau subretot de las persecucions que lor èran fachas a l'Edat Mejana ; lo vilar de Dormilhosa es situat sus aqueu territòri.[3]
La comuna daus Vinhaus, a l'intraa de la Vau Loïsa, possedissiá fins au sègle XIX nombrosas vinhas, e son nom es liat a aquò.[10]
La Vau Loïsa correspond essencialament a las vaus de Gir, d'Onda, de Gironda (e de la Biaissa, pel « sector de la Vau Loïsa » dau pargue nacionau daus Escrinhs).[5] Demest los lacs de montanha presents dins aqueu sector, se tròba lo lac de l'Eichaudaa, situat au pè d'un glacier e un daus mai grands lacs daus Escrinhs.[5]
Remove ads
Urbanisme e architectura
Los vilatges e vilars de la Vau Loïsa presentan una architectura tradicionala tipica d'aquela vau. La màger part dels ostaus ancians èran d'ostaus d'agricultors, constituits d'un volum que recampa estable (au debàs, demorança (au primièr estanci) e granja (au segond estanci e dins lo galetàs ; ges circulacion interiora èra possibla, los accèsses se fasián en faciaa per de corsièras (formaas generalament de balcons de fusta, qualques còps tanben per las famosas arcaas de pèira) religaas per d'escalas ; aqueu sistèma es tipic de la vau.[11] Aquelas construccions èran e son totjorn de pèira ; pasmens, la part superiora qu'assosta la granja èra, au sègle XVII, bastia de fustas de mèlze apiejaas orizontalament los unas subre las autras. Fins au sègle XIX, la majoritat daus tèits èra constituida de palha de segau ; sola la glèisa, l'ostau comun e qualques abitacions de riches avián de lausas ; aqueu darrièr materiau remplacèc la palha de segau a la fin dau sègle XIX. La demorança es sovent constituida dins quatre pèças fachas de vòlta d'arestas de pèira. Lo vilatge de Vau Loïsa compòrta qualques bastits que presentan d'arcaas de marbre en un o dos estancis en faciaa.[8][11] Aquelas faciaas amb arcaas serián apareguas dins la segonda mitat dau sègle XVIII, probablament en una evolucion de las corsivas tradicionalas de fusta, dins d'ostaus qu'apertenián a de proprietaris un pauc mai fortunats que los autres.[11] Las corsièras, generalament situaas a l'adrech (cara expausaa au solelh), èran de luòcs de circulacion, mas tanben d'emmagazinatge e en part de vida.[11]
Los vilatges principaus son sovent situats en fons de vau, mentre que de vilars d'aupatge permetián aus abitants de seguir los tropeus dins las nautors durant l'estiu.
La vau compòrta nombroses edificis religioses.
Au sègle XX, la modernizacion e l'aviaa dau torisme an vist una architectura nòva s'implantar dins la region : l'estacion d'espòrts d'ivèrn de Puei Sant Vincent, creaa en 1974, compren pereu de bastits tipics daus ensems urbans d'aqueu genre.[4]
Nombroses mòstra de solelhs se tròban subre los ostaus de la vau, la quala se tròba sus la rota istorica de las mòstras de solelh dels Auts Aups.[7]
Remove ads
Istòria
Preïstòria e Antiquitat
Edat Mejana e Renaissença
Au sègle XI, la vau, alavetz nomenaa Vallis jarentonnæ, dependiá de la prebostat de Sant Laurenç d'Ols[6], situada dins la val de Susa. Sembla que cap de bula dau papa Urban II non concernisca d'aqueu temps la Vau Loïsa e una eventuala eretgia valdesa.[6]
Au sègle XII, Pierre de Bruys, potencialament sortit de la Vau Loïsa, un preire catolic que sa ierarquia condemnèt e enebiguèt de presicar, mas que decidiguèt d'o far de tot biais e, predicator itinerant, passèt dins las diocèsis d'Ambrun e de Gap, puèi en Provença e en Lengadòc. Professava una doctrina qui s'opausava a la Glèisa catolica sus mantes ponches. Sembla qu'aja fach emuls en Vau Loïsa.[6]
Pierre Valdo (o Valdès, o Vaudès), autre predicator dau sègle XII, eissit de Lion, fonda la frairesa dels Paures de Lion, lo movement valdés. Es escomenjat en 1184 e son movement persecutat. Sos discípols lioneses fugisson aquela region e se refugisson dins los Alps, subretot dins las vaus de la Nauta Durença (Briançonés), de Fraissiniera, de la Vau Loïsa, e benlèu dau Cairàs, aitau coma aquelas dau piemont italian Prajalats, Sant Martin, Engruenha, Lusèrna (los comtes que possedisson aquelos païses son los daufins de vianés pels unes, los comtes de Savòia pels autres).[6] Aquelos nòus arribants semblan èsser estats ben aculhits dins aquelas vaus mas rèstan discrets, que las persecucions de la Glèisa catolica contunhan dins d'autras regions.[6] Lo papa Lucian III escomenja los valdeses en 1184 e son puèi declarats eretges durant lo quatren concili de Latran en 1215. En 1248, las persecucions se refòrçan. Lo sègle XIV vei los valdeses de las vaus pròchas de la Nauta Durença mostrats dau det per l'Inquisicion ; mantes arquevesques d'Ambrun e dels fraires menors d'aquela meteissa vila se viran alara contra aquelas populacions. En 1338 e 1339, l'Inquisitor ven dins la Valputa (nom de la Vau Loïsa a aquela epòca) e pronóncia de condemnacions contra los eretges e ne confisca los bens. En 1348, lo daufin Umbert II de Vianés apieja l'accion de l'arquevesque d'Ambrun, en demandant per letra a las bailes, jutges, procuradors e autres oficièrs de l'Ambrunés e del Briançonés d'agir amb aqueu eclesiastic contra los valdeses e los autres eretges.[6]
Entretemps, en 1349, lo Daufinat de Vianés, au quau aperten la region de la Vau Loïsa e de la Nauta Durença, es vendut per Umbert II de Vianés e restacat au Reiaume de França e ven la província dau Daufinat.
Las persecucions contra los valdeses se perseguisson e nombre d'entre eles veson lors bens confiscats, recebon d'emendas, quitament son torturats e cremats.[6] En 1375, lo papa Gregòri XI demanda au rei de França son ajuda per contrar las eretges daufineses ; en 1393, mants d'aquelos de las vaus de Fraissiniera, l'Argentièra e Vau Puta son empresonats e un grand nombre es cremat a Grenòble.[6]
D'unes autors atribuisson una evangelizacion de las vaus vaudesas dau Briançonés per Vincenç Ferrièr (un predicator catolic que serà canonizat), mas sembla qu'aquò siá pas jamai estat lo cas.[6]
Los vaudeses son decimats e s'amagan ; totun, de 1478 a 1487, las persecucions reprenon. L'arquevesque d'Embrun Jean Baile pren subretot lo cap la Crosada contra l8s vaudeses de 1488, masèl perpetrat durant la repression religiosa conducha per l'Inquisitor Alberto Cattaneo, mandatat pel papa Innocent VIII contra los valdeses de las vaus de Fraissiniera, de la Vau Loïsa, de l'Argentièra, de la Vau Cluson e de las vaus a l'entorn, daube lo sosten dau papa Innocent VIII.[6] Dins la Vau Loïsa, los vaudeses se refúgian prèp de l'Alafreida, sus l'eminéncia nomenada puèi Bauma daus Vaudés o Sèrre daus òmes mòrts ; resistisson un temps mas l'armaa que los ven cercar pren lo dessús e gaireben cap non n'escapa ; sembla qu'i aja agut entre setanta e mai de nonanta personas tuaas dins aqueu chaple.[6] En 1489, lo rei Carles VIII redigís una letra qu'abolís las persecucions dirigias contra los vaudeses de Valcluson e de la Vau Loïsa e retòrna lors bens ays primièrs. Sembla que malgrat aquò, restèron qualques partisans valdeses dins la vau, mas desapareguèron pauc a cha pauc, aital coma dins la vau de l'Argentièra.[6]
Temps modèrnes
Après la Revolucion francesa, es creaa la comuna de Pelvós, qui compòrta mantes vilars. Pelvós es sonat La Pissa fins en 1893, en referéncia a la cascada de l'Eichauda situada a las Claus.
En 1848, durant lo començament de l'alpinisme dins los Alps, lo professor Puiseux atenh lo ponch culminant dau Mont Pelvós (3 954 m), considerat alavetz coma lo pus naut dau massís. Puiseux remarca pasmens, d'aqueu promontòri, una cima pus nauta : la Barra dels Escrinhs (4 103 m). En 1864, l'alpinista anglés Edward Whymper atenh la cima d'aquela darrièra.[12]
Remove ads
Torisme
Refugis de montanha
Aquel sector compta nombroses refugis de nauta montanha, dont lo refugi dels Escrinhs, lo refugi del Glacièr Blanc, lo refugi Cézanne, lo refugi Tuckett (ancian abric Tuckett), lo refugi del Pelvós (refugi Lemercier), lo refugi del Sélé, e lo refugi dels Bans[13].
Personalitats ligaas a la Vau Loïsa
- Abbon, rector de Mauriana puèi patrice que possedissiá nombroses bens dins la Vau Loïsa.
- Pierre de Bruys, un eresiarca francés dau sègle XII qui contestèt la Glèisa catolica amb violéncia abans de perir vèrs 1131 dins las flamas d'un lenhièr a Sant Gèli ; d'unes abitants de la Vau Loïsa foguèron sos primièrs discípols.[6]
Nòtas e referéncias
Vejatz tanben
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads