ੴ
॥ ਜਪੁ ॥ From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ੴ (ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ), ਜਿਸਨੂੰ ਏਕ ਓਂਕਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Ik Onkar ਗੁਰਮੁਖੀ: ੴ ਜਾਂ ਇੱਕ ਓਂਕਾਰ; ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਵ, "ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ"[1][2][3][4], ਇਸ ਲਈ "ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ"[5] ਜਾਂ ਇੱਕ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹੈ"[6] ਵਜੋਂ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਕੰਸ਼ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਰਮ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ।[7]
ੴ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਹਨ।[8]
ਇੱਕ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ "ਇੱਕ ਅਤੇ ਇਕਲੌਤਾ, ਜਿਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ", "ਅਪ੍ਰਗਟ, ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ, ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ[9] ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਚਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਪੂਰਨ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਪਰਮ ਹਕੀਕਤ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭਦੇ ਹਨ।"[10]
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਾਕੰਸ਼ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ[11] ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਰਗੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[12][13][14]
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਅਦੁੱਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇਸ ਦਾ ਪਾਠ (ਉਚਾਰਨ ਜਾਂ ਬੋਲ) ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 13 ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਰਚਿਤ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਮਹਲਾ 1 ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੰਕ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦੇ ਬੇਅੰਤ ਪਸਾਰੇ ਤੇ ਇਸਦੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਕਰਤਾ (ਭਾਵ ਇੱਕ ਕਰਤਾਰ) ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇ ਸੂਚਕ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। 'ਓਅੰ' ਬ੍ਰਹਮ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ ਅਤੇ 'ਕਾਰ' ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਪਿਛੇਤਰ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਇਕ-ਰਸ। ਓਅੰਕਾਰ ਅੱਗੇ 'ਇਕ' ਲਾਉਣਾ ਅਦਵੈਤਵਾਦੀ ਸਿੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।
Remove ads
ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿਚ
ੴ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਵਾਕੰਸ਼ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲਾ ਵਾਕੰਸ਼ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸਲੋਕ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵੀ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 38 ਭਜਨ ਅਤੇ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅੰਤਿਮ ਸਲੋਕ ਹੈ।[15]
ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਜਪੁ।। ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ।। ਨਾਨਕ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ।। |
ਇਹ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹਸਤੀ ਹੈ, ਨਾਮ ਤੋਂ ਸੱਚ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਬਿਨਾ ਡਰ - ਨਿਰਭਉ, ਬਿਨਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ - ਨਫ਼ਰਤ ਰਹਿਤ, ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਸਦੀਵੀ ਰੂਪ ਵਾਲਾ, ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ - ਅਣਜੰਮਿਆ, ਸਵੈ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। |
Remove ads
ਵਰਣਨ
"ੴ" ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ, ਯਾਨੀ 'ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ'।[17][18]
ਵੈਂਡੀ ਡੋਨੀਗਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਵਾਕੰਸ਼ ਇੱਕ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ "ਇੱਕ") ਅਤੇ ਓਂਕਾਰ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ "ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਏਕਤਾ" ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਓਂਕਾਰ ਸ਼ਬਦ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਧੁਨੀ "ਓਮ" ਜਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਸਿੱਖ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਅਰਥ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[19][20] ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਓਅੰਕਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਖਰਾ ਹੈ", ਅਤੇ ਸਿੱਖ "ਓਅੰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਅਕਥਨਯੋਗ ਗੁਣ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜ਼ੋਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ 'ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਵਿਅਕਤੀ', ਸਦੀਵੀ ਇੱਕ, ਜਾਂ 'ਬਿਨਾਂ ਰੂਪ' ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।"[21] ਵਜ਼ੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਓਂਕਾਰ, "ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਓਮ (ਓਮ) ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ (ਇਸਦੇ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਨਾਲ), ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਬੀਜ-ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।"[22] ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਓਂਕਾਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਡੋਨੀਗਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਸਨੇ "ਬੋਲੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਓਮ-ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੈ"।
ਓਅੰਕਾਰ ('ਇੱਕ, ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਆਦਿ ਧੁਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰਦੀ ਹੈ') ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਓਅੰਕਾਰ ਨੇ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਓਅੰਕਾਰ ਤੋਂ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਯੁੱਗ ਆਏ। ਓਅੰਕਾਰ ਨੇ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਓਅੰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ। ਓਅੰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ।
— ਰਾਮਕਲੀ ਦਖਣੀ, ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ 929–930, ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ [23]
ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:
"'ਇੱਕ' ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਇਕਵਚਨਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਯਾਨੀ ਕਿ, ਅੰਕ '1' ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਵਉੱਚ ਹਸਤੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਉਸਦਾ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਟੀਚਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ: 'ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ (ਸਾਹਿਬ) ਇੱਕ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਹੈ, ਭਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕਲਾ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ' (AG 350)। ਇੱਕ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਸਾ ਭਜਨ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ "ਇੱਕ" ('ਇੱਕ') ਦੇ ਸੰਜੋਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਦੀ ਇੱਕਤਾ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ: 'ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।'[21]
ਉਹ ੴ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਕ 1 (ਇੱਕ) ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਈਸ਼ਵਰਵਾਦੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[24]
ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਪਰਮ ਸੱਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਰ ਆਮ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ, "ਅਨਾਦੀ ਇੱਕ", ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ, "ਬਿਨਾਂ ਰੂਪ ਵਾਲਾ ਇੱਕ", ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ("ਅਦਭੁਤ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ") ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[25]
Remove ads
ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ
- 2019 ਵਿੱਚ, ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਈ ਸਿੱਧੀ ਉਡਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੋਇੰਗ 787 ਡ੍ਰੀਮਲਾਈਨਰ ਦੀ ਪੂਛ 'ਤੇ ਲਾਲ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚ "ੴ" ਸ਼ਬਦ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 550ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[26]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads