XX wiek - Wikiwand

XIX wiek <> XXI wiek

Lata 1900. • Lata 1910. • Lata 1920. • Lata 1930. • Lata 1940. • Lata 1950. • Lata 1960. • Lata 1970. • Lata 1980. • Lata 1990.

1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Mapa polityczna Europy w XX wieku

Remove ads

XX wiek w metodologii historii

Według periodyzacji stosowanej w pracach historycznych XX wiek niekoniecznie rozpoczął się w 1901 roku. Ze względu na przemiany w różnych dziedzinach życia za datę graniczną uznaje się częściej 1914 lub 1918 rok. Data końcowa dotąd nie została ustalona, ale w coraz liczniejszych opracowaniach uznaje się za nią 1989 lub 1991 rok. Z tego powodu XX wiek jest niekiedy nazywany „najkrótszym stuleciem”^[1].

Remove ads

Wydarzenia historyczne

1 stycznia 1901 – Nigeria stała się brytyjskim protektoratem
6 września 1901 – Zamach na Williama McKinleya
8 maja 1902 – erupcja wulkanu Pelée (liczba ofiar: ~30 tys.)
16 czerwca 1903 – Henry Ford założył przedsiębiorstwo Ford Motor Company
8 lutego 1904 – wybuchła Wojna rosyjsko-japońska
22 stycznia 1905 – rozpoczęła się rewolucja 1905 roku
18 kwietnia 1906 – trzęsienie ziemi w San Francisco (1906)
18 października 1907 – ustanowiono 13 międzynarodowych konwencji haskich
30 czerwca 1908 – Katastrofa tunguska (Syberia)
kwiecień 1909 – Masakra w Adanie (pogrom ludności ormiańskiej, liczba ofiar: ~25 tys.)
22 stycznia 1910 – wybudowano najwyższy (210 m) drapacz chmur Metropolitan Life Insurance Company Tower
14 grudnia 1911 – ekspedycja Roalda Amundsena dotarła na biegun południowy
15 kwietnia 1912 – zatonięcie Titanica
8 października 1912 – rozpoczęła się I wojna bałkańska (1912-1913)
marzec 1913 – Romanowowie celebrują 300-lecie panowania dynastii (Rosja)
28 czerwca 1914 – w Sarajewie doszło do zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda^[2].
28 lipca 1914 – wybuchła I wojna światowa^[2].
24 kwietnia 1915 – początek ludobójstwa Ormian (liczba ofiar: ~1,5 mln)
akt 5 listopada (1916)
luty 1917 – rewolucja lutowa w Rosji^[2].
6 kwietnia 1917 – Stany Zjednoczone przystąpiły do I wojny światowej^[2].
maj-październik 1917 – Objawienia fatimskie
listopad 1917 – rewolucja październikowa w Rosji^[2].
styczeń 1918 – rozpoczęła się 2-letnia pandemia grypy hiszpanki
3 marca 1918 – w Brześciu został podpisany traktat pokojowy między Cesarstwem Niemieckim i ich sojusznikami a Rosją Sowiecką^[3].
17 lipca 1918 – egzekucja carskiej rodziny Mikołaja II Romanowa w Jekaterynburgu.
11 listopada 1918
- został podpisany rozejm pomiędzy Niemcami a ententą^[3].
- Polska odzyskała niepodległość^[3].
28 czerwca 1919 – został podpisany traktat wersalski^[4].
Irlandzka wojna o niepodległość (1919–1921)
13–15 sierpnia 1920 – Bitwa Warszawska^[4].
21 marca 1921 – Nowa Polityka Ekonomiczna w Rosji Radzieckiej
16 kwietnia 1922 – w Rapallo został podpisany traktat niemiecko-sowiecki^[4].
październik 1922 – marsz na Rzym (Benito Mussolini objął władzę we Włoszech)^[4].
Irlandzka wojna domowa (1922–1923)
8/9 listopada 1923 – wybuchł pucz monachijski
Plan Dawesa w Niemczech (1924)
5–16 października 1925 – konferencja w Locarno^[5].
Powstanie Cristero (1926–1929)
24 października 1929 – na giełdzie nowojorskiej doszło do gwałtownego spadku cen akcji^[5].
Wielki głód na Ukrainie (1932–1933)
30 stycznia 1933 – Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec^[6].
„Nowy Ład” Franklina D. Roosevelta (1933)
Długi Marsz w Chinach (1934–1935)
Noc długich noży w Niemczech (1934)
7 marca 1936 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Nadrenii, będącej terytorium, na którym na mocy traktatu wersalskiego nie mogły się znajdować^[7].
lipiec 1936 – wybuchła hiszpańska wojna domowa^[7].
wielki terror w ZSRR (1937–1938)
12 marca 1938 – III Rzesza wkroczyła do Austrii^[7].
29–30 września 1938 – odbyła się konferencja monachijska^[7].
noc kryształowa w Niemczech (1938)
Zajęcie Zaolzia (1938)
15 marca 1939 – III Rzesza zajęła resztę Czech oraz utworzyła wasalną Słowację^[7].
23 sierpnia 1939 – w Moskwie został podpisany pakt Ribbentrop-Mołotow^[7].
1 września 1939 – wojska III Rzeszy wkroczyły do Polski, początek II wojny światowej^[8].
3 września 1939 – Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy^[8].
17 września 1939 – atak ZSRR na Polskę^[8].
28 września 1939 – III Rzesza i ZSRR podpisały traktat o przyjaźni i granicach^[8].
30 listopada 1939 – ZSRR zaatakowało Finlandię^[8].
5 marca 1940 – władze ZSRR podjęły decyzję o zamordowaniu polskich jeńców wojennych w Katyniu, Starobielsku i Ostaszkowie.
9 kwietnia 1940 – III Rzesza zaatakowała Danię i Norwegię^[9].
10 maja 1940 – III Rzesza zaatakowała Francję^[8].
czerwiec-lipiec 1940 – ZSRR podporządkowało sobie Litwę, Łotwę i Estonię^[10].
lipiec-październik 1940 – bitwa o Anglię^[10].
kwiecień 1941 – rozpoczęła się agresja III Rzeszy na Jugosławię i Grecję^[10].
22 czerwca 1941 – III Rzesza zaatakowała ZSRR^[10].
14 sierpnia 1941 – została podpisana Karta Atlantycka^[10].
7 grudnia 1941 – Japonia zaatakowała bazę morską w Pearl Harbor na Hawajach. Początek wojny japońsko-amerykańskiej^[10].
20 stycznia 1942 – na konferencji w Wannsee zapadła decyzja o zagładzie ludności żydowskiej w Europie^[10].
4–7 czerwca 1942 – Bitwa pod Midway, strategiczne zwycięstwo USA na Pacyfiku.
Bitwa stalingradzka (1942–1943)
8 września 1943 – Włochy ogłosiły kapitulację, początek okupacji niemieckiej we Włoszech^[11].
Rzeź wołyńska (1943–1945)
28 listopada-1 grudnia 1943 – odbyła się Konferencja teherańska^[11].
4 czerwca 1944 – wyzwolenie Rzymu z okupacji niemieckiej^[11].
6 czerwca 1944 – początek lądowania wojsk alianckich w Normandii^[12].
1 sierpnia 1944 – wybuchło powstanie warszawskie^[12].
4–11 lutego 1945 – odbyła się konferencja jałtańska^[12].
25 kwietnia 1945 – powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych^[12].
2 maja 1945 – Armia Czerwona wkroczyła do Berlina^[12].
8 maja 1945 – zakończyła się II wojna światowa w Europie^[12].
17 lipca-2 sierpnia 1945 – odbyła się konferencja poczdamska^[12].
atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki (1945)
2 września 1945 – Japonia ogłosiła kapitulację, koniec II wojny światowej w Azji^[12].
5 marca 1946 – w Fulton były premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill mówił o „żelaznej kurtynie” dzielącej Europę^[13].
5 czerwca 1947 – amerykański sekretarz stanu George Marshall przedstawił tzw. plan Marshalla – program pomocy gospodarczej dla Europy^[13].
14 maja 1948 – Izrael proklamował niepodległość^[13].
Blokada Berlina (1948–1949)
8 stycznia 1949 – w Moskwie powołano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej^[14].
15 maja 1949 – powołano Radę Europy^[14].
24 sierpnia 1949 – powstało NATO^[14].
21 września 1949 – powstała Republika Federalna Niemiec^[14].
1 października 1949 – Mao Zedong proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej^[14].
7 października 1949 – powstała Niemiecka Republika Demokratyczna^[14].
1950 – wybuchła wojna koreańska^[14].
18 kwietnia 1951 – podpisano traktat paryski. Na jego mocy powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali^[14].
5 marca 1953 – zmarł Józef Stalin^[15].
1953 – zakończyła się wojna koreańska^[14].
zdobycie Mount Everestu (1953)
5 maja 1955 – Republika Federalna Niemiec została przyjęta do NATO^[15].
14 maja 1955 – powołano Układ Warszawski^[15].
24/25 lutego 1956 – Nikita Chruszczow wygłosił referat O kulcie jednostki i jego następstwach, stanowiący krytykę Józefa Stalina^[15].
28 czerwca 1956 – Poznański Czerwiec^[15].
23 października–10 listopada 1956 – powstanie węgierskie, krwawo stłumione przez Związek Radziecki^[16].
25 marca 1957 – podpisanie przez Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg traktatów rzymskich^[16].
utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958)
rewolucja kubańska (1959)
12 kwietnia 1961 – Jurij Gagarin jako pierwszy człowiek w historii poleciał w kosmos^[16].
sierpień 1961 – budowa Muru Berlińskiego^[16].
Sobór watykański II (1962)
15–28 października 1962 – kryzys kubański związany z planami rozmieszczenia przez ZSRR na terenie Kuby pocisków balistycznych średniego zasięgu, bezpośrednio zagrażających USA^[16].
Śmierć Johna Kennedy’ego w wyniku zamachu (1963)
1965 – wybuchła wojna wietnamska^[17]
5–10 czerwca 1967 – Wojna sześciodniowa^[18].
5 stycznia–20 sierpnia 1968 – Praska Wiosna – okres liberalizacji politycznej w Czechosłowacji
8 marca 1968 – Marzec 1968^[17].
16 marca 1968 – Masakra w Mỹ Lai
20/21 sierpnia 1968 – interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji^[17].
Marzec'68 (1968)
Pierwszy lot załogowy na orbicie wokółksiężycowej (21 grudnia 1968)
28 czerwca 1969 – wybuchły zamieszki w Stonewall
Festiwal w Woodstock (1969)
lądowanie człowieka na Księżycu (1969)
14–22 grudnia 1970 – protesty robotników na Wybrzeżu^[19].
27 maja 1972 – podpisanie układu rozbrojeniowego SALT 1 między USA a ZSRR^[19].
6–26 października 1973 – wojna Jom Kipur między Izraelem a Egiptem i Syrią^[19].
1 sierpnia 1975 – został podpisany Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie^[20].
1975 – koniec wojny wietnamskiej^[17].
24 czerwca 1976 – Czerwiec 1976^[20].
styczeń 1977 – powstanie Karty 77 w Czechosłowacji^[20].
18 września 1978 – porozumienie pokojowe z Camp David pomiędzy Izraelem a Egiptem^[20]
16 października 1978 – Karol Wojtyła został wybrany na papieża. Przyjął imię Jan Paweł II^[20].
Irańska rewolucja islamska (1978)
24 grudnia 1979 – początek radzieckiej interwencji w Afganistanie^[20].
14 sierpnia 1980 – początek strajków w Stoczni Gdańskiej^[20].
Sierpień '80 (1980)
powstanie NSZZ „Solidarność” (1980)
20 stycznia 1981 – Ronald Reagan został prezydentem Stanów Zjednoczonych^[21].
13 maja 1981 – Zamach na Jana Pawła II^[22].
13 grudnia 1981 – w Polsce wprowadzono stan wojenny^[21].
początek epidemii AIDS (1981)
10 listopada 1982 – zmarł Leonid Breżniew. Jego następcą został Jurij Andropow^[21].
11 marca 1985 – Michaił Gorbaczow został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego^[23].
11–12 października 1985 – odbyło się spotkanie Ronalda Reagana i Michaiła Gorbaczowa w Reykjavíku, rozpoczął się okres odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód^[23].
katastrofa reaktora atomowego w Czarnobylu (1986)
6 lutego-5 kwietnia 1989 – obrady Okrągłego Stołu^[23].
15 kwietnia-4 czerwca 1989 – protesty na placu Niebiańskiego Spokoju
4 czerwca 1989 – w Polsce odbyła się pierwsza tura częściowo wolnych wyborów parlamentarnych^[23].
9 listopada 1989 – upadek Muru Berlińskiego^[24].
17 listopada 1989 – początek aksamitnej rewolucji w Czechosłowacji^[24].
20 grudnia 1989-31 stycznia 1990 – Inwazja Stanów Zjednoczonych na Panamę
zjednoczenie Niemiec (1990)
1 lipca 1991 – rozwiązano Układ Warszawski^[24].
19–21 sierpnia 1991 – Pucz moskiewski
25 grudnia 1991 – rozwiązanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
upadek ZSRR (1991)
I wojna w Zatoce Perskiej (1991)
początek wojny na Bałkanach (1991)
Zamieszki w Los Angeles (1992)
Oblężenie Sarajewa (1992–1996)
Oblężenie Waco (1993)
na bazie EWG powstaje Unia Europejska (1993)
Zamach na World Trade Center (1993)
Ludobójstwo w Rwandzie (1994)
I wojna czeczeńska (1994–1996)
Masakra w Srebrenicy (1995)
Zamach w Oklahoma City (1995)
Zamach na Icchaka Rabina (1995)
Narodzenie Owcy Dolly (1996)
I wojna domowa w Kongu (1996–1997)
Interwencja NATO w Jugosławii (1999)
Przystąpienie Polski do NATO (1999)

Remove ads

Ważne wydarzenia w nauce i technice

1903 – pierwszy lot samolotem braci Wright
1905 – szczególna teoria względności
1907 – wynalezienie bakelitu, pierwszego tworzywa sztucznego
1908 – wynalezienie śmigłowca
1913 – Ford T zapoczątkowuje erę rozwoju motoryzacji masowej
1915 – ogólna teoria względności
1922 – zastosowanie insuliny w leczeniu cukrzycy
1923 – wynalezienie szczepionki przeciw gruźlicy
1925 – telewizja
ok. 1926 – mechanika kwantowa
1928 – odkrycie penicyliny pierwszego antybiotyku, początek skutecznej walki z większością bakteryjnych chorób zakaźnych – Alexander Fleming
1929 – odkrycie procesu rozszerzania się Wszechświata
1932 – odkrycie pierwszej antycząstki
1937 – silnik odrzutowy
1939 – samolot odrzutowy
1942 – reaktor jądrowy
1944 – komputer (ASCC lub MARK I)
1945 – bomba atomowa
1947 – postulat istnienia Wielkiego Wybuchu
1947 – pierwszy działający Tranzystor
1948 – kserograf; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
1951 – teoria algorytmów
1952 – bomba wodorowa;
1953 – odkrycie struktury DNA
1956 – magnetowid
1956 – dysk twardy
1957 – pierwszy sztuczny satelita Ziemi
1959 – poduszkowiec
1960 – wynalezienie lasera
1961 – pierwszy człowiek w kosmosie (Jurij Gagarin)
1962 – satelitarna telewizja międzykontynentalna
1964 – ostateczne wyjaśnienie statusu hipotezy continuum
1967 – pierwszy przeszczep serca
1969 – lądowanie na Księżycu
1970 – teoria chaosu
1971 – kuchenka mikrofalowa
1972 – mikroprocesor Intel 4040
1977 – początki Internetu
1978 – płyta CD
1978 – pierwsze „dziecko z probówki”
1981 – IBM PC – komputer osobisty; prom kosmiczny
1997 – owca Dolly – efekt klonowania
1997 - przekroczenie bariery dźwięku przez samochód Thrust SSC