Anka Kowalska

Anka Kowalska (właśc. Anna Małgorzata Kowalska^[1], ur. 22 lutego 1932 w Sosnowcu, zm. 29 czerwca 2008 w Warszawie) – polska poetka, prozaiczka i dziennikarka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL.

Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Anka Kowalska

Fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Pełne imię i nazwisko	Anna Małgorzata Kowalska
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1932 Sosnowiec
Data i miejsce śmierci	29 czerwca 2008 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz przy ul. Smutnej w Sosnowcu
Zawód, zajęcie	poetka, prozaiczka, dziennikarka
Alma Mater	Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Rodzice	Jerzy Kowalski, Zofia z d. Gębicka
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa przy ul. Czerniakowskiej 201 w Warszawie, gdzie Anka Kowalska spędziła ostatnie lata życia

Wizerunek Anki Kowalskiej na muralu „Kobiety Wolności” w Gdańsku

Grób Anki Kowalskiej i jej rodziny na Cmentarzu przy zbiegu ulicy Smutnej i alei Mireckiego w Sosnowcu

Życiorys

Edukacja

Córka Jerzego Kowalskiego i Zofii z domu Gębickiej. W czasie II wojny światowej przebywała w Sosnowcu (do 1940), a potem na wsi pod Olkuszem. Po wojnie rozpoczęła naukę w II Liceum Ogólnokształcącym im. Emilii Plater w Sosnowcu, maturę zdała w 1950 w liceum w Będzinie. W 1955 ukończyła polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim^[2]. Mieszkała przez większość życia w Warszawie. Została pochowana na cmentarzu przy Parafii św. Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu (ul. Smutna / aleja Mireckiego).

Twórczość

W czasie studiów debiutowała wierszami w „Słowie Powszechnym” (1953). W 1955 zamieszkała w Warszawie i została dziennikarką – pracowała początkowo jako korektorka, a później redaktorka w piśmie „Kierunki”, a następnie w wydawnictwie Stowarzyszenia „Pax” (od 1962). W latach 1960–1968 należała do Stowarzyszenia „Pax”, z którego wystąpiła w ramach protestu przeciwko stanowisku stowarzyszenia wobec wydarzeń marcowych. W latach 60. XX w. publikowała poezję, prozę i recenzje we „Współczesności” (1960–1961) i miesięczniku „Życie i Myśl” (1968–1969). Od 1968 do 1983 była członkiem Związku Literatów Polskich, od 1983 Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W latach 70. i 80. współpracowała z pismami drugiego obiegu wydawniczego „Puls”, „Zapis”, „Biuletyn Informacyjny KOR”, „Kultura Niezależna” „Krytyka” oraz z paryską „Kulturą” i „Zeszytami Historycznymi”. Opublikowała kilka tekstów wspomnieniowych, m.in. dotyczących działalności w KOR, zebranych w tomie „Folklor tamtych lat” (Biblioteka Więzi, Warszawa 2011)^[2].

Powieść Pestka została przetłumaczona na pięć języków, a w 1995 na jej podstawie nakręcono film w reżyserii Krystyny Jandy^[3].

Działalność opozycyjna w PRL

Od 1976 współpracowała z Komitetem Obrony Robotników, m.in. wyjeżdżała jako obserwator na procesy robotników w Radomiu, w styczniu 1977 została członkiem KOR, prowadziła kartotekę radomską^[4]. W okresie aresztowania najaktywniejszych działaczy KOR (maj–lipiec 1977) odegrała wraz z Haliną Mikołajską i Grażyną Kuroń dużą rolę w podtrzymaniu aktywności Komitetu, m.in. przejęła redagowanie Komunikatu KOR-u^[5]. Od września 1977 wchodziła w skład Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, nadal redagowała Komunikat, od 1978 należała do podpisujących „Biuletyn Informacyjny”^[6]. Była nieformalnym sekretarzem Komisji Redakcyjnej KSS „KOR”^[7]. Jej dziełem jest w dużej mierze tzw. „korkowiec” – suchy i precyzyjny język dokumentów KOR-u. Prowadziła także bank informacji o represjach. Wzięła udział w listopadzie 1978 w głodówce w bazylice św. Krzyża w Warszawie w solidarności z sądzonymi działaczami opozycji w Czechosłowacji – Karty 77^[8]. Była wielokrotnie zatrzymywana, w jej mieszkaniu SB przeprowadzała rewizje^[9]. Latem 1980 uczestniczyła w stworzonym przez Jacka Kuronia systemie zbierania informacji o strajkach, a gdy jego telefon był wyłączany, przekazywała wiadomości do Londynu^[10].

Działała w „Solidarności”. Od 13 grudnia 1981 do 1 czerwca 1982 była internowana. Trafiła do obozu w Gołdapi, później przeniesiono ją do Darłówka^[11]. Zwolniona z internowania, dzięki organizacji Lekarze Świata wyjechała na leczenie do Francji, skąd wróciła w 1983. Po powrocie do Polski przeszła na emeryturę^[2]. Teksty Kowalskiej ukazywały się na łamach podziemnej wrocławskiej „Obecności”^[12].

Nagrody, wyróżnienia

• Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka (1959, za cykl felietonów krytycznoliterackich w „Kierunkach” pt. „Tym, którzy czytali”)
• Nagroda Peleryny na Ogólnopolskim Festiwalu Studentów w Gdańsku (1961, za tom poezji Credo najmniejsze)
• Nagroda POLCUL Foundation – Niezależnej Fundacji Popierania Kultury Polskiej w Sydney (1982)
• 3 maja 2006 odznaczona przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[13][1].

Publikacje

• Credo najmniejsze (poezje; Pax 1960)
• Pestka (powieść; Pax 1964, 1965, 1967, 1968, 1970, 1973, 1975; Omega 1991; Marabut 1995, ISBN 83-85893-28-8; Świat Książki 1996; Marabut 2001, ISBN 83-85893-28-8)
• Psalm z doliny (poezje; Pax 1969)
• Spojrzenie (poezje; Pax 1974)
• Wiersze z obozu internowanych (II obieg wydawniczy; Biblioteka Obserwatora Wojennego 1983; pierwodruk: „Kultura”, Paryż, nr 11/1982)
• Racja stanu. Wiersze z lat 1974–1984 (II obieg wydawniczy; litografie Barbary Zbrożyny; Przedświt Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy 1985, Agencja Wydawnicza Solidarności Walczącej 1986)

Opracowania i inne prace redakcyjne

• Warszawa lata 1980–1986. Impresje bez retuszu (album fotograficzny; autorka przedmowy; wybór zdjęć Andrzej Płoński, Mirosław Ancypo; Independent Polish Agency, Lund 1987)
• O „Kulturze”. Wspomnienia i opinie (wespół z Grażyną i Krzysztofem Pomianami; II obieg wydawniczy; Puls, Londyn 1987; II obieg wydawniczy: Pomost 1988)

Upamiętnienia

• W 2012 zorganizowano w Sosnowcu obchody uczczenia jej 80. rocznicy urodzin, w których uczestniczyli m.in. Bogdan Borusewicz, Adam Michnik i Andrzej Seweryn^[14]
• Na fasadzie bloku przy ul. Czerniakowskiej 201 w Warszawie, gdzie mieszkała Anka Kowalska, została umieszczona tablica upamiętniająca ten fakt^[15].
• W 2019 jej wizerunek znalazł się na muralu „Kobiety Wolności” na stacji PKM Strzyża w Gdańsku^[16].
• Imię Anki Kowalskiej nosi warszawski skwer znajdujący się w parku na tyłach pałacu Konstantego Zamoyskiego przy ulicy Foksal^[17].