Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Marcin Skarbek z Gury herbu Habdank (ur. 20 listopada 1780 w Obertynie, zm. 27 października 1848 we Lwowie) – polski hrabia, ziemianin galicyjski, przemysłowiec, filantrop, mecenas kultury.
Stanisław Skarbek z Gury[1] urodził się 20 listopada 1780 w Obertynie. Wywodził się z rodu Skarbków herbu Habdank[1]. Był wnukiem[2][3] chorążego kołomyjskiego i starosty sołotwińskiego[4] Rafała Ludwika Skarbka[5] i Teresy z domu Bogusz[6] herbu Półkozic[4], córki Jana Marcina, chorążego wojsk koronnych, starosty czerwonogrodzkiego[6] oraz synem hrabiego Jana Skarbka i Teresy z domu Bielskiej[7][2]. Kilka dni po jego narodzinach zmarła matka, a ojca stracił, gdy miał cztery lata[2][3]. Miał o rok młodszego brata Ignacego[3]. Ich wychowaniem zajmowała się ciotka Julia Rzewuska[3].
Uczył się w szkołach publicznych we Lwowie do 1800[2][3]. Po ukończeniu 21 roku życia został uznany pełnoletnim i w 1801 objął majątek Rożniatów (który przypadł mu po dziadku w 1793)[7][2][3]. W 1802 odziedziczył dobra ziemskie Brzozdowce po swojej ciotce i opiekunce hr. Juliannie Rzewuskiej z domu Skarbek[7][2][3].
Podjął szeroko zakrojoną działalność przedsiębiorczą[3]. Był intendentem żup solnych i dóbr narodowych w obwodzie stryjskim i samborskim[3]. Dostarczał paliwo dla miasta Lwowa[3]. Wstąpił do cechu handlarzy wołów i prowadził woły na targi do Ołomuńca i do Wiednia[2]. Tym samym zerwał z tradycją działalności nie tylko własnego rodu, ale i stanu szlacheckiego[2]. Po powstaniu strajku rzeźników w Wiedniu założył własne jatki w tym mieście[2]. W swoich majątkach łączył charakter rolniczy, fabryczny i przemysłowy gospodarstw[2]. Zakładał tartaki, młyny, huty, browary, gorzelnie, kopalnie, żupy[2][8]. Dzierżawił prawo propinacji w okolicach Rożniatowa i sprzedawał wyroby alkoholowe swojej produkcji[2]. Posiadał także placówki handlowe[8]. Z uzyskanych dochodów spłacał długi i nabywał uprzednio sprzedane majątki[2] (np. w 1836 odkupił Brzozdowce sprzedane w 1822)[7]. W 1812 był mianowanym przez Rząd Narodowy intendentem żup i dóbr narodowych w obwodach stryjskim i samborskim[2]. Po upadku powstania listopadowego (1831) poświęcił się pracy na rzecz poprawy dobrobytu narodowego i oświaty[2].
Pod koniec lat 30. przystąpił do budowy polskiego teatru we Lwowie, ukończonego w 1842, którego był pierwszym dyrektorem[2]. Aktem z 1 sierpnia 1843 ufundował i 24 października 1848 potwierdził w testamencie Zakład Sierot i Ubogich w Drohowyżu, w którym przewidział umieszczenie 400 ubogich chrześcijan i 600 chrześcijańskich sierót obojga płci, w późniejszych latach dającego dożywotnie schronienie starcom i wychowującego osieroconych chłopców i dziewcząt[9][2][10]. Swoje posiadłości: Rożniatów, Brzozdowce, Żydaczów, Żabie i Stupijka, Drohowyże, Teatr we Lwowie, polecił poświęcić na utrzymanie Instytutu Drohowyzkiego[11], w którym dzieci-sieroty były utrzymywane, kształcone i uczone prac i rzemiosła, a ubogim starcom zapewniano schronienie i wyżywienie[2]. Darowany majątek hr. Skarbka zajmował obszar w Małopolsce Wschodniej o powierzchni około 33 000 ha (większość stanowiły lasy), ponadto wspomniany teatr we Lwowie i realności w tym mieście, a także kapitał[12].
27 lipca 1817 został mianowany c. k. podkomorzym Jego Ces. Kr. Apost. Mości (przyrzeczenie złożył 12 września 1817)[1]. Otrzymał też godność c. k. rzeczywistego tajnego radcy[1][13][7]. W kraju koronnym Cesarstwa Austrii do śmierci był członkiem wydziału krajowego (Landesausschuss) w grupie dostojników krajowych (Landesawürde) ze stanu panów[13]. Był także c. k. łowczym (Obristland-Jägermeister)[14]. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Świętego Stefana[13][15]. Był członkiem C. K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego[16]. Do końca życia hr. Skarbek był właścicielem majątków: Brzozdowce, Drohowyże, Opary, Ostałowice, Rożniatów, Smorze, Żabie[17]. Łącznie na dobra ziemskie hr. Skarbka składało się trzy miasta i 29 wsi[18] (według innego źródła 37[8]).
Jego zawarte w 1814 małżeństwo z Zofią Jabłonowską zakończyło się rozwodem po kilku latach pożycia[2][3], po którym Zofia niezwłocznie poślubiła Aleksandra Fredrę[3]. Zmarł 27 października 1848 w swoim mieszkaniu w założonym przez siebie teatrze we Lwowie[2][1][19]. Pierwotnie został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim[2]. Po niespełna 40 latach, 8 maja 1888 jego szczątki uroczyście przeniesiono do kaplicy w Drohowyżu[2][20]. W listopadzie 1937 miało miejsce włamanie do grobowca rodzinnego S. Skarbka w Drohowyżu, w trakcie którego uszkodzono także trumnę z jego szczątkami[21].
Pomnik Stanisława Skarbka stał w foyer Teatru Miejskiego we Lwowie.
Był to szlachcic o całą głowę wyższy od swoich współczesnych, mądry po nad przesądy, szlachcic, który pojmował szlachetność na punkcie własnej pracy i godności człowieka i tem właśnie wzniósł się ponad poziom ogółu. Przewodnią ideą jego życia była zasada, że praca uzacnia i uszlachetnia człowieka.
Została ustanowiona Fundacja Stanisława hr. Skarbka w Drohowyżu[10]. Po śmierci hr. St. Skarbka, wobec braku potomstwa tj. bezpośrednich spadkobierców, jako kuratorzy fundacji występowali krewni fundatora[3].
Według stanu z 1914 stanowiły ją dobra ziemskie: Brzozdowce, Drohowyże (w tym zabudowania zakładu), Grzęda, Wulka Grzędecka, Opary, Ostałowice, Rożniatów, Smorze, Klimiec, Kulików, Żabie, Żydaczów oraz we Lwowie gmach teatralny Zwierzyniec Skarbka (wcześniej pod nazwą Kortumówka)[10].
Fundacja zarządzała odrębną, ustanowioną w 1870 Fundacją Władysława hr. Skarbka, której celem było premiowane wyposażenie rękodzielników, występujących z Zakładu Drohowyskiego i zakładających samodzielny zakład rękodzielniczy[10].
Pod koniec lat 30. XX wieku nadal funkcjonowała Fundacja Stanisława hr. Skarbka[22][23]. W okresie II Rzeczypospolitej ostatnim kuratorem Fundacji hr. Stanisława Skarbka był oficer Wojska Polskiego, późniejszy pułkownik Stanisław Skarbek[23][18][24]. W tym czasie Fundacja była uważana za jedną z największych w Europie, zarówno pod względem liczebności wychowanków, jak też z uwagi na wielkość substancji użytkowej[18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.