Stanisław Szozda

Stanisław Szozda (ur. 25 września 1950 w Dobromierzu, zm. 23 września 2013 we Wrocławiu^[1]) – polski kolarz szosowy, dwukrotny wicemistrz olimpijski, pięciokrotny medalista mistrzostw świata oraz zwycięzca Wyścigu Pokoju i Tour de Pologne, trener.

Stanisław Szozda

Pomnik Stanisława Szozdy w Prudniku
Data i miejsce urodzenia	25 września 1950 Dobromierz
Data i miejsce śmierci	23 września 2013 Wrocław
Obywatelstwo	Polska
Trener	Franciszek Surmiński, Andrzej Trochanowski, Henryk Łasak, Wojciech Walkiewicz, Karol Madaj
Kariera seniorska
Lata Drużyna 1967–1971 LKS Zarzewie Prudnik 1971–1972 Legia Warszawa 1973 LZS Zieloni Opole 1974–1978 LKS Ziemia Opolska-Prudnik
Dorobek medalowy
Reprezentacja  Polska Igrzyska olimpijskie srebro Monachium 1972 kolarstwo (jazda na czas druż.) srebro Montreal 1976 kolarstwo (jazda na czas druż.) Mistrzostwa świata złoto Barcelona 1973 (druż. na czas) złoto Mettet 1975 (druż. na czas) srebro Barcelona 1973 (start wspólny) brąz Mendrisio 1971 (druż. na czas) brąz San Cristóbal 1977 (druż. na czas)
Odznaczenia

Życiorys

Wczesne życie

Upamiętniający Szozdę rower na korytarzu pałacu w Rozkochowie koło Prudnika

Urodził się 25 września 1950 w Dobromierzu na Dolnym Śląsku jako syn Dominika i Elżbiety^[2]. Miał starszego brata Jana^[3]. Jego przodkowie pochodzili ze Lwowa^[4]. Rodzina mieszkała w Dobromierzu przy ul. Kościuszki 10. Po kilku latach przeniosła się do Rozkochowa, otrzymując lokal na pierwszym piętrze północno-wschodniego skrzydła pałacu wchodzącego w skład miejscowego państwowego gospodarstwa rolnego (ojciec Stanisława był magazynierem)^[5]. Uczęszczał do klas I–III Szkoły Podstawowej w Rozkochowie^[6]. W wieku dziewięciu lat wraz z rodzicami przeprowadził się do Prudnika^[7], gdzie zamieszkali przy ul. Poniatowskiego 3A, w dawnym pałacu Fipperów na Lipach należącym do Stadniny Koni Prudnik, w której pracowali jego rodzice^[8]. Po latach, mimo złej sytuacji finansowej, wybudowali własny dom w Prudniku^[3]. W latach 1964–1969 uczęszczał do Zespołu Szkół Rolniczych w Prudniku^[9]. Rozpoczął pracę fizyczną na budowie^[4].

Kariera sportowa

Szozda początkowo próbował swoich sił w hokeju na lodzie. Wraz z bratem zapisał się do hokejowej sekcji Pogoni Prudnik, grającej wówczas w III lidze^[3][10]. W meczu z Odrą Opole został mu wybity dysk kręgosłupa^[11]. Otrzymał uszkodzony (przejechany przez traktor) rower Favorit od znajomego, który wcześniej zgubił pożyczone mu przez Szozdę narty^[4]. Szozda naprawił rower i w lutym 1967 zaczął na nim jeździć po okolicach Prudnika w celu rzucenia palenia^[10]. Po trzech miesiącach zdecydował się wziąć udział w lokalnym wyścigu amatorów na 18 km^[12]. Jego wygrana w tym wyścigu przyciągnęła uwagę Franciszka Surmińskiego, który, jak wspominał po latach^[13]:

Startowałem gdzieś za granicą, w tym czasie w Prudniku odbywał się wyścig dla niezrzeszonych. Po powrocie dowiedziałem się, że wygrał 16-letni Szozda, uczeń technikum rolniczego. Mówią mi, że miał 5 minut przewagi i że musiał się za motorem ciągnąć. Ja, stary lis, myślę: taki gówniarz i on się potrafi za motorem ciągnąć?! Niemożliwe. Chcę go widzieć! – powiedziałem. Za jakąś godzinę Szozda przyleciał zdyszany. Patrzył we mnie jak sroka w kość. Aż gębę rozwalił. To był wielki talent.

Franciszek Surmiński

Surmiński zaczął trenować młodego Szozdę. Ojciec zaciągnął kredyt i kupił mu lepszy rower. Jego pierwszym klubem kolarskim był LKS Zarzewie Prudnik (1967–1970). W latach 1971–1972 podczas odbywania służby wojskowej był zawodnikiem Legii Warszawa, w latach 1973–1979 LZS Zieloni Opole i LKS Ziemia Opolska-Prudnik. Został powołany do kadry narodowej, gdzie jego trenerami byli Henryk Łasak i Andrzej Trochanowski. W peletonie znany był ze swojej zuchwałości, zadziorności i nieustępliwości, rywalizując podczas swojej kariery przede wszystkim z wielkim krajowym konkurentem Ryszardem Szurkowskim o miano najlepszego kolarza.

Mistrzostwa świata

Pamiątki Szozdy z mistrzostw świata w 1973

Pierwszy sukces międzynarodowy Stanisław Szozda osiągnął w 1971, kiedy wspólnie z Edwardem Barcikiem, Janem Smyrakiem i Lucjanem Lisem zdobył brązowy medal w drużynowej jeździe na czas na mistrzostwach świata w Mendrisio. W tej samej konkurencji reprezentacja Polski w składzie: Tadeusz Mytnik, Lucjan Lis, Stanisław Szozda i Ryszard Szurkowski zwyciężyła na mistrzostwach świata w Barcelonie w 1973, a w składzie Tadeusz Mytnik, Ryszard Szurkowski, Stanisław Szozda i Mieczysław Nowicki także na mistrzostwach świata w Yvoir w 1975. Polacy z Szozdą zdobyli także brąz na mistrzostwach świata w San Cristóbal w 1977, a na MŚ w 1974 zajęli siódme miejsce.

Na MŚ w 1973 zdobył także medal srebrny, zajmując drugie miejsce w wyścigu ze startu wspólnego amatorów. W zawodach tych wyprzedził go tylko Ryszard Szurkowski, a trzecie miejsce zajął Francuz Bernard Bourreau. Ponadto Szozda zajął w tej konkurencji czwarte miejsce na mistrzostwach w Montrealu w 1974 (zwyciężył Janusz Kowalski), w 1975 wycofał się z wyścigu, a w 1977 zajął 51. miejsce.

Igrzyska olimpijskie

Pamiątki Szozdy z igrzysk olimpijskich

W 1972 wystartował na igrzyskach olimpijskich w Monachium, gdzie razem z Ryszardem Szurkowskim, Edwardem Barcikiem i Lucjanem Lisem zdobył srebro w drużynowej jeździe na czas. Wynik ten powtórzył na rozgrywanych cztery lata później igrzyskach w Montrealu (z Ryszardem Szurkowskim, Tadeuszem Mytnikiem i Mieczysławem Nowickim). Na obu tych imprezach startował także w wyścigach ze startu wspólnego, zajmując odpowiednio 76. i 11. miejsce.

Wyścig Pokoju

Trofea, które Szozda zdobył w Wyścigu Pokoju

W Wyścigu Pokoju zwyciężył w 1974, a w latach 1973 i 1976 był drugi w końcowej klasyfikacji. Ponadto w 1975 zajął 21. miejsce, a wyścigu w 1978 nie ukończył, po kraksie na 5 etapie (konsekwencją był koniec jego kariery zawodniczej). 14 razy wygrywał etapy tego wyścigu (1973 – 3, 1974 – 6, 1975 – 1, 1976 – 4, 1978 – 1), przez 5 etapów jechał w koszulce lidera (1974 – 4 etapy, 1976 – 1 etap).

Tour de Pologne

Proporczyki Szozdy z 30. edycji Tour de Pologne

W 1971 był też najlepszy w Tour de Pologne. Wygrał wówczas trzy etapy, a przez sześć ostatnich jechał w koszulce lidera. W 1973 wygrał jeden etap, a w klasyfikacji końcowej zajął 4. miejsce. W 1974 wygrał jeden etap, w 1976 wygrał prolog i pierwszy etap, ale następnie wycofał się ze względów zdrowotnych.

Mistrzostwa Polski

Zdobył mistrzostwo Polski w wyścigu indywidualnym na szosie w 1973 oraz wicemistrzostwo w tej konkurencji w 1971 i 1974. Był także mistrzem Polski w wyścigu górskim w 1975 i wicemistrzem w tej konkurencji w 1974, mistrzem Polski w wyścigu parami w 1974 (z Edwardem Barcikiem) i brązowym medalistą w 1975 (także z Edwardem Barcikiem). Dwukrotnie zdobył mistrzostwo Polski w szosowym wyścigu drużynowym: w 1971 i 1972 w barwach Legii Warszawa, a w 1975 brązowy medal w tej konkurencji (z zespołem LKS Ziemia Opolska-Prudnik).

Inne wyścigi

Był zwycięzcą wyścigu o Puchar Dowódcy Marynarki (1972), wyścigu o Puchar Ministra Obrony Narodowej (1972), Małopolskiego Wyścigu Górskiego (1976), wyścigu Szlakiem Grodów Piastowskich (1977), Tour d’Algérie (1973), Vuelta a Toledo (1973), Settimana Bergamasca (1974).

Kariera trenerska

Karierę kolarską zakończył mając 28 lat, w wyniku kontuzji odniesionej podczas upadku w Wyścigu Pokoju w 1978^[14]. Miał kraksę i uderzył kręgosłupem o asfalt. Pękł mu wyrostek poprzeczny w przedostatnim kręgu, przy tym naderwał przyczep mięśnia gruszkowatego. Miał problemy z chodzeniem^[15]. Pomimo poważnej kontuzji zamierzał kontynuować karierę kolarską. Działacze jednak stwierdzili, że Szozda stracił motywację do jazdy i oskarżyli go o tchórzostwo i brak ambicji^[3]. Z powodu oskarżeń Szozda zraził się do kolarstwa i postanowił zakończyć karierę zawodniczą^[15]. Zaczął prowadzić kadrę polskich juniorów. Po odejściu z Polskiego Związku Kolarskiego wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dwa lata pracował w amerykańskiej grupie Edwarda Borysewicza^[10]. W pierwszym roku jego podopieczni zdobyli 12 medali mistrzostw USA, a w drugim 9^[4]. Nie przystał na propozycję osiedlenia się na stałe w Ameryce i wrócił do Prudnika^[10].

Działalność pozasportowa

Szozda chętnie angażował się w akcje charytatywne. Przekazał pomoc finansową szpitalowi w Białej^[16]. Pomagał znajomemu księdzu z Kotliny Kłodzkiej organizować festyny i zbiórkę pieniędzy na remont miejscowego zabytkowego kościoła. Uczestniczył w lokalnych wydarzeniach sportowych i kulturalnych. Czytał bajki dzieciom w szkole w Prudniku^[3].

Śmierć

Pomnik Szozdy przed cmentarzem w Prudniku

Zmarł 23 września 2013 we wrocławskim szpitalu przy ul. Grabiszyńskiej^[1] na raka żołądka, na którego chorował kilka lat^[17]. 27 września w kościele św. Michała Archanioła w Prudniku została odprawiona pożegnalna msza, po czym w asyście honorowej urna z jego prochami została przewieziona z Prudnika do Wrocławia. Następnego dnia w archikatedrze św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu odbyła się msza pogrzebowa^[10], po której został pochowany na Cmentarzu Osobowickim, w Alei Zasłużonych^[14]. W 2014 r. pojemnik z jego prochami umieszczono wewnątrz pomnika przed Cmentarzem Komunalnym w Prudniku^[18].

Grób Stanisława Szozdy na Cmentarzu Osobowickim

Najważniejsze osiągnięcia

Miejsca na IO i MŚ oraz medale MP
Konkurencja	1971	1972	1973	1974	1975	1976	1977
Igrzyska olimpijskie
Start wspólny	–	76.[a]	–	–	–	11.	–
Drużynowo na czas	–		–	–	–		–
Mistrzostwa świata
Start wspólny	–	–		4.	wycofał się	–	51.
Drużynowo na czas		–		7.		–
Mistrzostwa Polski
Start wspólny		–			–	–	–
Wyścig górski	–	–	–			–	–
Parami	–	–	–			–	–
Drużynowo na czas			–	–		–	–

Życie prywatne

Mieszkał w Prudniku na osiedlu Tysiąclecia. W latach 70. XX wieku otrzymał mieszkanie na osiedlu Nowotki w Prudniku (od 1990 osiedle Wyszyńskiego)^[19]. Miał żonę Grażynę i dwoje dzieci, syna Radosława i córkę Natalię^[20][21]. Prowadził sklep z odzieżą na prudnickim Rynku, a następnie zajmował się rynkiem kapitałowo-walutowym^[10].

Upamiętnienie

Burmistrz Prudnika Franciszek Fejdych i syn Stanisława Szozdy – Radosław podczas odsłonięcia pomnika w Prudniku

Tabliczka Stanisława Szozdy w Alei Gwiazd Kolarstwa Polskiego w Nałęczowie

Rondo Stanisława Szozdy na obwodnicy Prudnika

Ekspozycja poświęcona Stanisławowi Szoździe w Muzeum Ziemi Prudnickiej

Rzeźba Szozdy przed halą I LO w Prudniku

W Nałęczowie znajduje się pomnik z brązu, w postaci starodawnego roweru. Po obu jego stronach na chodniku widnieją płytki pamiątkowe z podpisami najwybitniejszych polskich gwiazd kolarstwa, w tym m.in. Stanisława Szozdy^[22]. W Alei Gwiazd Sportu w Dziwnowie w 2010, osobiście odsłonił tablicę z repliką swojego medalu olimpijskiego^[23].

21 września 2014 burmistrz Prudnika Franciszek Fejdych dokonał przy ul. Kościuszki, na skwerze pod głównym wejściem na Cmentarz Komunalny, odsłonięcia pomnika Stanisława Szozdy. W uroczystości uczestniczyli m.in. Franciszek Surmiński, Ryszard Szurkowski, Tadeusz Mytnik, Mieczysław Nowicki, Wacław Skarul, Jan Brzeźny, Benedykt Kocot i Edward Barcik^[24][25]. W środku monumentu umieszczona została urna z prochami Szozdy^[18]. Projekt pomnika przygotowała Agnieszka Świerzowicz-Maślaniec, na obeliksie umieszczona została tablica z rysunkiem kolarza i z napisem „Tutaj rozpoczął swą podróż, pozostawił trwały ślad w historii kolarstwa, Stanisław Szozda” z wypisanymi datami jego sukcesów sportowych. Przygotowanie pomnika sfinansowali bliscy Szozdy^[26]. 19 września 2021 przed halą sportową I Liceum Ogólnokształcącego w Prudniku została odsłonięta rzeźba naturalnej wielkości przedstawiająca Stanisława Szozdę, wykonana z brązu przez Przemysława Wolnego^[27].

Od 2014, co roku we wrześniu, na ulicach Prudnika dla uczczenia pamięci Stanisława Szozdy odbywa się jednodniowy wyścig Memoriał Stanisława Szozdy^[28]. Ponadto w Prudniku corocznie organizowana jest impreza popularyzująca turystykę rowerową pod nazwą Turystyczny Rajd Rowerowy „Śladami Franciszka Surmińskiego i Stanisława Szozdy – Legend Polskiego Kolarstwa”, której trasa wiedzie przez Góry Opawskie^[29].

20 września 2014 w Muzeum Ziemi Prudnickiej otwarto wystawę stałą „Stanisław Szozda – krótka historia wielkiego sukcesu”. Prezentowane na niej są m.in. medale zdobyte przez Szozdę na Igrzyskach Olimpijskich i Mistrzostwach Świata, a także puchary, pamiątki, koszulki i rowery, na których jeździł. Wystawa powstała ze zbiorów użyczonych muzeum przez rodzinę Szozdy, a także Franciszka Surmińskiego i Marcina Karpałę^[20].

Uchwałą Nr XXVII/221/2013 Rady Gminy Lubrza z dnia 30 października 2013 imię Stanisława Szozdy otrzymało rondo na obwodnicy Prudnika, na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 414 z drogami krajowymi nr 40 i nr 41, w obrębie sołectwa Lubrza^[30][31]. Imię Stanisława Szozdy nadano również rondu w ciągu ulicy Energetycznej w Piasecznie, zgodnie z Uchwałą nr 1483/XLIX/2018 Rady Miejskiej w Piasecznie z dnia 4 lipca 2018^[32].

9 września 2023 imię Stanisława Szozdy otrzymało Publiczne Przedszkole nr 4 w Prudniku^[33].

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 2013, pośmiertnie^[34][35]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (1972)^[36]
• Odznaka „Zasłużony Mistrz Sportu”
• Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe – kilkukrotnie we wszystkich klasach
• II miejsce w Plebiscycie Przeglądu Sportowego na najlepszego sportowca roku (1973)
• X miejsce w Plebiscycie Przeglądu Sportowego na najlepszego sportowca roku (1976)
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Miasta i Gminy Prudnik”^[37]

Filmografia

Filmy
Rok	Tytuł	Reżyser
2009	Niedokończona historia[38]	Artur Szulc
2013	Nie zmarnowałem życia – Stanisław Szozda[39]

Uwagi

1. Stanisław Szozda zajął w tym wyścigu ostatnie miejsce, ponieważ na ostatnim okrążeniu trasy szosowego wyścigu indywidualnego na IO w Monachium 7 września 1972 zerwał mu się łańcuch roweru i nim otrzymał pomoc techniczną z neutralnego wozu technicznego, upłynęło kilka minut. Pomimo tego dojechał do mety. (→ Praca zbiorowa: Igrzyska Olimpijskie. Monachium 1972, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1973, s. 156).