Pojedynek sądowy
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Pojedynek sądowy (łac. iudicium pugnae) – środek dowodowy w średniowiecznym procesie.
Pojedynek sądowy był najczęściej stosowanym dowodem spośród ordaliów (sądów bożych). Pomimo wiary w bezpośrednią ingerencję boską podczas sądu bożego praktyka dowodziła, że w przypadku innych ordaliów zdarzały się manipulacje. Pojedynek uchodził za idealny dowód winy lub niewinności.
Gajusz Juliusz Cezar wspomina w De bello Gallico o rozstrzyganiu sporów wśród plemion germańskich w drodze walki dwóch osób na miecze[1]. Wraz z wędrówkami germańskich plemion zwyczaj ten rozszerzył się na całą Europę. W średniowieczu pojedynek sądowy znało prawo wszystkich krajów europejskich.
Przegranie pojedynku przez oskarżonego powodowało uznanie jego winy i podlegał on karze (jeżeli przeżył pojedynek). Jeżeli oskarżony pojedynek wygrał, był uwalniany od zarzutów, a przeciwnika karano za fałszywe oskarżenie.
Istotą pojedynku sądowego jako dowodu winy lub niewinności było założenie, że ten po czyjej stronie jest racja nie może być pokonany, bez względu na siłę fizyczną czy umiejętności walki przeciwnika, gdyż nie dopuści do tego Bóg. Duchowni, chorzy, mężczyźni poniżej 20 roku życia i powyżej 60 roku życia, w zależności od kraju byli zwolnieni od pojedynku lub w swoje miejsce wystawiali zastępcę (zawodowego rycerza – camphio). Zastępcę mogła też wystawić osoba wyższego stanu do pojedynku z osobą stanu niższego (zastępca pochodził wówczas ze stanu niższego). Zastępca walczył także w imieniu oskarżającego monarchy.
Pojedynek sądowy miał uroczystą oprawę. Odbywał się w obecności sędziów, a jako że prawo do stosowania ordaliów miały zasadniczo sądy monarsze, przeradzał się w widowisko z udziałem dworu i licznych widzów. Uczestnicy składali przysięgę o słuszności swoich racji, że nie będą używali do pomocy w walce magii, oraz że nie posiadają przy sobie innej broni niż ta, którą wyznaczono do odbycia pojedynku. Walka odbywała się najczęściej pieszo. W przypadku przedstawicieli stanów wyższych walczono mieczami, czasem konno. Zwycięzcą zostawał ten, który doprowadził przeciwnika do stanu, w którym ten nie mógł się utrzymać na nogach. Opierał wówczas kolano na piersi pokonanego i jeżeli ten nie poprosił o litość, dobijał go sztyletem. Chłopi pojedynkowali się kijami.
Pojedynki sądowe stały się powszechnym sposobem dowodzenia i w XII wieku podejmowano próby ich ograniczenia: często kończyły się śmiercią jednej ze stron w błahych sprawach. Stopniowe ograniczanie stosowania pojedynków sądowych do najważniejszych spraw doprowadziło do ich zaniku. W Polsce wyszły z użycia w postępowaniu sądowym w połowie XIV wieku[uwaga 1]. We Francji około sto lat później, a ostatni pojedynek sądowy odbył się tam w 1547 roku za specjalnym, jednorazowym zezwoleniem króla. W Anglii formalnie zniesiono pojedynki sądowe (wprowadzone do postępowania sądowego przez Wilhelma I) w 1819 roku, chociaż w praktyce nie odbywały się już od kilku wieków.