Loading AI tools
barokowy kościół katolicki z końca XVII w. Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazylika Świętego Krzyża – kościół znajdujący się przy ul. Krakowskie Przedmieście 3, w dzielnicy Śródmieście w Warszawie. Jest obsługiwany przez Zgromadzenie Księży Misjonarzy.
207 z dnia 1.07.1965[1] | |||||||||||||||||||
kościół parafialny, bazylika mniejsza | |||||||||||||||||||
Bazylika Świętego Krzyża, fasada frontowa | |||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||
Parafia | |||||||||||||||||||
Bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 2002 | ||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
Relikwie |
Krzyża Świętego, | ||||||||||||||||||
Cudowne wizerunki |
obraz św. Judy Tadeusza | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||||||||||||||||||
52°14′19″N 21°01′00″E | |||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Pierwotnie w tym miejscu stała kaplica pod wezwaniem Świętego Krzyża, wzmiankowana w 1510[2].
W 1525 roku stanął tu (według różnych źródeł: drewniany lub murowany) kościółek — filia kolegiaty św. Jana, ufundowany przez Martę Möller, wdowę po warszawskim rajcy Serafinie Möllerze[3]. Kościół przebudowano w roku 1615.
Parafię świętokrzyską erygował w 1626 roku biskup poznański Jan Wężyk.
Z dniem 1 grudnia 1653 roku, na mocy dekretu biskupa poznańskiego Kazimierza Floriana Czartoryskiego, kościół i parafia zostały przekazane misjonarzom św. Wincentego a Paulo, sprowadzonym tu na prośbę królowej Ludwiki Marii Gonzagi, żony króla Jana Kazimierza. Odtąd kościół stał się centralnym domem Zgromadzenia Misji w Polsce[4].
Po zniszczeniach spowodowanych potopem szwedzkim zdecydowano o budowie nowego kościoła. Został on zbudowany w latach 1679–1696 w stylu barokowym. Jego projektantem był nadworny architekt królewski, Włoch Józef Szymon Bellotti, a fundatorami – opat Kazimierz Jan Szczuka, późniejszy biskup chełmiński, i prymas Michał Stefan Radziejowski, który konsekrował kościół 14 października 1696[3] roku.
Nakryte późnobarokowymi hełmami wieże są autorstwa Józefa Fontany[5]. Fasadę (1756) zaprojektował jego syn Jakub Fontana, zdobią ją figury autorstwa Jana Jerzego Plerscha. Zbudowano ją w okresie, gdy proboszczem był Piotr Hiacynt Śliwicki[6].
W 1704 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza parafii, późniejszego biskupa, Michała Bartłomieja Tarły i Bractwa św. Rocha, działającego przy kościele od 1688, po raz pierwszy w Polsce zostało odprawione tutaj nabożeństwo Gorzkich żali[7].
Za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego kościół św. Krzyża był stołeczną świątynią równą kolegiacie św. Jana, ze względu na odbywające się tu uroczystości państwowe jak nadawanie Orderu Świętego Stanisława, a także uroczyste posiedzenie Sejmu Czteroletniego w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja[8]. Po jego zakończeniu uczestnicy przeszli w pochodzie Nowym Światem i Alejami Ujazdowskimi na teren obecnego Ogrodu Botanicznego, gdzie wmurowano kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej[9].
We wrześniu 1814 roku w świątyni pochowano przywiezione z Lipska zwłoki Józefa Poniatowskiego, które w 1817 zostały przewiezione do Krakowa i pochowane w katedrze na Wawelu[10].
Dnia 25 grudnia 1881 roku w czasie mszy w kościele wybuchła panika, w wyniku której stratowano na śmierć ok. 30 osób. Plotka, że sprawcami nieszczęścia byli Żydzi, doprowadziła do pogromu ludności żydowskiej[11].
Już w pierwszych dniach II wojny światowej świątynia została uszkodzona. Zniszczeniu uległy m.in. obrazy: Wieczerza Pańska Franciszka Smuglewicza i Ukrzyżowanie Jerzego Siemiginowskiego. Podczas powstania warszawskiego stanowił umocniony ośrodek oporu Niemców[12]. 23 sierpnia 1944 świątynia została zdobyta przez powstańców[13]. 6 września 1944 Niemcy wprowadzili do kościoła dwa Goliaty wypełnione materiałami wybuchowymi. Zdetonowane pojazdy rozbiły fasadę kościoła, zniszczyły sklepienie nad dolnym kościołem, Wielki Ołtarz, ołtarze św. Rocha i św. Wincentego a Paulo. Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 45%[14].
Odbudowę świątyni zakończono w 1950[15].
W 1965 roku wśród uczniów XI klasy uczęszczających na katechizację przy parafii św. Krzyża powstała myśl utworzenia ośrodka akademickiego. Wprawdzie decyzją kardynała Aleksandra Kakowskiego 4 stycznia 1928 roku powstało duszpasterstwo akademickie przy kościele św. Anny w Warszawie, ale po II wojnie światowej istniały jedynie nieformalne i niejawne grupy akademickie. Studenci zbierali się w kościele od jesieni 1965 roku. Wspólnota akademicka Drzewo Życia, obecnie Duszpasterstwo Akademickie Święty Krzyż, działa do dziś[16].
W 2002 roku papież Jan Paweł II podniósł kościół Świętego Krzyża do godności bazyliki mniejszej.
Przed kościołem w 1858 stanęła figura Chrystusa dźwigającego krzyż, odlana w cemencie w warsztacie sztukatorskim Ferrante Marconiego według projektu Andrzeja Pruszyńskiego, a ufundowana przez hr. Andrzeja Zamoyskiego. Po kilku latach na rzeźbie pojawiły się pęknięcia. Na łamach Wędrowca ukazał się apel o zbiórkę datków na odlew figury w brązie. W 1887 uszkodził ją szaleniec, który oderwał rękę Chrystusa. Przyspieszyło to decyzję o wykonaniu odlewu z brązu, figurę wiernie odtworzył w Rzymie w 1898 Pius Weloński, sygnując ją jednak swoim nazwiskiem[17]. Pomnik ustawiono 2 listopada na nowym cokole z czarnego granitu, zaprojektowanym przez Stefana Szyllera, ze złoconym napisem Sursum Corda (w górę serca)[4].
Cementową figurę Chrystusa przewieziono do Kruszyny i umieszczono na grobowcu Lubomirskich. Obecnie znajduje się ona przed tamtejszym kościołem parafialnym św. Macieja Apostoła.
We wrześniu 1944 wskutek detonacji Goliatów brązowa figura Chrystusa upadła na bruk ulicy i leżała z ręką uniesioną w górę, wskazując na napis na cokole. 22 października 1944 Niemcy wywieźli ją z Warszawy w celu przetopienia, jednak wraz z pomnikiem Mikołaja Kopernika porzucili w przydrożnym rowie w Hajdukach Nyskich, gdzie rozpoznali ją polscy żołnierze. Oba pomniki przywieziono do Warszawy i poddano renowacji w pracowni Braci Łopieńskich. Posąg ponownie stanął przed kościołem 19 lipca 1945, poświęcony w obecności Prezydenta RP Bolesława Bieruta i przedstawicieli rządu przybyłych na odsłonięcie pomnika Mikołaja Kopernika.
Losy figury zostały przypomniane przez Jana Pawła II podczas jego pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny w czasie słynnej homilii na pl. Zwycięstwa (2 czerwca 1979), kiedy to papież mówił m.in.:
Wymienione w kolejności od wejścia ku przodowi[19]:
W filarach świątyni wmurowane są urny z sercami Fryderyka Chopina (z epitafium z kararyjskiego marmuru wykonanym przez Leonarda Marconiego, odsłoniętym 5 marca 1880[24]) oraz Władysława Reymonta (1929).
W kościele znajdują się też epitafia m.in. bł. Honorata Koźmińskiego, Ignacego Krasickiego, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Juliusza Słowackiego, Władysława Sikorskiego, Stanisława Wigury i Franciszka Żwirki[19].
Założenie kościoła dolnego ma kształt odwróconej litery T i zostało ukształtowane do 1693[25]. W surowym niskim pomieszczeniu zwraca uwagę duża liczba podpór oraz masywnych filarów dzielących wnętrze na nawy.
Po obu stronach długiego korytarza biegnącego pod nawą i prowadzącego z ulicy do kościoła dolnego znajdują się krypty z grobowcami m.in. marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego, księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego (jego marmurowy nagrobek w kaplicy Matki Bożej w górnym kościele) oraz misjonarza, działacza charytatywnego księdza Gabriela Baudoina, nazywanego wielkim jałmużnikiem Warszawy.
W katakumbach w dalszej części kościoła dolnego pochowani są m.in. siostry miłosierdzia i księża misjonarze, wśród nich pierwszy wizytator zgromadzenia misjonarzy, biskup poznański Michał Bartłomiej Tarło, wysocy urzędnicy państwowi z czasów Sejmu Wielkiego, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego: wojewoda podlaski Stanisław Bernard Gozdzki, wojewoda pomorski Jerzy Detloff Flemming, wojewoda ruski i starosta warszawski August Aleksander Czartoryski, starosta warszawski i minister stanu w Królestwie Polskim Walenty Faustyn Sobolewski, minister Tadeusz Dembowski, działacz dobroczynny Jan Tadeusz Lubomirski, działacz gospodarczy Andrzej Artur Zamoyski, Maria Anna de la Grange d'Arquien Wielopolska, siostra królowej Marii Kazimiery i żona kanclerza Jana Wielopolskiego[3], oraz księżna Maria Radziwiłłowa, działaczka filantropijna.
Od 21 września 1980 roku z kościoła pw. Świętego Krzyża w Warszawie transmitowana jest cotygodniowa msza. Transmisję realizuje Polskie Radio. W latach 1980–1982 msza docierała do słuchaczy za pośrednictwem Programu II (na falach średnich). Od 1982 do 1989 na falach ultrakrótkich i długich w programie IV PR, a od 1989 na falach długich w programie I PR.
Transmisja mszy w radiowym eterze była jednym z postulatów stoczniowców Sierpnia 1980. W podpisanym 31 sierpnia 1980 protokole porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku znalazł się jasny zapis: Rząd zapewni transmisję radiową niedzielnej mszy w ramach szczegółowego uzgodnienia z Episkopatem.
Obecnie mszy wysłuchać można w każdą niedzielę o godzinie 9. w Programie I Polskiego Radia.
Od kościoła wzięły swe nazwy folwark świętokrzyski, założony w XVIII w. przez księży misjonarzy, oraz nieistniejący już dziś cmentarz wokół kościoła św. Piotra i Pawła (parafii św. Barbary). Od folwarku świętokrzyskiego z kolei nazwę przejęła biegnąca przez niego droga narolna, dzisiejsza ulica Świętokrzyska. W XX w. od ulicy nazwano Park Świętokrzyski (w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki), miejską spółkę „Trasa Świętokrzyska” i zbudowany przez nią most Świętokrzyski, projektowaną arterię na przedłużeniu mostu — Trasę Świętokrzyską, a także zespół przystanków i stację metra A-14 Świętokrzyska przy skrzyżowaniu z ul. Marszałkowską.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.