ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ (ਜਾਂ ਬ੍ਰੋਮੈਟੋਲੋਜੀ)[1] ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ; ਇਸਦਾ ਦਾਇਰਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ ਓਵਰਲੈਪ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਭੋਜਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਕਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਸਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ, ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਜੀਵ-ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਭੋਜਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਰਸਾਇਣਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਤੋਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਇਹਨਾਂ ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਚੋਣ, ਸ਼ੈਲਫ-ਲਾਈਫ ਅਧਿਐਨ, ਸਰਵੇਖਣ ਪੈਨਲਾਂ ਜਾਂ ਸੰਭਾਵੀ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਸੰਵੇਦੀ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਜਾਂਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2] ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
Remove ads
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕੁਝ ਉਪ-ਸ਼ਾਸਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਭੋਜਨ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ
ਭੋਜਨ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਇਣਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੈਵਿਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਜੈਵਿਕ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ। ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸ, ਪੋਲਟਰੀ, ਸਲਾਦ, ਬੀਅਰ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, ਲਿਪਿਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵ-ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਖਣਿਜ, ਪਾਚਕ, ਭੋਜਨ ਜੋੜ, ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਰੰਗ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਤਪਾਦ ਕੁਝ ਖਾਸ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਜਾਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਭੋਜਨ ਭੌਤਿਕ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ
ਭੋਜਨ ਭੌਤਿਕ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਭੋਜਨ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਭੌਤਿਕ-ਰਸਾਇਣਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।
ਫੂਡ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ
ਫੂਡ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ, ਪੈਕੇਜਿੰਗ, ਡਿਲੀਵਰੀ, ਗੁਣਵੱਤਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਵਿਕਲਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਉਣੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[3]
ਭੋਜਨ ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ
ਫੂਡ ਮਾਈਕ੍ਰੋਬਾਇਓਲੋਜੀ ਉਹਨਾਂ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਜੋ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਵਾਲੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, "ਚੰਗੇ" ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋਬਾਇਓਟਿਕਸ, ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਨੀਰ, ਦਹੀਂ, ਬਰੈੱਡ, ਬੀਅਰ, ਵਾਈਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਰਮੈਂਟ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਵਰਗੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਣੂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ।
ਭੋਜਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ
ਫੂਡ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤਕਨੀਕੀ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਫੂਡ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਭੋਜਨ ਸੰਭਾਲ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ। 1810 ਵਿੱਚ ਨਿਕੋਲਸ ਐਪਰਟ ਦੁਆਰਾ ਡੱਬਾਬੰਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਡੱਬਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਐਪਰਟ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਕੈਨਿੰਗ ਦਾ ਭੋਜਨ ਸੰਭਾਲ ਤਕਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਹੈ।
ਫੂਡੌਮਿਕਸ
2009 ਵਿੱਚ, ਫੂਡੋਮਿਕਸ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਜੋ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਨਤ -ਓਮਿਕਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਡੋਮੇਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ" ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[4] ਫੂਡੋਮਿਕਸ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਫੂਡੋਮਿਕਸ ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਡੇਟਾ ਤੱਕ ਬਿਹਤਰ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਆਦਿ 'ਤੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝ ਵੱਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਦਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫੂਡੋਮਿਕਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਹੋਰ ਓਮਿਕਸ ਉਪ-ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਊਟ੍ਰੀਜੇਨੋਮਿਕਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੋਸ਼ਣ, ਜੀਨਾਂ ਅਤੇ ਓਮਿਕਸ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਹੈ।
ਅਣੂ ਗੈਸਟ੍ਰੋਨੋਮੀ
ਅਣੂ ਗੈਸਟ੍ਰੋਨੋਮੀ ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇੱਕ ਉਪ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੈ ਜੋ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਧੁਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ, ਕਲਾਤਮਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਹਨ।
ਗੁਣਵੱਤਾ ਕੰਟਰੋਲ
ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਤਪਾਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਜੋ ਉਹ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਫੂਡ ਸਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਕਰੀਅਰ
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਾਲਜ ਡਿਗਰੀਆਂ ਹਨ: ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨ/ਤਕਨਾਲੋਜੀ (66%), ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ (12%), ਵਪਾਰ/ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ (10%), ਪੋਸ਼ਣ (9%) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ (8%)।[5]
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਕਰੀਅਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਟੈਕਨਾਲੋਜਿਸਟ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ (R&D), ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਯੰਤਰਣ, ਸੁਆਦ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਭੋਜਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[6]
ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਅਹੁਦੇ ਹਨ ਭੋਜਨ ਵਿਗਿਆਨੀ/ਤਕਨਾਲੋਜਿਸਟ (19%), ਉਤਪਾਦ ਵਿਕਾਸਕਾਰ (12%), ਗੁਣਵੱਤਾ ਭਰੋਸਾ/ਨਿਯੰਤਰਣ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ (8%), ਹੋਰ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ/ਵਿਗਿਆਨਕ/ਤਕਨੀਕੀ (7%), ਅਤੇ ਖੋਜ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ (5%)।[5]
Remove ads
ਨੋਟ ਅਤੇ ਹਵਾਲੇ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads