Ulica Stanisława Moniuszki w Radomiu

Ulica Stanisława Moniuszki – ulica w dzielnicy Śródmieście w Radomiu.

Ten artykuł dotyczy ulicy. Zobacz też: inne artykuły noszące tę nazwę.

ulica Stanisława Moniuszki

Śródmieście
Ulica Stanisława Moniuszki w Radomiu – widok w kierunku ulicy Stefana Żeromskiego. Na dalszym planie widoczny gmach d. Banku Państwa
Państwo	Polska
Miejscowość	Radom
Długość	ok. 510 m
Przebieg
ul. Traugutta 200 m ul. Sienkiewicza 510 m ul. Żeromskiego
Położenie na mapie Radomia ulica Stanisława Moniuszki
Położenie na mapie Polski ulica Stanisława Moniuszki
Położenie na mapie województwa mazowieckiego ulica Stanisława Moniuszki
51,397704°N 21,153901°E

Łączy ulicę Żeromskiego z ulicą Traugutta^[1]. Krzyżuje się z ulicą Sienkiewicza. Ulica ma status drogi gminnej^[1].

Historia

Ulica zbudowana została na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku. Pierwotnie planowano doprowadzenie jej do ulicy Świeżej (obecnie Kelles-Krauza)^[2].

Nazwa

Nazwa ulicy wielokrotnie ulegała zmianom^[2]:

• II połowa XIX w. – 1919: ul. Kościelna
• 1919 – 1939: ul. Stanisława Moniuszki
• 1939 – 1945: Ostlandstraße
• od 1945: ul. Stanisława Moniuszki

Architektura[3]

Zabudowa ulicy kształtowała się od II połowy XIX niemal do końca XX wieku i jest bardzo zróżnicowana pod względem stylów architektonicznych. Na odcinku pomiędzy ulicami Żeromskiego i Sienkiewicza dominuje dziewiętnastowieczna zabudowa czynszowa, natomiast na odcinku pomiędzy ulicami Sienkiewicza i Traugutta style dominujące to modernizm z okresu międzywojennego oraz socrealizm. Jedynym przykładem architektury postmodernizmu jest budynek domu handlowego Sezam, usytuowany na rogu z ulicą Żeromskiego. Ciekawe pod względem architektonicznym są domy mieszkalne zbudowane w okresie okupacji niemieckiej, utrzymane w stylu faszystowskiego modernizmu lat trzydziestych.

Najważniejsze obiekty:

• budynek na rogu z ulicą Traugutta 34 – modernistyczny budynek z lat trzydziestych XX wieku. W okresie międzywojennym mieściła się w nim prywatna klinika położniczo-ginekologiczna dr Feliksa Żabnera^[4]. W 1947 budynek został zakupiony przez gminę kościoła Adwentystów Dnia Siódmego i do 2012 roku pozostawał jej siedzibą^[5]
• nr 3 – 5 – przykład socrealistycznej zabudowy, z zatartymi przez termomodernizację cechami stylowymi,
• nr 7 – 7b – przykład niemieckiej, modernistycznej architektury mieszkalnej z okresu faszystowskiego,
• nr 9 – neoklasycystyczny gmach dawnego Powiatowego Związku Samorządowego, wzniesiony w 1927 według projektu Alfonsa Pinno. W okresie okupacji niemieckiej gmach był siedzibą niemieckiej żandarmerii wojskowej. Po 1945 był siedzibą kolejno Urzędu Bezpieczeństwa, Komitetów Miejskiego i Powiatowego PZPR, a od 1975 Urzędu Stanu Cywilnego. Obecnie gmach jest siedzibą Rady Miejskiej oraz USC^[6],
• nr 13 – 13a – kamienice z II połowy lat trzydziestych z fasadami licowanymi cegłą klinkierową – przykład polskiej architektury modernistycznej,
• nr 15 – budynek kina Corso. Wybudowany w 1918 w stylu neorenesansowym był w chwili uruchomienia największym i najnowocześniejszym budynkiem kinowym w Radomiu. Wystawiano w nim również sztuki teatralne i rewie. W 1934 budynek zmodernizowano i otwarto w nim kino Adria, w którym występował m.in. Mieczysław Fogg. Od 1942 dostępne tylko dla Niemców. W 1945 zmieniło nazwę na Bałtyk i działało pod nią aż do 1993, kiedy w budynku otwarto Atlantic. Kino zostało ostatecznie zamknięte przez spółkę Helios, która w 2006 otworzyła w Radomiu swój multipleks^[7],
• nr 18 – 24 – typowe eklektyczne kamienice czynszowe z przełomu XIX i XX wieku (m.in. Dom Wejssów pod numerem 18),
• nr 26 – eklektyczny budynek na rogu z ulicą Żeromskiego 44, zbudowany na przełomie XIX i XX wieku. Przed 1939 w narożnym lokalu na parterze mieściła się znana cukiernia Udziałowa Bolesława Pomianowskiego, która w 1934 zmieniła nazwę na Cristal. Cukiernia wraz z restauracją działały przez cały okres II wojny światowej i kilka lat po jej zakończeniu. W latach 1956 – 2004 w narożnym lokalu działały Delikatesy – w okresie PRL sklep z luksusowymi towarami spożywczymi^[8].

Rejestr zabytków

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty^[9]:

• nr 9 – Gmach Powiatowego Związku Samorządowego, 1927
• nr 11 – dom, XIX w.
• nr 14a – kamienica, 1925
• nr 17 – dom, koniec XIX w.
• nr 18 – kamienica z oficynami, XIX/XX w.
• nr 19 – dom, 1890
• nr 20 – dom, XIX w.
• nr 24 – budynek, koniec XIX w.
• nr 26 (Żeromskiego 44) – dom, 1910

Gminna ewidencja zabytków

Do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Radomia, oprócz budynków z rejestru zabytków, wpisane są też obiekty (stan z 2017)^[10]:

• nr 7 (Sienkiewicza 6) – 1898
• nr 10 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
• nr 12 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
• nr 15 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
• nr 16 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
• nr 21 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
• nr 22 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.

Galeria

• 
  Róg ulic Moniuszki i Traugutta – modernistyczny budynek z lat trzydziestych XX wieku.
• 
  Nr 3–5 – socrealistyczny budynek z zatartymi przez termomodernizację cechami stylowymi.
• 
  Nr 7 – budynek mieszkalny w stylu faszystowskiego modernizmu.
• 
  Nr 7a – budynek mieszkalny w stylu faszystowskiego modernizmu.
• 
  Nr 9 – neoklasycystyczny gmach Rady Miejskiej i Urzędu Stanu Cywilnego.
• 
  Nr 13–13a – modernistyczne budynki mieszkalne z II połowy lat trzydziestych.
• 
  Nr 15 – budynek d. kina Corso.
• 
  Nr 17 – eklektyczna kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX wieku.
• 
  Nr 18 - Dom Wejssów – eklektyczna kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX wieku.
• 
  Nr 19 – eklektyczna kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX wieku.
• 
  Nr 21 – eklektyczna kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX wieku.
• 
  Róg ulic Moniuszki i Żeromskiego – eklektyczna kamienica czynszowa z przełomu XIX i XX wieku. W I połowie XX wieku w narożnym lokalu na parterze mieściło się wiele popularnych cukierni.

Przypisy

1. Wykaz oraz przebieg dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych na terenie Radomia. Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji w Radomiu, 2019-04. [dostęp 2019-10-17].
2. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 278
3. red. W. Kalinowski, Urbanistyka i architektura Radomia, Lublin 1975
4. R. Metzger, Radom między wojnami: opowieść o życiu miasta 1918 – 1939, Łódź – Radom 2012, s. 52
5. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, s. 279
6. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, s. 28
7. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, s. 101-102
8. J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, s. 41, 44, 278
9. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2019-10-16].
10. Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy miasta Radomia na lata 2017–2020 2017 ↓, s. 66.

Bibliografia

• Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy miasta Radomia na lata 2017–2020. Urząd Miejski w Radomiu. [dostęp 2019-10-18].