Akyn

Akyn^[1] – w tradycjach narodów Azji Środkowej ludowy poeta improwizator, pieśniarz wykonujący przy akompaniamencie tradycyjnego instrumentu muzycznego utwory swoje lub tradycyjne, najczęściej o charakterze lirycznym lub epickim. Tradycyjnym instrumentem wykorzystywanym przez akynów była dombra, aczkolwiek wielu twórców, zwłaszcza w nowszych czasach, korzystało także np. z kobyzu.

Okolicznościowa moneta z 2011 roku o nominale 50 tenge z przedstawieniem ajtysu

Akyni

Akyni – improwizujący poeci i pieśniarze – znani są od czasów średniowiecza, a okres największego rozkwitu sztuki akynów przypada na XV–XVI wiek^[2]. Akyni dzielili się na wykonujących utwory epickie (żyrszy) i pieśniarzy (ölengszy)^[2]. Utwory wykonywano przy akompaniamencie kazachskiej dombry lub kirgiskiego kobyzu^[3]. Wielu akynów utrzymywało się wyłącznie z honorariów otrzymywanych za występy^[2]. Wielu władców zatrudniało akynów, którzy towarzyszyli im także podczas podróży czy wypraw wojennych^[2].

Twórczość akynów była rozwinięta głównie wśród Kazachów i Kirgizów, ale także innych narodów regionu^[2]. Do najsławniejszych akynów kazachskich należeli m.in. Machambet Utemisow (1804–1846), Żajau Musa Bajżanuły (1835–1929), Szernijaz Żaryłgasuły (1817–1881), Süjynbaj Aronuły (1815–1898), Żambył Żabajew (1846–1945) oraz Kenen Äzyrbajew (1884–1974)^[2], zaś wśród Kirgizów Toktoguł Satyłganow (1864–1933).

Współcześnie mianem akyna określa się w tych kulturach także poetę-literata.

Ajtys

Osobny artykuł: Ajtys.

Akyni brali udział w tradycyjnej uroczystości zwanej ajtys, będącej rodzajem zawodów poezji improwizowanej, w których twórcy prezentowali swoje zdolności poetyckie i muzyczne^[3]. Podczas zawodów oponenci siedzieli naprzeciwko siebie i prowadzili improwizowany dialog poetycki na temat wybrany przez publiczność^[3]. Zwycięzcą był artysta, który według publiczności zaprezentował najlepsze zdolności muzyczne, był najbardziej oryginalny i dowcipny^[3]. Ajtys odbywa się z okazji ważniejszych wydarzeń w tradycyjnym kalendarzu ludowym, ale też np. na jarmarkach.

W 2015 roku sztuka improwizacji ajtys została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[3].