Deception Island
wyspa wulkaniczna w Antarktyce Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Deception Island[1] (hiszp. Isla Deceptión[1] (tłum. „Wyspa Zwodnicza”[uwaga 1]) – wyspa wulkaniczna w archipelagu Szetlandów Południowych na Oceanie Południowym w Antarktyce.
 Deception Island, zdjęcie satelitarne (2023) | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Akwen | |
| Archipelag | |
| Powierzchnia |
98,5 km² km² |
| Najwyższy punkt |
Mount Pond m n.p.m. |
Położenie na mapie Szetlandów Południowych  | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 62°58′37″S 60°39′00″W | |
 | |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Wyspa leży na południe od Wyspy Livingstona i na północny wschód od Półwyspu Antarktycznego. Ma kształt przerwanego pierścienia – jest kalderą czynnego wulkanu wypełnioną wodą. Wąskie wejście na południowym wschodzie – Neptunes Bellows – prowadzi do jej wnętrza, które tworzy naturalny port – Port Foster. Brzegi Port Foster usiane są maarami, a największym z nich jest Whalers Bay przy wejściu do kaldery. Ostatnia erupcja wulkanu miała miejsce w 1970 roku. Na wyspie znajduje się jedyna w Antarktyce laguna geotermalna – Kroner Lake. W 2002 roku Port Foster oraz Kroner Lake wraz z innymi obszarami wyspy zostały desygnowane jako szczególnie chronione obszary Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 145: Port Foster, Deception Island, South Shetland Islands i ASPA 140: Parts of Deception Island, South Shetland Islands.
Ponad 57% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa. Panuje tu klimat polarny, średnia roczna temperatura powietrza wynosi –3 °C. Szata roślinna wyspy jest uboga, lecz unikalna – odnotowano tu występowanie niespotykanych nigdzie indziej w Antarktyce 18 gatunków mchów i porostów, z czego dwa to endemity. Na wyspie występuje największe w Antarktyce stanowisko kolobanta antarktycznego. Na przylądku Baily Head na wschodzie wyspy żyje jedna z największych kolonii pingwinów maskowych na świecie, a obszar ten jest ostoją ptaków IBA. Ostoją ptaków IBA jest również obszar Vapour Col w południowo-zachodniej części wyspy, zamieszkany przez duże kolonie ptaków morskich, przede wszystkim pingwina maskowego.
Wyspa została po raz pierwszy dostrzeżona w styczniu 1820 roku przez Williama Smitha (1775–1847) i Edwarda Bransfielda (ok. 1785–1852), lecz za jej odkrywcę – przynajmniej jej naturalnego portu w kalderze – uznaje się Nathaniela Palmera (1799–1877). Całe Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu. Na początku XX w. Whalers Bay była prężnym ośrodkiem wielorybnictwa. W latach 1912–1931 funkcjonowała tu stacja wielorybnicza, która została opuszczona po załamaniu się cen tranu na rynku światowym. Do dziś zachowały się pozostałości stacji, m.in. zabudowania, elementy sprzętu i maszyn, największy w Antarktyce cmentarz. W 1995 roku Whalers Bay z pozostałościami stacji został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica)) jako HSM 71: Whalers Bay, Deception Island, South Shetland Islands.
W latach 40. i 50. XX wieku wyspa była obiektem roszczeń terytorialnych Wielkiej Brytanii, Chile i Argentyny, które założyły tu swoje bazy – Wielka Brytania w 1944 roku (Bazę B), Argentyna w 1948 roku (Decepción) i Chile w 1955 roku (Pedro Aguirre Cerda). Stacja chilijska została zniszczona podczas erupcji wulkanu w 1969 roku, a jej pozostałości zostały wpisane na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica) jako HSM 76: Ruins of „Pedro Aguirre Cerda” Station. Współcześnie na wyspie funkcjonują dwie sezonowe stacje badawcze – argentyńska Decepción i hiszpańska Gabriel de Castilla.
W 2005 roku Deception Island została desygnowana jako szczególnie zarządzany obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Managed Area, ASMA) – ASMA 4: Deception Island. Wyspa jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Antarktyce.
Według „Gazetteer of the British Antarctic Territory” nazwa wyspy została po raz pierwszy podana przez amerykańskiego kapitana Nathaniela Palmera (1799–1877) w 1820 roku, natomiast Mills (2003) podaje, że nazwa najprawdopodobniej nie była podana przez Palmera[2]. Riffenburgh (2007) stwierdza, że nazwę wyspie nadał Palmer[3]. Według „United States Gazetteer” nazwa jest w użyciu od 1821 roku[4].
Deception Island (tłum. „Wyspa Zwodnicza”) odzwierciedla zwodniczy charakter wyspy – z daleka wydaje się być regularną wyspą, natomiast w rzeczywistości jest kalderą wulkanu wypełnioną wodami oceanu[5][2].
Położenie i powierzchnia
Deception Island leży na południowo-zachodnim krańcu archipelagu Szetlandów Południowych na Oceanie Południowym w Antarktyce[6], na południe od Wyspy Livingstona[5] i na północny wschód od Półwyspu Antarktycznego[6].
Wyspa zajmuje 98,5 km², a jej średnica wynosi ok. 15 km[3][uwaga 2].
Rzeźba terenu
Wyspa ma kształt przerwanego pierścienia[6] (podkowy[3]) – jest kalderą wulkanu (8,5 × 10 km[uwaga 3]) wypełnioną wodą[6]. Wąskie wejście na południowym wschodzie (ok. 500 m szerokości[7][uwaga 4]) – Neptunes Bellows – prowadzi do jej wnętrza, które tworzy naturalny port[6][8] – Port Foster. W 2002 roku Port Foster został desygnowany jako szczególnie chroniony obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 145: Port Foster, Deception Island, South Shetland Islands[9][10]. Wewnątrz kaldery znajdują się mniejsze zatoki: Whalers Bay (nazwana tak przez francuskiego badacza Jeana-Baptiste’a Charcota (1867–1936) ze względu na aktywność wielorybników w tym obszarze na początku XX wieku[11]), Telefon Bay[12] i Fumarole Bay[13]. Najwyższym wzniesieniem jest Mount Pond (539 m n.p.m.[3]).
Geologia
Wyspa jest czynnym wulkanem, zbudowanym przede wszystkim z bazaltu, trachybazaltu, trachyandezytu i trachitu[6]. Wznosi się na ok. 1,5 km ponad dno morskie, a jego średnica u podstawy to ok. 30 km[7]. Jego potężna eksplozja ok. 10 tys. lat temu spowodowała utworzenie kaldery[3]. Na obszarze wyspy występują liczne szczeliny, których aktywność obserwowano przez ponad 200 lat[6]. Brzegi Port Foster usiane są maarami, a największym z nich jest Whalers Bay przy wejściu do kaldery (1 km szerokości)[6].
Deception Island jest drugim po Mount Erebus najbardziej aktywnym wulkanem w Antarktyce[14]. Na podstawie badań osadów popiołów wulkanicznych na Półwyspie Antarktycznym i okolicznych wyspach potwierdzono erupcje na przestrzeni 8,7 tys. lat[6]. Wulkan był niezwykle aktywny w XVIII i XIX wieku[3]. W XX w. erupcje miały miejsce latach 1906–1910 i 1967–1970[3]. Erupcja z 1967 roku była szczególnie silna – zniszczeniu uległy dwie stacje badawcze na wyspie brytyjska i chilijska[14], a także pozostałości stacji wielorybniczej, w tym największy w Antarktyce cmentarz[15]. Ostatni wybuch wulkanu miał miejsce w 1970 roku[6]. W latach 1992, 1999 i 2014–2015 odnotowano aktywność wulkaniczną i kolejna erupcja jest bardzo prawdopodobna[7].
Hydrosfera
Ponad 57% powierzchni wyspy zajmuje pokrywa lodowa[3]. Okresowe strumienie spływają zarówno do Port Foster, jak i do oceanu opływającego wyspę[3].
Na wyspie znajduje się jedyna w Antarktyce laguna geotermalna – Kroner Lake[3]. W 2002 roku Kroner Lake wraz z innymi obszarami wyspy został desygnowany jako szczególnie chroniony obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 140: Parts of Deception Island, South Shetland Islands[16][17]. W 2015 roku w wodach laguny odnotowano występowanie niespotykanego dotychczas w Antarktyce gatunku skoczogonków – Ceratophysella succinea[18].
Klimat
Wyspa leży w strefie klimatu polarnego[3]. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi –3 °C[3]. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza to +11 °C, a najniższa – –28 °C[3]. Średnia roczna ilość opadów to 500 mm[3]. Wiatry wieją przeważnie z północnego wschodu i zachodu[3].
Flora i fauna
.jpg)
_on_Deception_Island_in_Antarctica.jpg)
_44.jpg)
Szata roślinna wyspy jest uboga, lecz unikalna[3]. Odnotowano tu występowanie niespotykanych nigdzie indziej w Antarktyce 18 gatunków mchów i porostów, z czego dwa to endemity[3] – Schistidium leptoneurum i Schistidium deceptionense[19]. Znaleziono nawet grzyba Peziza domiciliana[20]. Szczególnie unikalne są gatunki spotykane na obszarach aktywnych geotermalnie[3]. Na wyspie występuje największe w Antarktyce stanowisko kolobanta antarktycznego[3], zajmujące w 2022 roku powierzchnię ok. 2 ha[18].
W wodach bentalnych Portu Foster występują wstężnice Lineus sp i Parborlasia corrugata, równonóg Serolis kempi, małż Yoldia eightsii, jeżowce Abatus agassizii i Sterechinus neumayeri, rozgwiazdy Lysasterias perrieri i Odontaster validus, wężowidło Ophionotus victoriae i strzykwa Ypsilothuria sp[7]. Odnowienie się bentosu po erupcji wulkanu w 1967 roku jest przedmiotem długofalowego programu badań naukowych[7].
Na wyspie odnotowano występowanie 18 gatunków roztoczy, 14 skoczogonków, 14 nicieni, 5 wrotek, 3 niesporczaków, 3 skorupiaków, 1 muchówek i 1 brzuchorzęsek[7].
Na wyspie gniazduje 9 gatunków ptaków: pingwiny maskowe, wydrzyki brunatne i antarktyczne, mewy południowe, warcabniki, oceanniki żółtopłetwe, rybitwy antarktyczne, kormorany antarktyczne i pochwodzioby żółtodziobe[7].
Na przylądku Baily Head na wschodzie wyspy żyje jedna z największych kolonii pingwinów maskowych na świecie, której liczebność w sezonie 2011/2012 szacowano na 50 tys. par[7]. Obszar ten jest ostoją ptaków IBA[21].
Ostoją ptaków IBA jest również obszar Vapour Col w południowo-zachodniej części wyspy, zamieszkany przez duże kolonie ptaków morskich, przede wszystkim pingwina maskowego[22].
Na plażach wyspy spotkać można kotiki antarktyczne, weddelki arktyczne (foki Weddella), krabojady focze, mirungi południowe (slonie morskie) i amfitryty lamparcie (lamparty morskie)[21]. W wodach Port Foster pojawiają się długopłetwce oceaniczne (humbaki)[21].
Wyspa została po raz pierwszy dostrzeżona w styczniu 1820 roku z pokładu statku „Williams” przez Williama Smitha (1775–1847) i Edwarda Bransfielda (ok. 1785–1852)[3], których wysłał na Szetlandy Południowe dowódca Royal Navy na Pacyfiku William Shirreff (1785–1847)[23]. Bransfield zmapował wschodnie wybrzeże wyspy[5].
Za odkrywcę wyspy – przynajmniej jej naturalnego portu w kalderze – uznaje się Nathaniela Palmera (1799–1877), który został wysłany w poszukiwaniu fok przez właściciela floty Benjamina Pendletona ze Stonington[24]. Mills (2003) przypuszcza, że Palmera mógł ubiec poławiacz fok z Liverpoolu, kapitan Andrew McFarlane, który polował na foki w tym regionie w latach 1820–1821[2]. W 1820 roku wyspa stała się bazą dla floty łowców fok Pendletona i dla dalszej eksploracji regionu przez Palmera[2][3]. Całe Południowe Szetlandy szybko stały się celem wypraw amerykańskich i brytyjskich łowców fok[23]. Polowania nie podlegały żadnej regulacji i w ciągu paru lat wybito prawie wszystkie foki, co zmusiło łowców do wycofania się z regionu[23].
W okresie od 9 stycznia do 8 marca 1829 roku wyspa była badana przez pierwszą naukową ekspedycję w region Antarktyki pod dowództwem kapitana Henry’ego Fostera (1797–1831)[2]. Wyprawa przybyła na statku HMS Chanticleer do Pendulum Cove, gdzie przy pomocy wahadła (ang. pendulum, stąd nazwa zatoki) prowadzono badania grawitacji[2]. Lejtnant Edward Nicholas Kendall (1800–1845) przeprowadził badania topograficzne i na ich podstawie zmapował wyspę[2] – sporządził pierwszą dokładną mapę lądu w regionie Antarktyki[3].
W 1838 roku do wyspy dotarł Jules Dumont d’Urville (1790–1842), w 1842 roku, Robert E. Johnson, wysłany przez Charlesa Wilkesa (1798–1877), by odnaleźć samorejestrujący termometr pozostawiony przez Fostera[2]. Termometr Fostera został odnaleziony później przez Williama H. Smyley’a[2], który sporządził pierwszy opis wybuchu wulkanu na Deception Island[3].
Na początku XX wieku, na wyspie działalność rozpoczęli wielorybnicy[3]. W 1906 roku norweski wielorybnik działający w Chile Adolf Amandus Andresen (1872–1940) zakotwiczył w Whalers Bay statek-przetwórnię, do którego rok później dołączyły cztery kolejne jednostki tego typu oraz osiem statków wielorybniczych[2]. W sezonie 1912/1913, który był szczytem wielorybnictwa na wyspie, było to 12 statków-przetwórni i 27 statków wielorybniczych[2]. Odłowiono i przerobiono wówczas 5 tys. wielorybów[2].
Podczas swojej drugiej wyprawy anatarktycznej w latach 1908–1910 na wyspę przybył francuski badacz Jean-Baptiste Charcot (1867–1936), by uzupełnić zapasy węgla, wody i żywności dla swojej ekspedycji na statku „Pourquoi-Pas?”[3]. Przeprowadził wówczas szczegółowe badania wyspy[2].
W 1912 roku na brzegu Whalers Bay zaczęła funkcjonować stacja wielorybnicza prowadzona przez Hector Whaling Company[2]. Była to wówczas najdalej na południe wysunięta baza wielorybnicza na świecie[15]. W sezonie letnim pracowało tu ok. 150 osób, produkując ponad 140 tys. baryłek tranu[3]. Po załamaniu się cen tranu na rynku światowym stacja została opuszczona w kwietniu 1931 roku[3]. Do dziś zachowały się pozostałości stacji; zabudowania, wiele elementów sprzętu i maszyn, cmentarz z 35 grobami (największy w Antarktyce) oraz pomnik ku czci 10 wielorybników, którzy zginęli na morzu[25]. W 1995 roku Whalers Bay z pozostałościami stacji został wpisany na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica) jako HSM 71: Whalers Bay, Deception Island, South Shetland Islands[25].
W 1928 roku wyspa stała się bazą dla pilotów George’a Huberta Wilkinsa (1888–1958) i Carla Bena Eielsona (1897–1929), którzy zamierzali dokonać pierwszego lotu transantarktycznego[26]. 16 listopada 1928 roku wystartowali z zaimprowizowanego pasa startowego na brzegu Whalers Bay, dokonując pierwszego lotu w Antarktyce[2]. 20 grudnia dokonali przelotu nad Półwyspem Antarktycznym[2]. W 1935 roku na wyspie złożył swój samolot „Polar Star” Lincoln Ellsworth (1880–1951), by następnie przeprowadzić lot transantarktyczny, startując z Dundee Island[26].
W latach 40. i 50. XX wieku roszczenia terytorialne do regionu Półwyspu Antarktycznego zgłaszały Wielka Brytania, Chile i Argentyna, co było źródłem napięć w regionie[26]. W lutym 1944 roku, w ramach tajnej operacji Tabarin, której celem było zabezpieczenie trwałej obecności Wielkiej Brytanii w Antarktyce, Wielka Brytania założyła na Deception Island jedną ze swoich trzech baz w regionie – Bazę B[26]. Zadaniem załogi Bazy B była obserwacja okolicy, wypatrywanie wrogich jednostek, badania lodu morskiego w Cieśninie Bransfielda oraz badania prądów powietrznych przy zastosowaniu balonów[27]. Baza B funkcjonowała do 1967 roku[28]. W trakcie operacji przeprowadzono m.in. badania geologiczne, topograficzne, biologiczne i glacjologiczne, a także dokonano zmapowania terenu[28]. Zapoczątkowało to działalność Falkland Islands Dependencies Survey, późniejszej British Antarctic Survey[28].
W 1948 roku Argentyna założyła stację Decepción nad Fumarole Bay, a w 1955 roku Chile zbudowało stację Pedro Aguirre Cerda nad Pendulum Cove[26]. Współcześnie na wyspie funkcjonują dwie sezonowe stacje badawcze – argentyńska Decepción i hiszpańska Gabriel de Castilla[29]. W 2001 roku pozostałości chilijskiej stacji zniszczonej podczas erupcji wulkanu w 1969 roku zostały wpisane na listę historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica) jako HSM 76: Ruins of „Pedro Aguirre Cerda” Station[30]. Argentyna postawiła również chaty-schroniska nad Telefon Bay, Pendulum Cove i Whalers Bay[31]. Ta ostatnia została wzniesiona pośrodku brytyjskiego pola do gry w piłkę, które służyło za lądowisko[31]. Sprowadzeni z Falklandów brytyjscy policjanci przy wsparciu Royal Marines siłą usunęli dwóch Argentyńczyków[31].
W latach 1955–1957 Deception Island była bazą operacji Hunting Areo Surveys ekspedycji Falkland Islands Dependencies Aerial Survey[31].
W 2005 roku Deception Island została desygnowana jako szczególnie zarządzany obszar Antarktyki (ang. Antarctic Specially Managed Area, ASMA) – ASMA 4: Deception Island[32].
Na wyspie funkcjonują dwie sezonowe stacje badawcze[33]:
| Państwo | Zdjęcie | Nazwa stacji | Rok otwarcia/Lata działalności | Max populacja | Działalność |
|---|---|---|---|---|---|
 Wielka Brytania |
Baza B[28] | 1944–1967 1968–1969[34] |
Prowadzono badania lodu morskiego w Cieśninie Bransfielda oraz badania prądów powietrznych przy zastosowaniu balonów[27] | ||
 Hiszpania |
 |
Gabriel de Castilla | 1990[35] | 36[35] | Prowadzone są badania m.in. z zakresu biologii, ekologii, meteorologii, sejsmologii, wulkanologii i geologii[35] |
 Chile |
 |
Pedro Aguirre Cerda (stacja antarktyczna) | 1955–1969[26] | Prowadzono badania z zakresu wulkanologii i geologii[30] | |
 Argentyna |
 |
Decepción | 1948[36] | 30[37] | Prowadzone są badania z zakresu meteorologii, sejsmologii, wulkanologii i geologii[37] |
Deception Island jest jedną z najczęściej odwiedzanych wysp w Antarktyce[29]. Rocznie wyspę odwiedza ok. 20 tys. osób[38]. Turystom oferowana jest kąpiel w gorących wodach kaldery[29].
Pomimo objęcia wyspy ochroną i desygnowania jej jako szczególnie zarządzany obszar Antarktyki, pojawiły się problemy z obecnością turystów, którzy pozostawiają po sobie graffiti na pozostałościach historycznej stacji wielorybniczej i dawnej brytyjskiej stacji polarnej[29].
- Tłumaczenie nazwy pojawia się w mediach polskich, m.in. w publikacjach na stronach National Geographic Polska, zob. Łysiak, National Geographic 2022 ↓, czy Poznaj Świat, zob. Gaszyński, Poznaj Świat 2014 ↓.
- Hund (2014) podaje, że średnica wyspy to 12 km, zob. Hund 2014 ↓, s. 219.
- Hund (2014) podaje, że wymiary kaldery to 9 × 6 km, zob. Hund 2014 ↓, s. 219.
- Hund (2014) podaje, że szerokość wejścia to ok. 230 m, zob. Hund 2014 ↓, s. 219.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
