Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Krystyna Janda

polska aktorka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Krystyna Janda
Remove ads

Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952[a][1] w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury, dyrektorka artystyczna teatrów: Polonia i Och-Teatru w Warszawie.

Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Zawód ...

Karierę rozpoczęła w trakcie studiów, występując w serialach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego reżysera. Pozycję w branży aktorskiej wzmocniła występem w filmach. Granica (1977) Jana Rybkowskiego, Golem (1979) Piotra Szulkina, Kochankowie mojej mamy (1985) Radosława Piwowarskiego, Dekalog II (1988) Krzysztofa Kieślowskiego, Stan posiadania (1988) i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie Ryszarda Bugajskiego Przesłuchanie (1982). Zagrała również w kilku filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie Mefisto (1981). Zagrała około 50 ról w filmach fabularnych. Wyreżyserowała film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej.

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Zagrała około 60 ról teatralnych, od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego, w tym wiele monodramów, a także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji. Wyreżyserowała liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne.

Brała udział w kilku projektach muzycznych. Nagrała pięć albumów studyjnych, m.in. W malinowym chruśniaku (1984) w duecie z Markiem Grechutą. Napisała pięć książek. Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką, a owocem tej relacji jest m.in. grany przez nią monodram Biała bluzka (2010)[2].

Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z domu Janickiej (zm. 2019) i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego[3]. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa[4]. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami[5]. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej[6].

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym[7]. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie[8].

Na szklanym ekranie po raz pierwszy pojawiła się jak dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu w serialu Czarne chmury (1973). Jako aktorka teatralna zadebiutowała rolą Maszy Kułyginy w dramacie Trzy siostry Antona Czechowa (reż. Aleksander Bardini wystawianym w Teatrze Telewizji w 1974[9]. W tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej Bal manekinów Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego[9]. W 1976 zagrała Doriana Graya w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a w adaptacji Johna Osborne’a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie[10]. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Przełomem w jej karierze aktorskiej była rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976)[11][12]. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym, do najbardziej znanych należą jej role w filmach: Człowiek z żelaza, Przesłuchanie i Kochankowie mojej mamy.

Na estradzie zadebiutowała w 1977 występem z piosenką „Guma do żucia” autorstwa Marka Grechuta, za której wykonanie otrzymała nagrodę na 15. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu[9][13].

Wyreżyserowała film fabularny Pestka według kultowej powieści Anki Kowalskiej.

Za rolę w Przesłuchaniu otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes. Za rolę w filmie Zwolnieni z życia Waldemara Krzystka dostała Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim Laputa knerii Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Pisze felietony m.in. do magazynu „Poradnik Domowy”[14], a wcześniej także do miesięczników „Pani” i „Uroda”[15]. Prowadzi blog[16].

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku[17]. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru ze spektaklem Sto twarzy Krystyny Jandy – w ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w ośmiu polskich miastach.

W 2005 stworzyła – pierwszy w Polsce całkiem prywatny[13] – Teatr Polonia w Warszawie[18], który prowadzi z ramienia Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury[19]. 16 stycznia 2010 otworzyła Och-Teatr w Warszawie[20].

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy[21].

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem[22][23]. Pojawiała się w kampaniach reklamowych marek: Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton[24].

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej[25][26][27]. W 2022 wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce[28][29].

Remove ads

Życie prywatne

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym ma dwóch synów, Adama i Jędrzeja[30][31]. Mieszka w podwarszawskim Milanówku[32].

Dorobek artystyczny

Thumb
Krystyna Janda w spektaklu Shirley Valentine (adaptacja sztuki Willy’ego Russella), 1991
Osobny artykuł: Dorobek artystyczny Krystyny Jandy.

Filmografia

Spektakle (jako aktorka – wybór)

  • Trzy siostry (1974) – autor Anton Czechow, reż. Aleksander Bardini, rola: Masza, Teatr Telewizji[33]
    Thumb
    Magda Umer i Krystyna Janda w czasie koncertu „Pamiętajmy o Osieckiej”, Teatr Atelier, 2014
  • Śluby panieńskie (1976) – autor Aleksander Fredro, reż. Jan Świderski, rola: Aniela, Teatr Ateneum
  • Mewa (1977) – autor Anton Czechow, reż. Janusz Warmiński, rola: Nina Zarieczna, Teatr Ateneum
  • Biała bluzka (1987) – prapremiera utworu, autorka: Agnieszka Osiecka, reż. Magda Umer, rola: Elżbieta, Teatr Powszechny w Warszawie
  • Shirley Valentine (1990) – autor Willy Russell, reż. Maciej Wojtyszko, rola: Shirley Valentine, Teatr Powszechny w Warszawie, obecnie wciąż grane w Teatrze Polonia.
  • Na szkle malowane (1993) – autor Ernest Bryll, muz. Katarzyna Gärtner, reż. Krystyna Janda, rola: Anioł, Teatr Powszechny w Warszawie
  • Kobieta zawiedziona (1994) – autorka Simone de Beauvoir, reż. Magda Umer, rola: Monika, Teatr Powszechny w Warszawie
  • Maria Callas (1997) – autor Terrence McNally, reż. Andrzej Domalik, rola: Maria Callas, Teatr Powszechny w Warszawie
  • Mała Steinberg (2001) – autor Lee Hall, reż. Krystyna Janda, rola: Mała Steinberg, Teatr Powszechny w Warszawie.
  • Kto się boi Virginii Woolf? (2002) – autor Edward Albee, reż. Władysław Pasikowski, rola: Martha, Teatr Powszechny w Warszawie.
  • Kopciuszek (2005) – autor: Jan Brzechwa, reż. Krystyna Janda, Teatr Polonia.
  • Ucho, gardło, nóż (2005) – autorka: Vedrana Rudan, reż. Krystyna Janda, rola: Tonka Babić, Teatr Polonia[34].
  • Boska! (2007) – autor: Peter Quilter, reż. Andrzej Domalik, rola: Florence Foster Jenkins – najgorsza śpiewaczka świata, Teatr Polonia.[35]
  • Dancing (2008) – autorka: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Teatr Polonia.[36]
  • Pan Jowialski (2010) – autor Aleksander Fredro, reż. Anna Polony i Józef Opalski, rola: szambelanowa, Teatr Polonia.[37]
  • Biała bluzka (2010) – wznowienie tytułu z 1987 r., autorka: Agnieszka Osiecka, reż. i adaptacja: Magda Umer, Och-teatr[2].
  • Weekend z R. (2010) – autor Ronald Harwood, reż. Krystyna Janda, rola: Clarice, Och-teatr.[38]
  • Danuta W. (2012) – reż. Janusz Zaorski, rola: Danuta Wałęsa, Teatr Polonia.[39]
  • Zmierzch długiego dnia (2012) – autor: Eugene O’Neill, reż. Krystyna Janda, rola: Mary, Teatr Polonia.[40]
  • Pamiętnik z Powstania Warszawskiego (2014) – autor Miron Białoszewski, adaptacja, reżyseria, wykonanie: Krystyna Janda, miejsce wystawienia: Sala pod Liberatorem w Muzeum Powstania Warszawskiego.
  • Maria Callas. Master class (2015) – wznowienie kultowego monodramu z 1997 roku z Teatru Powszechnego - autor autor: Terrence McNally, rola: Maria Callas, reż. Andrzej Domalik, Och-teatr.[41]
  • Matki i synowie (2016) – autor: Terrence McNally, reż. Krystyna Janda, rola: Katherine Gerard, Teatr Polonia.[42]
  • Pomoc domowa (2017) – autor: Marc Camoletti, reż. Krystyna Janda, rola: służąca, Och-teatr.[43]
  • Zapiski z wygnania (2018) – autorka: Sabina Baral, Janda opowiada historię S. Baral z marca 1968 roku, reż. i adaptacja Magda Umer, Teatr Polonia.[44]
  • Lily (2020) – autor: Jack Popplewell, reż. Krystyna Janda, rola: Lily Piper, Och-teatr.[45]
  • Aleja zasłużonych (2020) – autor: Jarosław Mikołajewski, reż. i adaptacja: Krystyna Janda, rola: Ona (poetka), Teatr Polonia.[46]
  • My way (2022) – tekst, koncepcja, reżyseria i wykonanie: Krystyna Janda, wieczór przygotowany przez Krystynę Jandę z okazji jej 70. urodzin, rola: ona sama, Teatr Polonia.[47]

Publikacje

Thumb
Portret autorstwa Zbigniewa Kresowatego
  • Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. Warszawa: W.A.B., 1998. ISBN 83-87021-39-3.
  • Krystyna Janda: Moja droga B. Warszawa: W.A.B., 2000. ISBN 83-88221-41-8.
  • Krystyna Janda: Różowe tabletki na uspokojenie. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7311-879-9.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA.PL. Warszawa: W.A.B., 2004. ISBN 83-89291-89-4.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA2.PL. Warszawa: W.A.B., 2005. ISBN 83-7414-079-8.
  • Krystyna Janda: Moje rozmowy z dziećmi. Warszawa: Krystyna Janda, 2008. ISBN 978-83-927777-0-0.
  • Krystyna Janda: Pani zyskuje przy bliższym poznaniu / Krystyna Janda w rozmowie z Katarzyną Montogomery. Warszawa: Prószyński Media, 2016. ISBN 978-83-8069-352-4.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2000–2002. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-124-0.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2003–2004. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-237-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2005−2006. Warszawa: Prószyński Media, 2018. ISBN 978-83-8123-251-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2007−2010. Warszawa: Prószyński Media, 2019. ISBN 978-83-8123-875-5.
Remove ads

Ordery i odznaczenia

Thumb
Odcisk dłoni i podpis Jandy na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach
Thumb
Gwiazda Krystyny Jandy w Alei Gwiazd w Łodzi
Thumb
Gwiazda Krystyny Jandy na Alei Gwiazd w Krakowie
Remove ads

Nagrody i wyróżnienia

Miejsce na liście najcenniejszych osobowości show-biznesu w Polsce według Forbesa
  • 2009 – miejsce 19[65]
  • 2010 – miejsce 24[65]
Remove ads

Uwagi

  1. [a]
    W rzeczywistości już po północy w dniu 19 grudnia.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads