ਜੋਰਦਾਨੋ ਬਰੂਨੋ

ਜੋਰਦਾਨੋ ਬਰੂਨੋ (ਇਤਾਲਵੀ: Giordano Bruno) ਜਨਮ ਫ਼ਿਲਿਪੋ ਬਰੂਨੋ,(1548 – 17 ਫ਼ਰਵਰੀ 1600) ਇਟਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਹਿਸਾਬਦਾਨ ਅਤੇ ਖਗੋਲ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਸੀ।^[3][4] ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਕਾਪਰਨਿਕਸ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਸਤਾਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤਾਰੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੇ ਸੂਰਜ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਹੋਰਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਅਲੱਗ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਿੰਮਡੀ ਅਨੇਕਵਾਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਅਨੰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੇਂਦਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜੋਰਦਾਨੋ ਬਰੂਨੋ
ਲਿਵਰੇ ਦੂ ਰੈਕਟੀਅਰ (Livre du recteur) ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਉਕਰਾਈ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅਧਾਰਿਤ ਬਰੂਨੋ ਦੀ ਮੂਰਤ, 1578
ਜਨਮ	ਫ਼ਿਲੀਪੋ ਬਰੂਨੋ 1548 ਨੋਲਾ (ਇਟਲੀ), ਨੇਪਲਸ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ
ਮੌਤ	17 ਫ਼ਰਵਰੀ 1600 (ਉਮਰ 51–52) ਰੋਮ, ਪੇਪਲ ਰਾਜ
ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ	ਜ਼ਿੰਦਾ ਜਲਾਇਆ
ਕਾਲ	ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਫਲਸਫਾ
ਖੇਤਰ	ਪੱਛਮੀ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਕੂਲ	ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਮਾਨਵਵਾਦ ਨਵ ਅਫ਼ਲਾਤੂਨਵਾਦ ਨਵ ਪਾਈਥਾਗੋਰਸਵਾਦ
ਮੁੱਖ ਰੁਚੀਆਂ	ਫਲਸਫਾ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਹਿਸਾਬ
ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ	ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਅਨੇਕਵਾਦ
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਬਨ ਰੁਸ਼ਦ,[1] ਕਾਪਰਨਿਕਸ, ਨਿਕੋਲਸ ਕੇਓਯੇਨਸ
ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਗੈਲੀਲਿਓ ਗੈਲਿਲੀ, ਜੇਮਸ ਜੌਇਸ, ਗੌਟਫ਼ਰੀਡ ਲਾਇਬਨਿਜ਼, ਮੋਲੀਅਰ,[2] ਆਰਥਰ ਸ਼ੋਪੇਨਹਾਵਰ, ਬਾਰੂਕ ਸਪਿਨੋਜ਼ਾ

ਉਸਨੂੰ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਨੇ ਅਫਵਾਹਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਆਰੋਪ ਲਾਕੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਜਲਾਉਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨੀਵੀਂ-ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਮੀਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ "ਸੁਤੰਤਰ ਚਿੰਤਕ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਮੋਢੀ" ਮੰਨਿਆ ਹੈ।^[5][6]

ਜੀਵਨ

ਜਿਓਰਦਾਨੋ ਬਰੂਨੋ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਂ ਫ਼ਿਲਿਪੋ ਬਰੂਨੋ ਸੀ। ਜਿਓਰਦਾਨੋ ਨਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਈਸਾਈ ਪਾਦਰੀ ਬਣਨ ਵੇਲੇ ਜੁੜਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 1548 ਵਿੱਚ ਇਟਲੀ ਦੇ ਨਗਰ ਨੋਲਾ ਵਿੱਚ ਜੋਹਵਾਨੀ ਬਰੂਨੋ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਫ਼ਰਾਲੀਸਾ ਸੈਵੋਲੀਨੋ ਸੀ। 1562 ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੇਪਲਸ ਭੇਜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਸੇਂਟ ਅਗਸਟੀਨ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਬਣੇ ਇੱਕ ਮੱਠ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਜਨਰੇਲ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸਾਧਾਂ ਦੇ ਦੋਮੀਨੀਆਈ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਫਿਲਿਪੋ ਬਰੂਨੋ ਤੋਂ ਜਿਓਰਦਾਨੋ ਬਰੂਨੋ ਬਣਿਆ।

ਦਰਸ਼ਨ

ਉਸ ਦੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ 1572 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਦਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 1575 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪਾਦਰੀ ਬਣਨ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਸਰੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਝ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਛੱਡ ਕੇ ਧਰਮ ਦੇ ਤੱਤ ਸਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ।^[7]