Cyrkon (minerał)

Cyrkon – pospolity minerał z gromady krzemianów wyspowych.
Skład chemiczny minerału stanowi głównie krzemian cyrkonu. Nazwa nawiązuje do wyglądu zewnętrznego i pochodzi od perskiego zargun (zar ‘złoto’, gun ‘barwa’) czyli „złocisty”.

Cyrkon

Duża bryła cyrkonu.
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	ZrSiO4
Twardość w skali Mohsa	7,5
Przełam	od muszlowego do nierównego
Łupliwość	niewyraźna, na {110} i {111}
Pokrój kryształu	kryształy pryzmatyczne, nieregularne ziarna
Układ krystalograficzny	tetragonalny
Topliwość	trudnotopliwy, ok. 2190 °C[1]
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość	4,6–4,7 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	Czerwono-brązowy, żółty, zielony, niebieski, szary, bezbarwny, w cienkim przekroju bezbarwny do jasnobrązowego
Rysa	Biała
Połysk	szklisty, diamentowy
Współczynnik załamania	nω = 1,925–1,961 nε = 1,980–2,015
Inne	od przejrzystego do nieprzejrzystego Pleochroizm – wyraźny w kryształach zabarwionych
Dodatkowe dane
Szczególne własności	katodoluminescencja, Termoluminescencja, Fluorescencja od niewyraźnej do jasnej, koloru żółto-złotego[2], promieniotwórczy

Właściwości

Jest kruchy, przezroczysty.

Tworzy kryształy izometryczne, słupkowe, igiełkowe. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, ziemistych lub promienistych, w formie okrągłych ziarn i otoczaków w osadach aluwialnych. Jest izostrukturalny z thorytem, coffinitem, hafnonem, ksenotymem.

W zależności od domieszek posiada różne barwy i odcienie: złocistobrunatny, jasnożółty, słomkowożółty (jargon), jaskrawożółty (melichrysos), różowy, czerwony, czerwonopomarańczowy (hiacynt), zielony (beccaryt), fioletowy, niebieski (starlit), niebieskozielony, brunatny, czarny; bywa też bezbarwny (sparklit). Niekiedy wykazuje efekt kociego oka.

Często zawiera pewne ilości uranu, toru (malakon), hafnu (alvit), niobu, tantalu, itru i innych ziem rzadkich oraz wody (cyrtolit).

Występowanie

Stanowi rozpowszechniony składnik skał magmowych (granity, gnejsy, syenity) oraz osadowych (piaski cyrkonowe, żwiry). Współwystępuje z biotytem, kwarcem, skaleniami, granatami, monacytem, ksenotymem.

Miejsca występowania: Sri Lanka, Indie, Kambodża, Australia, Rosja, USA, Kanada, Brazylia, Francja, Norwegia.

W Polsce występuje w okolicach Szklarskiej Poręby, nad rzeką Kwisą i Izerą. Znaczne ilości występują w piaskach plażowych nad Bałtykiem.

Zastosowanie

• ważne źródło otrzymywania pierwiastka cyrkonu, także toru, hafnu, itru i niobu,
• jest stosowany do produkcji materiałów żaroodpornych i ognioodpornych,
• do produkcji ceramiki i szkliw,
• w stomatologii, jako alternatywa dla stopów metali,
• do produkcji materiałów ściernych i włókien,
• wykorzystywany w przemyśle chemicznym,
• stosuje się go również do produkcji farb i pigmentów,
• w reaktorach nuklearnych,
• służy do oznaczania wieku bezwzględnego skał^[3] metodami radiometrycznymi,
• należy do bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich i jubilerskich.

W jubilerstwie prawidłowo oszlifowane cyrkony dzięki bardzo dużej dyspersji są konkurencją dla diamentów. Trudność w uzyskaniu właściwego szlifu sprawia duża kruchość. Tym należy tłumaczyć obserwowane często lekkie zaokrąglenie rondysty kamieni oszlifowanych. Cyrkony o zabarwieniu niebieskim lub złotym uzyskuje się przez obróbkę cieplną ciemnoczerwonych okazów z Tajlandii.

 

Galeria

• 
  Struktura krystaliczna
• 
  Obraz SEM kryształu cyrkonu
• 
  Kryształ cyrkonu pod mikroskopem
• 
• 
• 
• 

Zobacz też

• Cyrkon (pierwiastek)
• Cyrkonia
• hiacynt (minerał)
• Jöns Jacob Berzelius