Alfred Jahn

Alfred Jahn (ur. 22 kwietnia 1915 w Kleparowie, zm. 1 kwietnia 1999 we Wrocławiu) – polski geograf, geomorfolog i polarnik, autor ponad 350 prac naukowych, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego (1962–1968), członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

Alfred Jahn

Data i miejsce urodzenia	22 kwietnia 1915 Kleparów
Data i miejsce śmierci	1 kwietnia 1999 Wrocław
Profesor
Specjalność: nauki przyrodnicze
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Doktorat	1939 Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Profesura	1950
Doktor honoris causa Uniwersytet Wrocławski – 1985 UMCS Lublin – 1985 UAM Poznań – 1990
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Wrocławski
Odznaczenia

Grób profesora Alfreda Jahna na cmentarzu Świętego Wawrzyńca we Wrocławiu

Życiorys

Urodził się w rodzinie Fryderyka (1881–1961), Austriaka z pochodzenia, z zawodu szewca, i Heleny z Jaworskich^[1][2]. Miał siostrę Janinę (1907–1997)^[2], nauczycielkę, oraz braci – Celestyna, prawnika i Bronisława, szewca^[3], który zmarł podczas II wojny światowej w łagrze pod Władywostokiem^[1]. Ukończył we Lwowie szkołę powszechną i V Państwowe Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W 1933 zdał maturę z pierwszą lokatą i podjął studia geograficzne na Uniwersytecie Jana Kazimierza, specjalizując się pod kierunkiem prof. Augusta Zierhoffera w geomorfologii. Skończył je w 1937 pracą dyplomową o rzeźbie północnej krawędzi Podola, po czym został asystentem Instytucie Geograficznym na tejże uczelni. Brał udział w wyprawie na Grenlandię, zorganizowanej przez Aleksandra Kosibę. Materiały naukowe z tej wyprawy posłużyły mu do napisania pracy doktorskiej Badania nad strukturą i temperaturą gleb w Zachodniej Grenlandii. Tytuł doktora filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie otrzymał w 1939.

Wojnę spędził w rodzinnym Lwowie. W 1940 ożenił się z Marią Szaynowską^[3]. W latach1941–1944 był karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla. Dzięki tej pracy przez dwa lata utrzymywała się cała rodzina. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Sowietów (lipiec 1944) i po odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, znalazł pracę w Urzędzie Geologicznym miasta Lwowa. W maju 1945 wraz z wieloma innymi Polakami został zmuszony do opuszczenia Lwowa.

W latach 1945–1949 był pracownikiem Uniwersytetu Lubelskiego (UMCS). W 1946 habilitował się u swego lwowskiego prof. Augusta Zierhoffera w Poznaniu, na podstawie dysertacji o utworach czwartorzędowych i morfologii doliny Bugu pod Sokalem. W tym okresie pracował także w Regionalnym Urzędzie Planowania Przestrzennego i przez 3 lata jako nauczyciel geografii w Liceum Rolniczym w Lublinie^[3]. W roku 1950 uzyskał tytuł profesora^[4] i objął funkcję kierownika zakładu geografii fizycznej, a później geomorfologii na Uniwersytecie we Wrocławiu. W latach 1962–1968 był rektorem tejże uczelni. Podczas demonstracji w marcu 1968 stanął po stronie strajkujących studentów, narażając się na represje ze strony komunistycznych władz.

W latach 1961–1967 był redaktorem „Acta Universitatis Wratislaviensis”, a w latach 1968–1997 „Czasopisma Geograficznego”^[1].

Od 1971 był członkiem korespondentem, od 1983 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk^[5], w latach 1981–1986 członkiem jej prezydium, a także członkiem Komitetu Nauk Geograficznych, Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich, Komitetu Badań Polarnych (w latach 1981–1984 jego przewodniczącym) i Komitetu Badań Czwartorzędu PAN^[6]. W latach 1988–1990 przewodniczył Komisji Nauk o Ziemi wrocławskiego Oddziału PAN^[1]. Ponadto był członkiem Belgijskiego Towarzystwa Geologicznego, Norweskiej Akademii Nauk, Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina, Międzynarodowego Towarzystwa Glacjologicznego i Międzynarodowego Stowarzyszenia Zmarzlinoznawstwa, a także założycielem i prezesem Klubu Polarnego (1971–1975), zrzeszającego polskich badaczy i podróżników polarnych^[3].

W latach 1971–1975 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Geograficznego^[7]. Inicjator akcji sprowadzenia do Wrocławia i wyeksponowania Panoramy Racławickiej. Od 1980 przewodniczący Społecznego Komitetu Odbudowy Panoramy Racławickiej^[8].

Zmarł we Wrocławiu, pochowany na cmentarzu Św. Wawrzyńca.

Dorobek naukowy

Książkowe publikacje naukowe

• A. Jahn, 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN, 7, Warszawa.
• A. Jahn, 1966: Alaska. PWN.
• A. Jahn, 1970: Zagadnienia strefy peryglacjalnej. PWN.
• A. Jahn, 1971: Lód i zlodowacenia. PWN.
• A. Jahn, 1975: Problems of the periglacial zone. PWN.
• A. Jahn, 1992: Z morfologii Karpat Wschodnich. Wyd. Uniw. Wrocławskiego.

Artykuły naukowe

• A. Jahn, 1980: Główne cechy i wiek rzeźby Sudetów. Czasopismo Geograficzne, t. LI, z. 2, s. 129–154.

Publikacje inne

• A. Jahn, 1991: Z Kleparowa w świat szeroki. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław (autobiografia).
• A. Jahn, 1969: Grenlandia. Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.

Redaktor monografii

• A. Jahn (red.), 1985: Karkonosze polskie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich (nie był autorem żadnego z rozdziałów)
• A. Jahn, S. Kozłowski, T. Wiszniowska (red.), 1989: Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich (nie był autorem żadnego z rozdziałów)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[1]
• Złoty Krzyż Zasługi^[1]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (7 maja 1955)^[9]

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Państwowa III stopnia za pracę pt. Zjawiska krioturbacyjne strefy peryglacjalnej (1952)^[10]
• tytuły doktora honoris causa uniwersytetów: Wrocławskiego (1985), Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1985)^[11], Adama Mickiewicza w Poznaniu (1990) i Iwana Franki we Lwowie (1999)
• tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia (1993)^[12]

Upamiętnienie

Tablica ku czci Alfreda Jahna na budynku Panoramy Racławickiej we Wrocławiu

Jego nazwiskiem nazwano jeden ze szczytów na Spitsbergenie^[13]. 30 grudnia 2004 na budynku Panoramy Racławickiej odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą profesorowi. W 2005 Gimnazjum nr 20 we Wrocławiu przyjęło Alfreda Jahna za patrona szkoły, a w 2006 jego marmurowe popiersie autorstwa Tomasza Rodzińskiego ustawiono w galerii „Wielcy Wrocławianie” we wrocławskim ratuszu. W 2022 roku na Uniwersytecie Wrocławskim powstało Centrum Badań Regionów Zimnych im. Alfreda Jahna, którego misją jest rozwój badań nad zmianami środowiskowymi zachodzącymi w regionach zimnych, ze szczególnym uwzględnieniem środowisk zmarzlinowych, peryglacjalnych i paraglacjalnych. Jednym z głównych celów instytucji jest również promowanie i dbanie o zachowanie dziedzictwa naukowego prof. Jahna^[14]. Siedziba Centrum została otwarta w budynku Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego we wrześniu 2023 roku.