Sobór Świętych Borysa i Gleba w Nowogródku

Sobór Świętych Borysa i Gleba – prawosławny sobór parafialny w Nowogródku, w dekanacie nowogródzkim eparchii nowogródzkiej Egzarchatu Białoruskiego^[1].

Sobór Świętych Borysa i Gleba

Царква Святых Барыса і Глеба

411Г000436
sobór parafialny
Widok ogólny, 2018
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Miejscowość	Nowogródek
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny (Egzarchat Białoruski)
Eparchia	nowogródzka
Wezwanie	Świętych Borysa i Gleba
Wspomnienie liturgiczne	24 lipca/6 sierpnia
Historia Data rozpoczęcia budowy 1517 Data zakończenia budowy 1519 Data poświęcenia 1519 Data zamknięcia 1961 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Data reaktywacji 1996 Poprzednie wyznanie prawosławne (przed 1624); greckokatolickie (ok.1624–1839) Fundator Konstanty Ostrogski
Dane świątyni Styl późnogotycki Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1
Położenie na mapie Nowogródka Sobór Świętych Borysa i Gleba
Położenie na mapie Białorusi Sobór Świętych Borysa i Gleba
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Sobór Świętych Borysa i Gleba
53°36′00,8″N 25°49′26,5″E

Historia

Pierwsza świątynia na miejscu dzisiejszego soboru powstała w XII w., pozostały z niej jedynie fragmenty fundamentów. Budowla ta była soborem katedralnym metropolii litewskiej^[1]. Od XIV w. przy cerkwi działał męski monaster^[2]. W 1451 w świątyni gościł metropolita moskiewski Jonasz^[1].

Istniejąca cerkiew została ufundowana w 1517 przez hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego^[3] oraz metropolitę Józefa Sołtana. Jej budowa trwała przez kolejne dwa lata^[3]. W XVII w. świątynia przeszła w ręce unitów. Od 1624 działał przy niej żeński klasztor unicki, zaś w 1628 – wspólnota męska. W 1632 cerkiew została przebudowana^[3]. Kolejna przebudowa miała miejsce w XVIII w.^[1].

Obiekt wrócił do rąk prawosławnych po likwidacji unii na ziemiach zabranych w 1839 (synod połocki). Cerkiew została przebudowana przez Rosjan w latach 1873–1875 w stylu pseudorosyjskim poprzez zmianę zwieńczeń wież, budowę kopuły, zamurowanie otworu w skarpie przy fasadzie i w miejscu szczytu dodanie kokoszników^[1]. W 1923 r. polscy konserwatorzy częściowo usunęli rosyjskie zmiany i przywrócili pierwotny wygląd cerkwi. Obiekt pozostawał czynny do 1961, gdy został zamknięty i zaadaptowany na archiwum. Rosyjski Kościół Prawosławny otrzymał świątynię w 1996^[3]. Około 2010 r. oryginalne hełmy na wieżach, przebudowano w stylu moskiewskim.

Od 1775 r. do I wojny światowej cerkiew była ośrodkiem kultu słynącej cudami Zamkowej Ikony Matki Bożej. Nazwa odnosiła się do faktu, iż pierwotnie ikona była przechowywana w zniszczonej cerkwi zamku w Nowogródku. Obraz ten wspomina Adam Mickiewicz w autorskim przypisie do "Pana Tadeusza" obok wizerunków M. B. Częstochowskiej czy N. P. Ostrobramskiej w Wilnie^[4]. W czasie I wojny światowej cudowne przedstawienie Matki Boskiej zostało w 1915 r. wywiezione prawdopodobnie do Dobrodziejówki w rejonie Czernihowa (Ukraina) i od tego czasu uznawane jest za zaginione^[5].

Architektura

Cerkiew została wzniesiona w stylu późnogotyckim. W tym stylu utrzymane są zdobiące ściany i absydę ostrołukowe ornamenty. Sobór posiada dwie wieże, w narożnikach wzmacniane skarpami. We wnętrzu budynku przetrwały sklepienia gwiaździste oraz XVII-wieczny nagrobek Litaworów Chreptowiczów, dobroczyńców świątyni^[3].

Galeria

• 
  Cerkiew w 1848
• 
  Cerkiew w 1865 r.
• 
  Cerkiew w 1856 i przeróbce rusyfikacyjnej w 1875 r.
• 
  Elewacja w XIX w.
• 
  Wnętrze gotyckie
• 
  Cerkiew w 1916
• 
  Cerkiew w 2007 r.
• 
  Cerkiew w 2014 r.

Przypisy

1. Собор святых мучеников Бориса и Глеба
2. Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI–XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 260. ISBN 978-83-61209-55-3.
3. GrzegorzG. Rąkowski GrzegorzG., Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Warszawa: Burchard Edition, 1997, s. 166–167, ISBN 83-904446-9-0, OCLC 835719268.
4. Adam Mickiewicz: "Dzieła poetyckie", wydanie trzecie zupełne z portretami i podobiznami autografów poety, wydał i objaśnił Tadeusz Pini, nakładem Komitetu Mickiewiczowskiego, Nowogródek 1933, s. 350
5. Tomasz Krzywicki: "Szlakiem Adama Mickiewicza po Nowogródczyźnie, Wilnie i Kownie. Przewodnik", wyd. III, poprawione i rozszerzone, Oficyna Wydawnicza "REWASZ", Pruszków 2006, s. 57