Loading AI tools
polski aktor Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Węgrzyn (ur. 13 marca 1884 w Warszawie, zm. 4 września 1952 w Kościanie) – polski aktor teatralny i filmowy oraz reżyser, uznawany za jedną z ważniejszych postaci przedwojennego polskiego teatru i kina.
Był synem dozorcy Walentego Węgrzyna i Karoliny z Beslerów. Jego starszym bratem był Maksymilian Węgrzyn, aktor i reżyser[1].
Ukończył szkołę realną w Krakowie, gdzie mieszkał u swego brata Maksymiliana, i szkołę dramatyczną Gabrieli Zapolskiej.
Debiutował w 1904 na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie jako Eros w sztuce J. Żuławskiego Eros i Psyche. W latach 1905–1912 był aktorem Teatru Miejskiego w Krakowie. W 1912 występował w Rosji z zespołem teatru A. Szyfmana, a po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie, gdzie został aktorem Teatru Polskiego w Warszawie. 29 stycznia 1913 wystąpił w premierze inauguracyjnej tego teatru, którą był Irydion Zygmunta Krasińskiego, grając tytułową rolę[2]. W latach 1916–1924 występował w Teatrze Rozmaitości, a w latach 1924–1938 w Teatrze Narodowym. Z Warszawy często wyjeżdżał na występy gościnne, brał też udział w objazdowych spektaklach Reduty (1930).
W latach 1914–1939 grał w wielu polskich filmach, m.in.: Słodyczy grzechu (1914), Urodzie życia (1921), Trędowatej (1926), Dziejach grzechu (1933). Partnerował w nich między innymi Poli Negri i Jadwidze Smosarskiej. Dzięki roli w filmie Carat i jego sługi stał się gwiazdorem i jednocześnie amantem.
Ogromną popularność zyskał dzięki roli w Iwonce (1925)[3]. Film nie zachował się w całości (ostatnio odnaleziono 20-minutowy fragment dzieła), ale zachowały się fotosy oraz recenzje wielkich krytyków. Tak pisał o roli Węgrzyna Antoni Słonimski[3]:
Węgrzyn ma najpiękniejszy głos z aktorów polskich, ale to tylko troszkę mu pomaga w kinematografie. Odegrał on w Iwonce rolę wykwintnisia, demona elegancji. Już w pierwszej scenie widzieliśmy, jak pije sam szampana i rzuca papierosy na dywan. Tego nie robi nawet Beylin, kiedy jest sam w pokoju.
Rok później stanął po obu stronach kamery, reżyserując wraz z Edwardem Puchalskim słynną Trędowatą na podstawie powieści Heleny Mniszkówny. Wcielił się również w rolę Rudeckiego, ojca Stefci. W tej samej roli wystąpił dziesięć lat później, tym razem w dźwiękowej ekranizacji powieści wyreżyserowanej przez Juliusza Gardana[4].
Pierwszym filmem dźwiękowym, w którym wystąpił, był dramat polityczny Dziesięciu z Pawiaka (1931). Zagrał w nim przywódcę niepodległościowej organizacji bojowej[4].
Sporą popularność przyniosły mu także role w Znachorze (1937) i Profesorze Wilczurze (1938) w reżyserii Michała Waszyńskiego oraz Testamencie profesora Wilczura (1939) w reżyserii Leonarda Buczkowskiego, w których wcielił się w postać doktora Dobranieckiego[4].
Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, zapewne w związku z wykreowaną w lipcu w Teatrze Polskim rolą Battlera w spektaklu Genewa George'a Bernarda Shawa, która była parodią Hitlera. W 1940 został zwolniony i zaczął grać w jawnych teatrach (najpierw w rewiach w teatrze Złoty Ul, potem w repertuarze dramatycznym w teatrze Komedia (1941–44) i dorywczo w teatrze Miniatury). 27 listopada 1943 obchodził w teatrze Komedia jubileusz czterdziestolecia pracy artystycznej[1].
Po powstaniu warszawskim, zniszczony nałogiem alkoholowym w który wpadł po tragicznej śmierci syna, aby zdobyć środki do życia otworzył we Włochach niewielki sklepik, w którym sprzedawał m.in. bimber[5].
W 1946 roku zagrał w swoim ostatnim filmie Dwie godziny w reżyserii Stanisława Wohla.
Po wojnie przeniósł się do Łodzi, gdzie powrócił na scenę. W latach 1946–1948 był aktorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi. Występował również gościnnie w Warszawie i Bydgoszczy. W 1950 roku zagrał w łódzkim „Teatrze Osa” swą ostatnią rolę Strzechy w Złotych niedolach Władysława Krzemińskiego.
Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną miał dwójkę dzieci, syna Mieczysława (aktora) i córkę Zofię. Drugą żoną Węgrzyna była Zofia Lindorfówna, dla której porzucił swą pierwszą żonę oraz przeszedł na prawosławie. Ślub odbył się w cerkwi na warszawskiej Pradze. Drugie małżeństwo było bezdzietne i rozpadło się po 15 latach.
W 1942 roku syn Węgrzyna – Mieczysław – został aresztowany przez Gestapo. Wywieziono go do Auschwitz, gdzie kilka tygodni później rozstrzelano przed blokiem 11. Aktor załamał się psychicznie i popadł w alkoholizm[5]. Stwierdzono też u niego schizofrenię. Kilka ostatnich lat życia spędził w szpitalu psychiatrycznym w Kościanie, gdzie zmarł w zapomnieniu w 1952 roku[3].
Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 293-4-5,6)[6].
Józef Węgrzyn jest patronem jednej z ulic w Warszawie[9].
Kazimierz Biernacki jest autorem biografii aktora: Józef Węgrzyn, Kraków Wydawnictwo Literackie, 1969.
W 2019 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Józefa Węgrzyna znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”[10].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.