ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ

ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ (1 ਸਤੰਬਰ 1926-10 ਨਵੰਬਰ 2013) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿੱਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪਦਮਸ਼ਰੀ ਇਨਾਮ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਚੁੜਾਮਣੀ ਇਨਾਮ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਿਮਰਤੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਕੇ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਦੀ ਹੀ ਮਹਤਵ ਅਕਾਂਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ, ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਕਰਿਸਟੀ ਮੇਰਿਲ ਲਿਖਦੀ ਹੈ, ਯਿੱਦੀਸ ਦੇ ਇਸਾਕ ਬਾਸ਼ੇਵਿਸ ਸਿੰਗਰ, ਇਤਾਲਵੀ ਦੇ ਇਤਾਲੋ ਕਾਲਵਿਨੋ ਅਤੇ ਗਿਕੂਉ ਦੇ ਨਗੂਗੀ ਜਾਂ-ਥਯੋਂਗੋ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸਨ।^[1] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 800 ਛੋਟੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਹਿਤ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਆਮ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ
ਵਿਜੇਦਾਨ ਦੇਥਾ
ਜਨਮ	(1926-09-01)ਸਤੰਬਰ 1, 1926 ਬੋਰੂੰਦਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ
ਮੌਤ	10 ਨਵੰਬਰ 2013(2013-11-10) (ਉਮਰ 87)
ਕਿੱਤਾ	ਲੇਖਕ
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	ਭਾਰਤੀ
ਸ਼ੈਲੀ	ਕਹਾਣੀ, ਵਿਅੰਗ, ਲੋਰੀਆਂ
ਵਿਸ਼ਾ	ਸਮਾਜਵਾਦ, ਨਾਰੀਵਾਦ
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਸਾਯਰ ਕੰਵਰ
ਬੱਚੇ	ਕੁਬੇਰਦਾਨ, ਮਹਿੰਦਰ

ਫਿਲਮਕਾਰੀ ਵਿੱਚ

ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਵਲਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਡਰਾਮੇ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਬੇਨੇਗਲ ਦੀ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਹਬੀਬ ਤਨਵੀਰ ਦਾ ਡਰਾਮਾ ਚਰਨਦਾਸ ਚੋਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਝਾ ਦੀ ਪਰਿਣੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੁਵਿਧਾ ਉੱਤੇ ਇਸ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਬਣੀ ਮਨੀ ਕੌਲ ਦੀ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਅਮੋਲ ਪਾਲੇਕਰ ਦੀ ਪਹੇਲੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਵਿਜੈਦਾਨ ਦੇਥਾ ਚਾਰਣ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਬਲਦਾਨ ਦੇਥਾ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਜੁਗਤੀਦਾਨ ਦੇਥਾ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਦੇਥਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖੋ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਹਿੰਦੀ

ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਿੱਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਧਿਕਤਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਤਰ ਕੈਲਾਸ਼ ਕਬੀਰ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

• ਉਸ਼ਾ, 1946, ਕਵਿਤਾਵਾਂ
• ਬਾਪੁ ਕੇ ਤੀਨ ਹਤਿਆਰੇ, 1948, ਆਲੋਚਨਾ
• ਜਵਾਲਾ ਸਾਪਤਾਹਿਕ ਮੇਂ ਸਤਮਭ, 1949–1952
• ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਔਰ ਸਮਾਜ, 196੦, ਨਿਬੰਧ
• ਅਨੋਖਾ ਪੇੜ, ਸਚਿਤਰ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਹਾਣੀਆਂ, 1968
• ਫੂਲਵਾਰੀ, ਕੈਲਾਸ਼ ਕਬੀਰ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ, 1992
• ਚੌਧਰਾਯਨ ਕੀ ਚਤੁਰਾਈ, ਲਘੁ ਕਥਾਏਂ, 1996
• ਅਨ੍ਤਰਾਲ, 1997, ਲਘੁ ਕਥਾਏਂ
• ਸਪਨ ਪ੍ਰਿਯਾ, 1997, ਲਘੁ ਕਥਾਏਂ
• ਮੇਰੋ ਦਰਦ ਨਾ ਜਾਣੇ ਕੋਈ, 1997, ਨਿਬੰਧ
• ਅਤਿਰਿਕਤਾ, 1997, ਆਲੋਚਨਾ
• ਮਹਾਮਿਲਨ, ਨਾਵਲ, 1998
• ਪ੍ਰਿਯਾ ਮ੍ਰਣਾਲ, ਲਘੁ ਕਥਾਏਂ, 1998

ਰਾਜਸਥਾਨੀ

• ਬਾਤਾਂ ਰੀ ਫੁਲਵਾਰੀ, ਭਾਗ 1-14, 196੦-1975, ਲੋਕ ਲੋਰੀਆਂ
• ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕੋਮਲ ਕੋਠਾਰੀ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਹ-ਸੰਪਾਦਿਤ, 1953
• ਸੋਰਠਾ, 1956–1958

ਪਰਮਪਰਾ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੀਜਾਂ ਸੰਪਾਦਿਤ ਹਨ - ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ, ਗੋਰਾ ਹਾਤਜਾ, ਜੇਥਵਾ ਰਾ *ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਗੀਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ, ਛੇ ਭਾਗ, 1958

• ਟਿਡੋ ਰਾਵ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਮ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਾਇਕ ਪੁਸਤਕ, 1965
• ਉਲਝਨ,1984, ਨਾਵਲ
• ਅਲੇਖੁਨ ਹਿਟਲਰ, 1984, ਲਘੁ ਕਥਾਏਂ
• ਰੂੰਖ, 1987
• ਕਬੂ ਰਾਨੀ, 1989, ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਹਾਣੀਆਂ

ਦੇਥਾ ਨੂੰ ਨਿਮਨਲਿਖਿਤ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ^[2]-

• ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲਈਗਣੇਸ਼ੀ ਲਾਲ ਵਿਆਸ ਦਾ ਕਾਰਜ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
• ਰਾਜਸਥਾਨੀ-ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਵਤ ਕੋਸ਼।

ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ

• ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲਈ 1974 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ^[2]
• ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਇਨਾਮ 1992^[2]
• ਮਰੁਧਾਰਾ ਇਨਾਮ 1995^[2]
• ਬਿਹਾਰੀ ਇਨਾਮ 2002
• ਸਾਹਿਤ ਚੂੜਾਮਣੀ ਇਨਾਮ 2006^[3]
• ਪਦਮਸ਼ਰੀ2007^[4]
• ਰਾਵ ਸਿੰਘ ਇਨਾਮ 2011, ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਮਿਊਜੀਅਮ ਟਰੱਸਟ ਦੁਆਰਾ
• ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਤਨ ਇਨਾਮ 2012