ਲੁਧਿਆਣਾ

ਲੁਧਿਆਣਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ 2011 ਵਿੱਚ 1,618,879 ਦੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕਾਰਨ ਵਾਢੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਕਰੀਬ 310 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਐੱਨ. ਆਰ. ਆਈ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਅਬਾਦੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂ.ਕੇ. ਅਤੇ ਯੂ.ਐੱਸ. ਏ. ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਰਸਿਡੀਜ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੋਹਰੀ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬੀਐਮਡਬਲਿਊ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਦੌੜਦੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[1]

ਲੁਧਿਆਣਾ
ਸ਼ਹਿਰ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਨਕਸ਼ਾ: ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਹਿਰ
ਗੁਣਕ: 30°54′32.47″N 75°51′05.76″E
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਰਾਜ	ਪੰਜਾਬ
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ	ਲੁਧਿਆਣਾ
ਸਰਕਾਰ
• ਬਾਡੀ	ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਲੁਧਿਆਣਾ
ਆਬਾਦੀ  (2011)
• ਕੁੱਲ	16,18,879
• ਰੈਂਕ	22ਵਾਂ
ਵਸਨੀਕੀ ਨਾਂ	ਲੁਧਿਆਣਵੀ
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
• ਅਧਿਕਾਰਤ	ਪੰਜਾਬੀ
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	ਯੂਟੀਸੀ+5:30 (IST)
ਪਿੰਨ	ਕਈ, 141001 ਤੋਂ 141016
ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ	0161
ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ	PB-10, PB-91
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	http://www.ludhiana.nic.in/

ਇਤਿਹਾਸ

ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ 13 ਕਿ.ਮੀ. ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ 'ਲੁਧਿਆਣਵੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 100 ਕਿ.ਮੀ. ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਗ 95 ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਗ 1 ਉੱਤੇ ਸਥਿੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਾਲ ਹਵਾ, ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਬਖੂਬੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਤੁਗਲਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ (1320-1413) ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਜਸਰਤ ਨੇ 1421-22 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਇਸ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ, 1480 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਲੋਦੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਸਕ ਸੁਲਤਾਨ, ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ ਨੇ ਲੋਦੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਤਾਉਣ ਲਈ ਦੋ ਮੁਖੀਆਂ, ਯੂਸਫ਼ ਖਾਨ ਅਤੇ ਨਿਹਾਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਓਹਨਾ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੀਰ ਹੋਤਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਸੀ। ਯੂਸਫ਼ ਖਾਨ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਿਹਾਦ ਖਾਨ ਨੇ ਮੀਰ ਹੋਤਾ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।

ਭੂਗੋਲ

ਲੁਧਿਆਣਾ 30°9′ ਉੱਤਰੀ ਅੱਖਾਂਸ਼ ਅਤੇ 75°85′ ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ( 30.9°N 75.85°E / 30.9; 75.85 )^[2] 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 244 ਮੀਟਰ (801 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਸਥਾਨਕ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਕ ਦੌਰਾਨ ਰਹਾਇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਸੀ (ਅਤੇ ਹੁਣ ਇਥੇ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਹੈ)। ਲੋਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਇਸਨੂੰ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਸੀ—ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦਯੋਗ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਰੇਖਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਕਸਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਦਰਤੀ ਰੁੱਖ ਕਿਕਰ (Acacia Indica) ਸੀ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਥਾਂ ਯੂਕਲਿਪਟਸ ਨੇ ਲੈ ਲਈ। ਯੂਕਲਿਪਟਸ ਨੂੰ 1950 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ ਵੱਲੋਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਪਿੰਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਪੀਲੇ ਸੈਂਡਸਟੋਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੀਲਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਮੌਸਮ

ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕਾ, ਪਰ ਮਾਨਸੂਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਭਿੱਜਾ ਉਪ-ਉੱਣਾਲੀ ਹਵਾਮਾਨ (humid subtropical climate – ਭਿੱਜਾ ਉਪ-ਉੱਣਾਲੀ ਹਵਾਮਾਨ, Cwa – ਸੀ-ਡਬਲਯੂ-ਏ) ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੋਪਨ ਹਵਾਮਾਨ ਵਰਗੀਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਗਰਮ ਅਰਧ-ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾਮਾਨ (semi-arid climate – ਅਰਧ-ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾਮਾਨ, BSh – ਬੀ-ਐਸ-ਐਚ) ਨਾਲ ਵੀ ਸਰਹੱਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦਰਜਾ ਹਰਾਰਤ (ਤਾਪਮਾਨ) 50 °C (122 °F) ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ 0 °C (32 °F) ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਰੁੱਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ: ਗਰਮੀ, ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਔਸਤ ਕਰੀਬ 809.3 ਮਿਲੀਮੀਟਰ (31.86 ਇੰਚ) ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੀਂਹ ਦੱਖਣੀ-ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮੌਸਮ ਕੇਂਦਰ ਸਿਵਲ ਸਰਜਨ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰੰਗਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੌਸਮੀ ਰਿਕਾਰਡ 1 ਅਗਸਤ 1868 ਤੋਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

2011 ਤੋਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਣ-ਦਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਹੈ—ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਵੱਲੋਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ੀ ਮਾਪਦੰਡ ਨਾਲੋਂ ਛੇ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ—ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ 13ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਿਆ। ਉਦਯੋਗਿਕ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਬੁੱਧਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।

ਜਨਸੰਖਿਆ

2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਆਰਜ਼ੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ^[3] 16,18,879 ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 9,50,123 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 7,43,530 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਖ਼ਰਤਾ ਦਰ 82.50 ਫੀਸਦੀ ਸੀ।^[4]

ਰਾਜਨੀਤੀ

ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਹਨਃ

ਹਲਕੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ	ਹਲਕੇ ਦਾ ਨਾਮ	(ਐੱਸ. ਸੀ./ਕੋਈ ਨਹੀ) ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ	ਵੋਟਰ (2017) [5][6]
60	ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੂਰਬੀ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	182,228
61	ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੱਖਣ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	149,582
62	ਆਤਮ ਨਗਰ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	157,578
63	ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੈਂਟਰਲ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	147,646
64	ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੱਛਮੀ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	176,915
65	ਲੁਧਿਆਣਾ ਉੱਤਰੀ	ਕੋਈ ਨਹੀ।	181,931

ਸਿੱਖਿਆ

ਜਨਰਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਆਈਲੈਟਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਾਬਤ ਸੰਸਥਾਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਅਤੇ ਪੱਖੋਵਾਲ ਰੋਡ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਸਕੂਲ

ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ 398.770 ਵਿਦਿਆਰਥੀ, 361 ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ, 367 ਉੱਚ, 322 ਮੱਧ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਤੇ 1129 ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਹਨ । ਇਹ ਸਕੂਲ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾ ਵਿੱਚ ਵਰਧਮਾਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, BCM ਸਕੂਲ, ਰਿਆਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ ।

ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਲੁਧਿਆਣਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਘਰ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪੀ.ਏ.ਯੂ ਅਤੇ ਵੈਟਰਨਰੀ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਕਾਲਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਵੈਟਨਰੀ ਐਂਡ ਐਨੀਮਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਗਡਵਾਸੂ) ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ ।

ਮੈਡੀਕਲ

ਮਸੀਹੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਲੁਧਿਆਣਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਮਹਿਲਾ ਮੈਡੀਕਲ ਸਕੂਲ ਹੈ। ਸੰਨ 1894 ਵਿਚ ਦਯਾਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਡਾ: ਡਮੇ ਈਡਥ ਮਰਿਯਮ ਭੂਰੇ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਇਕ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ । ਇਹ ਕਾਲਜ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲਾਂ ਅਤੇ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।^[7] ਇਸ ਕਾਲਜ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1956 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮਾਨਯੋਗ ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ 87 ਏਕੜ (35 ਹੈਕਟੇਅਰ) ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ-ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (3.1 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ 6.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (4.0 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।

ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੋਰਸ

ਕਾਰੋਬਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬੈਚਲਰ ਕੋਰਸ, ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼, ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਹੋਸਪਿਟੈਲਿਟੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ (ATHM), ਕੰਪਿਊਟਰ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ (BCA) ਅਤੇ ਕਾਮਰਸ (B.Com) ਦੇ ਬੈਚਲਰ ਕੋਰਸ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸਕੂਲ (UBS), ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਰੀਜਨਲ ਸੈਂਟਰ, ਪੰਜਾਬ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਟੈਕਨੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (PCTE), ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (PAU), ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਐਂਡ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (SACCM) ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਕੋਰਸ ਪਾਰਟ-ਟਾਈਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫੁੱਲ-ਟਾਈਮ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ, ਸ੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਕਾਲਜ, ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਕਾਲਜ ਵੀ ਪਾਰਟ-ਟਾਈਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਚੰਗੇ ਵਿਕਲਪ ਹਨ।

ਆਵਾਜਾਈ

A DMU Train in Ludhiana

ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੜਕ, ਰੇਲ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਮਾਰਗ ਰਾਹੀਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮੁੱਖ ਦਿੱਲੀ–ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਮਾਰਗ (Delhi–Amritsar Route – ਦਿੱਲੀ–ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰੂਟ) 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੇਲਵੇ ਜੰਕਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਥੋਂ ਜਲੰਧਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਧੂਰੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਰੇਲ ਲਾਈਨਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਾਂ ਸਪਤਾਹਿਕ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਮੂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਜਲੰਧਰ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਕਾਨਪੁਰ, ਜੈਪੁਰ, ਅਜਮੇਰ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਅੰਬਾਲਾ, ਪਾਣੀਪਤ, ਦਿੱਲੀ, ਪੁਨੇ, ਮੁੰਬਈ, ਇੰਦੌਰ, ਭੋਪਾਲ, ਲਖਨਊ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਨਾਗਪੁਰ, ਅਯੋਧਿਆ, ਨਾਂਦੇੜ, ਪਟਨਾ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਰੇਲਵੇ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ–ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ 2013 ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਮਾਲਗੱਡੀ ਮਾਰਗ (Dedicated Freight Track – ਡੈਡੀਕੇਟਿਡ ਫ੍ਰੇਟ ਟ੍ਰੈਕ) ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਰੇਲ ਮਾਰਗ'

ਲੁਧਿਆਣਾ ਕਈ ਮੈਟਰੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ - ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੜਕੀ ਮਾਰਗ

ਲੁਧਿਆਣਾ ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲ ਮਾਰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜਲੰਧਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਧੂਰੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੇਲਵੇ ਜੰਕਸ਼ਨ ਹੈ ।

ਹਵਾਈ ਮਾਰਗ

ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ (3.1 ਮੀਲ) ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਸਥਿਤ । ਇਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ 130 ਏਕੜ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।^[8]

ਵਣਜ

ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਨੂੰ 2009 ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ।^[9] ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਯੂਨਿਟ ਹਨ ।^[10] ਕੱਪੜੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਇਕਲ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ । ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[11]