ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ

ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ( ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ: ضِلع قصُور), ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਦਾ ਇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 1976 ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ^{[1] : 1} ਇਸ ਦੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਸੀ।

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕੇਂਦਰ ਕਸੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਕੁੱਲ ਰਕਬਾ 4,796 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ^[2]

ਇਤਿਹਾਸ

ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਕਸੂਰ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਸੂਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1000 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਕਸੂਰ ਖੇਤਰ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੌਰਾਨ ਜੰਗਲਾਂ ਵਾਲਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਸੀ। ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਕੰਬੋਜ, ਦਰਦਾਸ, ਕੈਕਇਆ, ਪੌਰਵ, ਯੌਧਿਆ, ਮਾਲਵਾਸ ਅਤੇ ਕੁਰੂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। 331 ਈ.ਪੂ. ਵਿਚ ਅਚੇਮੇਨੀਡ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿਚ 50,000 ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਕਸੂਰ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ, ਇੰਡੋ-ਯੂਨਾਨੀ ਰਾਜ, ਕੁਸ਼ਾਨ ਸਾਮਰਾਜ, ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ, ਚਿੱਟੇ ਹੂਣਾਂ, ਕੁਸ਼ਾਨੋ-ਹੇਫਥਲਾਇਟਸ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਰਹੀ ਸੀ।

997 ਈਸਵੀ ਵਿਚ, ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੁਬਕਤਗੀਨ ਦੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇਏ ਗਜ਼ਨਵੀਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਰਾਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ 1005 ਵਿਚ ਕਾਬੁਲ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੂਫੀ ਸੰਤਾਂ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਰਗਾਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਚੱਪੇ ਚੱਪੇ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ 200 ਸਾਲ ਕਸੂਰ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਖੇਤੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 1849 ਵਿੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਆਖਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜੋ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਬੰਜਰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਦੀਆਂ ਸਨ।

1947 ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਏ।

ਕਸੂਰ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਤਹਿਸੀਲਾਂ - ਪੱਤੋਕੀ, ਕਸੂਰ, ਚੂੜੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਨਕਸ਼ਾ।

ਦੇਖਣਲਾਇਕ ਸਥਾਨ

ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਥਮਨ ਅਸਥਾਨ, 16-ਸਦੀ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਅਸਥਾਨ ਜੋ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ।

ਕਸੂਰ ਕਸੂਰੀ ਮੇਥੀ, ਕਸੂਰੀ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਕਸੂਰੀ ਅੰਦਰਸੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸੂਫੀ ਕਵੀ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਆਰਾਮਗਾਹ ਵੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

• ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਥਮਨ ਅਸਥਾਨ, ਸਾਲਾਨਾ ਵਿਸਾਖੀ ਮੇਲੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ
• ਬਲੋਕੀ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬੱਲੋਕੀ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ ਵੀ ਬਲੋਕੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
• ਫੂਲ ਨਗਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤਰ
• ਪੱਤੋਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ 7ਵਾਂ ਸੰਘਣਾ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤਰ ਹੈ
• ਚੂਣੀਆਂ ਆਪਣੀ ਖੰਡ ਮਿੱਲਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ੂਗਰ ਮਿੱਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੰਡ ਮਿੱਲ ਹੈ
• ਕੋਟ ਰਾਧਾ ਕਿਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਿਆਰੀ ਰਾਧਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
• ਛਾਂਗਾ ਮਾਂਗਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੰਗਲ

• ਬਾਬਾ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਸਥਾਨ, ਕਸੂਰ ਸ਼ਹਿਰ
• ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਬਾਰਡਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਭਾਰਤ ਬਾਰਡਰ
• ਬੱਲੋਕੀ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਿਜ਼ੋਰਟ
• ਛਾਂਗਾ ਮਾਂਗਾ ਜੰਗਲ, ਚੁਣੀਆਂ ਟਾਊਨ ਦੇ ਨੇੜੇ

• ਅੱਤਾ ਉੱਲਾ ਵਟੋ ਖੁਵੇਸ਼ਗੀ ਉਰਫ ਪੀਰ ਬੋਲਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅਸਥਾਨ
• ਬਾਬਾ ਸਦਰ ਦੀਵਾਨ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ^[3]
• ਕਸੂਰ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ^[4]
• ਬਾਬਾ ਕਮਲ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ^[3]
• ਅਬਦੁੱਲਾ ਸ਼ਾਹ ਬੁਖਾਰੀ (ਬਾਬਾ ਸ਼ਾਹ ਝੰਡਾ) ਦਾ ਅਸਥਾਨ, ^[3] ਪਿੰਡ ਪੱਤੋਕੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
• ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਦੋ ਸਾਹਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਧ ਪੀਰ ਸਾਹਰੀ ਛੀਨਾ ਜੱਟ। ਪਿੰਡ ਹਰਦੋ ਸਾਹਰੀ

ਕਾਦੀਵਿੰਡ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। 1947 ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਥੋਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸੀਤਲ ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਬਗੀਚੇ ਦਾ ਖੇਤਰ ਮੇਵਾਤ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲਾਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਮੇਓ ਜਾਂ ਮੇਵਾਤੀ ਹਨ ਜੋ 1947 ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ ਸਨ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}