Byteń

Byteń^[2] (biał. Быцень, Bycień ros. Бытень, Bytień) – agromiasteczko (dawniej miasteczko) na Białorusi na południe od Słonimia nad rzeką Szczarą, siedziba sielsowietu w rejonie iwacewickim obwodu brzeskiego. Za II RP siedziba gminy Byteń.

Ten artykuł dotyczy miejscowości na Białorusi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Byteń

Cerkiew unicka św. Jozafata i monaster bazylianów w Byteniu po przejęciu przez Rosyjski Kościół Prawosławny
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	iwacewicki
Sielsowiet	Byteń
Populacja (2009) • liczba ludności	1579[1]
Nr kierunkowy	375 1645
Kod pocztowy	225281
Położenie na mapie obwodu brzeskiego Byteń
Położenie na mapie Białorusi Byteń
52°52′46″N 25°30′02″E

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Byteń

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Byteń

Historia

Pierwsza wzmianka o Byteniu jako o majątku Dowojnów w powiecie słonimskim województwa nowogródzkiego pochodzi z 12 maja 1555 r. Następnie należał do m.in. do kniazia Fedora Hołowni i do Jana Chodkiewicza. W końcu XVI w. Byteń stał się gniazdem rodowym Tryznów. Marszałek słonimski Hrehory Tryzna wraz z żoną Rainą z Sapiehów ufundowali tu w 1607 r. monaster, który wkrótce stał się jednym z bastionów unii brzeskiej, m.in. nowicjat w miejscowym w klasztorze bazyliańskim organizował sam Jozafat Kuncewicz. W 1640 r. podskarbi wielki litewski Mikołaj Tryzna miał zapisać Byteń klasztorowi bazylianów, jednak w 1779 r. wyrokiem sądu spadkobiercy Tryznów odzyskali wioskę od zakonu. Byteń został zniszczony i ograbiony podczas potopu szwedzkiego w 1655 r.

Prywatne miasto duchowne położone było w końcu XVIII wieku w powiecie słonimskim województwa nowogródzkiego^[3].

Cerkiew greckokatolicka przy klasztorze bazyliańskim, wystawiona w latach 1708–1710 przez przełożonego zakonu Józefa Piętkiewicza, po likwidacji Kościoła unickiego na ziemiach litewskich i białoruskich przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego^[4]. W pounickich budynkach klasztornych przez pewien czas zamieszkiwali mnisi prawosławni, jednak w 1846 wspólnota ta przeniosła się do monasteru w Żyrowiczach^[5]. W 1886 w Byteniu w tych samych obiektach otwarto skit monasteru Świętego Ducha w Wilnie^[6]. Główna cerkiew klasztorna uległa zniszczeniu w czasie I wojny światowej. Z obiektów dawnego monasteru zachowała się do naszych czasów jedynie cerkiew pomocnicza pw. Zaśnięcia Matki Bożej z 1654 r., która obecnie służy miejscowej parafii prawosławnej^[7].

24 lutego 1919 roku oddział Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Władysława Dąbrowskiego odbił Byteń z rąk bolszewików. Polacy zmusili od ucieczki dowództwo 4. Rewolucyjnego Pułku Warszawskiego Armii Czerwonej, zdobyli karabin maszynowy, kuchnię polową, 100 karabinów, 500 granatów ręcznych, milion naboi do karabinów i kilka aparatów telefonicznych. Wzięto też do niewoli 50 bolszewickich żołnierzy. Strona polska poniosła straty w liczbie 1 zabitego i 8 rannych. W walce szczególnie wyróżnili się podporucznicy: Walentynowicz, Maresza i Barski, a także artylerzyści pociągu pancernego „Kaniów”^[8]. Była to jednak jedynie akcja zaczepna, po której siły polskie opuściły miejscowość. Ponownie Byteń zajęło 28 lutego zgrupowanie kpt. Szczęsnowicza, w ramach ofensywy wojsk polskich w kierunku Szczary. 1 marca bolszewicy otoczyli miasteczko. Z okrążenia wyrwała się jedynie polska kawaleria, natomiast piechota pozostała w Byteniu, broniąc się do końca. W walce poległo 10 polskich żołnierzy z ppor. Falkowskim, pozostali zaś, w tym 4 ciężko rannych z ppor. Sobolewskim, dostało się do bolszewickiej niewoli. Walki pomiędzy siłami polskimi i bolszewikami o Byteń trwały do 6 marca, kiedy to miejscowość została ostatecznie zdobyta przez Polaków w wyniku brawurowego ataku kompanii szturmowej kpt. Witolda Komierowskiego z grupy wojsk gen. Iwaszkiewicza^[9].

Za II Rzeczypospolitej miejscowość należała do powiatu słonimskiego w województwie nowogródzkim.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w czerwcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1200 osób. We wrześniu 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano w lesie koło miejscowości Zapole. Sprawcami zbrodni byli żołnierze z SS oraz litewska policja^[3].

Napis na budynku administracji

Cerkiew Przeczystej Bogurodzicy (1654)

Cmentarz żydowski w Byteniu

Przypisy

1. Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
2. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 7: Województwo nowogródzkie. Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 59.
3. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 108.
4. Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 24. ISBN 978-83-7431-127-4.
5. Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 46. ISBN 978-83-7431-127-4.
6. Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 35. ISBN 978-83-7431-127-4.
7. Ивацевичское благочиние → 4. Приход храма Успения Пресвятой Богородицы д.Бытень Ивацевичского района. pinskeparh.by. [dostęp 2021-02-06]. (ros.).
8. Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 59–60.
9. Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 64.

Linki zewnętrzne

• Fotoreportaż o teraźniejszości i przeszłości Byteni
• Byteń na "Globe Białoruś"
• Byteń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 518.

Bibliografia

• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

Kontrola autorytatywna (agromiasteczko):

• VIAF: 153737785
• LCCN: n90692881
• J9U: 987007567396005171