Bibliotekoznawstwo

Bibliotekoznawstwo, nauka o bibliotekarstwie – dyscyplina zajmująca się teoretycznymi i praktycznymi problemami funkcjonowania bibliotek^[1], m.in. problematyką katalogowania książek i czasopism, organizacji oraz zarządzania biblioteką w ujęciu historycznym i współczesnym. Bibliotekoznawstwo jest osobną dziedziną naukową w grupie nauk humanistycznych i wraz z bibliografią dało podstawy współczesnemu księgoznawstwu.

Okładka książki Building a functional government library (1975)

Historia terminu i definicje

Termin pojawił się najwcześniej u Martina Schrettingera już w 1808 jako Bibliothekswissenschaft, lecz prawo obywatelstwa zdobył sobie w Niemczech dopiero od wystąpienia Karola Dziatzko, profesora pierwszej katedry bibliotekoznawstwa. Odtąd w literaturze niemieckiej zajmowano się precyzowaniem pojęcia i zakresu bibliotekoznawstwa oraz jego stosunkiem do bibliologii, nadając mu w zespole nauki o książce coraz bardziej pierwszoplanowe znaczenie.

Definicja anglosaska sprowadza pojęcie bibliotekoznawstwa (library science) do wiedzy teoretycznej i praktycznej w zakresie organizacji bibliotek i ich zbiorów.

Literatura radziecka, kładąc nacisk na wychowawczą rolę bibliotek, traktuje bibliotekoznawstwo (bibliotiekowiedienije) jako dziedzinę rozpatrującą zagadnienia organizacji i metod pracy bibliotek pod kątem potrzeb oświatowych, gospodarczych i politycznych kraju.

W Polsce terminu „bibliotekoznawstwo” użył po raz pierwszy Włodzimierz Górski w 1862 w pracy Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa^[2], określając bibliotekoznawstwo w sposób zbliżony do dzisiejszego pojęcia bibliotekarstwa.

W literaturze późniejszej pojęcia te długo jeszcze traktowano zamiennie, przy czym w nomenklaturze zawodowej ustalił się raczej termin „bibliotekarstwo”. Dopiero wielki rozwój bibliotek i ich znaczenia jako instytucji społecznych, zróżnicowanie funkcji różnych typów bibliotek oraz specjalizacja bibliotekarska z jednoczesnym tworzeniem wielkich kompleksów bibliotecznych, tzw. sieci — sprawiły, że bibliotekoznawstwo, zajmując się problemami polityki, organizacji i historii bibliotek, zajęło czołowe miejsce wśród dyscyplin bibliologicznych. Powstałe po drugiej wojnie światowej katedry uniwersyteckie w Warszawie i we Wrocławiu otrzymały nazwę Katedr Bibliotekoznawstwa, choć program ich jest znacznie szerszy i obejmuje również inne dyscypliny związane z badaniem książki. Eksponowanie bibliotekoznawstwa nastąpiło częściowo także dlatego, że posiada sprecyzowany zakres (historia i organizacja bibliotek), konkretną bazę doświadczalną i wypróbowane metody badawcze. Niemniej w zespole dyscyplin tworzących bibliologię bibliotekoznawstwo zajmuje określone miejsce, równoległe do historii książki, bibliografii i teorii czytelnictwa^[3].

Przedmiot badań bibliotekoznawczych

Głównym przedmiotem badań jest biblioteka^[4], analizowana w aspekcie historycznym i współczesnym ze szczególnym uwzględnieniem funkcji społecznych bibliotek^[4], jej roli w systemie edukacji, działalności naukowej i procesie obiegu informacji^[5].

Bibliotekoznawstwo zajmuje się w szczególności metodami:

• pozyskiwania i gromadzenia zbiorów książek i czasopism
• bezpiecznego przechowywania zbiorów
• katalogowania zbiorów i ich organizowania
• udostępniania i dostarczania informacji o zbiorach
• rozpowszechniania czytelnictwa

Bibliotekoznawstwo w systemie nauk

W przeciągu stu lat bibliotekoznawstwo uzyskało rangę przedmiotu nauczania występującego w szkolnictwie średnim i wyższym. Współczesne bibliotekoznawstwo traktuje bibliotekę jako centrum edukacji, informacji i kultury. Dlatego w ogólnym systemie nauk niektóre teorie naukowe traktują bibliotekoznawstwo jako jedną z nauk społecznych, inne jako jedną z nauk kompleksowych (interdyscyplinarnych). Bibliotekoznawstwo można uważać za jedną z nauk humanistycznych wchodzących w zakres szeroko pojętej kultury, jedną z nauk ogólnej teorii komunikacji społecznej, bądź bardziej szczegółowej bibliologii^[6].

Bibliotekoznawstwo jest zatem dyscypliną naukową, zajmującą się badaniem bibliotek jako systemu komunikacji społecznej i ich roli w szeroko pojmowanej kulturze.