ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Bebe Nanaki; ਅੰ. 1464–1518 ), ਜਿਸਨੂੰ ਬੀਬੀ ਨਾਨਕੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,^[1] ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਸੀ।^[1] ਨਾਨਕੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਸਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[1] ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ 'ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਝੁਕਾਅ' ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2][3][4]

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ (ਇੱਕ ਖਰੜੇ 'ਜਨਮ ਸਾਖੀ' c.1800-1900 ਅਨੁਸਾਰ)
ਜਨਮ	ਨਾਨਕੀ ਬੇਦੀ ਅੰ. 1464 ਚਾਹਲ, ਕਸੂਰ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ (ਮੌਜੂਦਾ ਦਿਨ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਮੌਤ	ਅੰ. 1518 (ਉਮਰ 54)
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਜੈ ਰਾਮ ਪਲਟਾ
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ	ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ (ਪਿਤਾ) ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ (ਮਾਤਾ)
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ	ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਭਰਾ)

ਜੀਵਨੀ

ਜਨਮ

ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ 1464 ਵਿੱਚ ਚਾਹਲ ਸ਼ਹਿਰ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਨਾਨਕੀ ਸ਼ਬਦ "ਨਾਨਕੀਆਂ " ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਰਥ ਹੈ "ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਨਾ-ਨਾਨੀ ਦਾ ਘਰ"।^[5][6]

ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਬੇਬੇ ਅਤੇ ਜੀ ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ। ਬੇਬੇ ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੀ ਔਰਤ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਉਮਰ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।

ਵਿਆਹ

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਵਿਆਹ 11 ਜਾਂ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।^[7] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈਆ ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਪਾਸ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ।^[8] ਜੈ ਰਾਮ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਪਰਮਾਨੰਦ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ।^[9] ਜੈ ਰਾਮ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਉਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪਟਵਾਰੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਸੰਭਾਲ ਲਈਆਂ। ^[9] ਜੈ ਰਾਮ ਨੇ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਦੇ ਇਸ ਮੋਡੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ^[10] ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਜੈ ਰਾਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੋਈ ਜੈਵਿਕ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ।^[9]

ਭਰਾ ਅਤੇ ਭੈਣ

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਦੀ "ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਆਤਮਾ" ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ।^[11] ਉਹ ਪੰਜ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਉਸਦੇ ਲਈ ਮਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸਗੋਂ ਉਸਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਪਿਆਰ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਉਸਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨਾਨਕ ਲਈ ਵਿਆਹ ਲਈ ਇੱਕ ਔਰਤ, ਸੁਲੱਖਣੀ ਚੋਨਾ, ਲੱਭੀ।^[11] ਕਿਉਂਕਿ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕੋਈ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਸੀ।^[12]

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[13] ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਉਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਉਹ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਸੰਗੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਬਾਬ ਖਰੀਦਿਆ।^[14] ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਸੁਲੱਖਣੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਅਤੇ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ।^[15][16]

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (ਸੱਜੇ) ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦੇ ਪਤੀ, ਜੈ ਰਾਮ (ਖੱਬੇ) ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 1830 ਦੀ ਜਨਮਸਾਖੀ (ਜੀਵਨ ਕਹਾਣੀਆਂ) ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ।

ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ

1518 ਈ: ਵਿੱਚ ਜਦ ਆਖਰੀ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ ਆਏ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੇਬੇ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤ ਸਮਾਂ ਜਾਣ ਕੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਹੀ ਰੁਕ ਗਏ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਬੀਤਣ ਬਾਅਦ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਆਪਣੀ 54 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ।

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦੀ ਮੌਤ 1518 ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ।^[17] ਆਪਣੀਆਂ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ।^[17] ਉਸਦੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਏ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[18] ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ, ਜੈ ਰਾਮ ਦੀ ਵੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[17] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।^[19][17][20]

ਤਸਵੀਰ:Original house of Bebe Nanaki.jpg

ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਅਸਲ ਘਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ "ਕਾਰ ਸੇਵਾ" ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਇਮਾਰਤ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।