Anataz

Anataz (Oktaedryt) – minerał, odmiana polimorficzna dwutlenku tytanu. Według ustaleń Louisa Nicolasa Vauquelina jego właściwości są analogiczne do rutylu. Pierwszy raz o tym minerale pisano w roku 1738^[1]. Nazwa wywodzi się z greckiego słowa anatasis, oznaczającego wydłużenie (rozciągnięcie), co nawiązuje do pokroju minerału^[7].

Anataz

Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	oktaedryt
Skład chemiczny	TiO2 (dwutlenek tytanu)
Twardość w skali Mohsa	5,5–6[1]
Przełam	muszlowy, nierówny/nieregularny[2], półmuszlowy[3]
Łupliwość	doskonała w dwóch kierunkach[1], wyraźna, doskonała wg {001} i {011}[3]
Pokrój kryształu	dwupiramidalny[2], wydłużony[3], piramidalny[4], rzadziej pryzmatyczny lub tabliczkowy[5]
Układ krystalograficzny	tetragonalny[3]
Klasa krystalograficzna	dwupiramida dytetragonalna[5][4]
Właściwości mechaniczne	kruchy[4]
Gęstość	3,8–4[1] g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	bezbarwny; różowa, czerwona, żółta, zielona miodowa, brunatna, niebieskozielona, niebieska, ciemnoniebieska, czarna[3]
Rysa	biała, bladożółta, żółtawa, szarawa[6][3]
Połysk	metaliczny, diamentowy, tłusty, półmetaliczny[2], szklisty[6][3]
Współczynnik załamania	2,488–2,564[5](jednoosiowy)[4]
Inne	dwójłomność: 0,073[4] pleochroizm: słaby[4] dyspersja (optyka): 0,213–0,259 (bardzo silna)[5]
Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza	4.DD.05[4]

struktura anatazu

Anataz - Kharan Mountain, Balochistan, Pakistan.

Właściwości

Parametry komórki elementarnej:
a = 0,37852 nm
b = 0,37852 nm
c = 0,95139 nm

Krystalizuje w układzie tetragonalnym^[2]. Tworzy kryształy ostro zakończone o postaci podwójnej piramidy tetragonalnej, lub dwuścianem podstawowym^[2][6][3]. Tworzy kryształy narosłe, rzadko wrosłe^[2]. Czasami występuje w postaci ośmiościanu (oktaedru)^[6]. Rzadziej ma pokrój słupkowy lub tabliczkowy^[6][3]. Często zbliźniaczone^[3]. Sporadycznie wykazuje podłużne prążkowanie na ścianach kryształów^[6]. Niekiedy tworzy skupienia ziarniste^[5]. Jest jedną z trzech odmian polimorficznych dwutlenku tytanu obok rutylu i brukitu^[3]. Jest kruchy, przezroczysty, przeświecający^[6] do nieprzezroczystego^[3]. Ciemno zabarwione kryształy wykazują pleochroizm o barwach: żółtobrązowej, zielononiebieskiej, brązowej^[3]. Nierozpuszczalny w kwasach i nietopliwy^[6].

Występowanie

Powszechnie występuje jako składniki skał magmowych, metamorficznych, osadowych i okruchowych^[2][3]. Spotykany w żyłach typu alpejskiego, gnejsach, łupkach metamorficznych, łupkach chlorytowych, jako minerał akcesoryczny w niektórych granitach, pegmatytach i bogatych w tytan skałach zasadowych^[6]. karbonatytach, iłach, piaskowcach^[2][3]. Bywa pospolitym składnikiem utworów aluwialnych^[3][6]. Tworzy się z roztworów hydrotermalnych obok kryształu górskiego i adularu. Niekiedy jest produktem przeobrażenia innych minerałów zawierających tytan^[3]. Występuje niemal wyłącznie w formie małych, rozproszonych kryształów. Towarzyszą mu brookit, rutyl, tytanit, ilmenit, albit, kryształ górski, epidot^[5], kwarc, skaleń, hematyt, piryt, klinochlor^[4], adular, magnetyt, kalcyt i chloryt^[2][6][3].

Miejsca występowania

Na świecie: Jest minerałem rzadkim. Występuje w: Szwajcarii – w masywie St.Gothard i Francji – Bourg d'Oisans – połyskujące żółte kryształy, Austrii, Włoszech, Czechach, Wielkiej Brytanii, Norwegii – ciemnoniebieski anataz, Rosji – Ural; USA – Kolorado, Massachusetts; Brazylii – Minas Gerais i RPA. Okazy z Brazylii, Kanady, RPA i Rosji występują w piaskach i żwirach diamentowo- i złotonośnych.

W Polsce: występuje w Sudetach, stwierdzony w granitach Karkonoszy (Karpacz)^[3] i okolicach Jegłowej k. Strzelina^[6], okolicach Jeleniej Góry i Kowar oraz w wierceniach w rejonie Suwałk^[3].

Zastosowanie

• Jest wykorzystywany do produkcji głównie bieli tytanowej;
• do pozyskiwania tytanu;
• ma znaczenie naukowe;
• stanowi poszukiwany kamień kolekcjonerski;
• bywa używany jako kamień jubilerski (najbardziej cenione są okazy barwy niebieskiej i lawendowoniebieskiej);