Bezoar

Bezoar (arab. bāzahr, pers. bād-zahr) – rzekomy kamień jelitowy, nagromadzenie niestrawionych substancji w układzie pokarmowym zwierząt, w tym ludzi.

Bezoar

Bezoary w Muzeum Farmacji w Zamku w Heidelbergu
Specjalizacja	Gastroenterologia
Klasyfikacje
ICD-10	W44.F1

Występowanie u człowieka

U człowieka bezoary mogą występować w żołądku, przełyku i jelicie. W zależności od składników je budujących wyróżnia się:

• fitobezoary (najczęstsze) – zawierają włókna roślinne (owoców, zbóż, warzyw)^[1]
• trichobezoary – zawierają włosy^[2]
• farmakobezoary – zawierają leki (np. preparaty zobojętniające zawierające glin, preparaty wapnia, węglan magnezu)^[3].

Tworzeniu bezoarów sprzyjają zaburzenia gryzienia i żucia pokarmów (uszkodzenie uzębienia, niedopasowane protezy zębowe), wolna motoryka przewodu pokarmowego w zakresie żołądka, obniżona kwaśność soku żołądkowego, stany po operacjach żołądka, niedoczynność tarczycy, dystrofia miotoniczna, mieszana choroba tkanki łącznej. Chorzy mogą nie mieć żadnych dolegliwości, ale mogą też skarżyć się na nudności, wymioty, upośledzenie apetytu, wzdęcie, nieprzyjemny zapach z ust, uczucie szybkiego nasycenia pokarmem, ból w nadbrzuszu. Mogą też, rzadko, spowodować niedrożność przewodu pokarmowego^[4].

W leczeniu stosuje się trawienie enzymami (celulaza, papaina, Coca-Cola), N-acetylocysteinę, leki prokinetyczne, zabiegi endoskopowe i operacyjne^[1].

Bezoary u przeżuwaczy

U przeżuwaczy bezoar (strutka) to kulisty twór powstający w żołądkach (czepcu i żwaczu) przez nagromadzenie niestrawionych resztek pokarmu oraz włókien roślinnych i włosów (sierści), zwłaszcza zlizywanych przez zwierzę podczas linienia. Jeżeli rozrośnie się do dużych rozmiarów może wywołać u zwierzęcia niedrożność układu pokarmowego. Występuje zawsze u lamy i kozy bezoarowej, częsty także u innych przeżuwaczy^[5].

Bezoary w kulturze

Bezoary były w średniowieczu uważane za talizmany, przypisywano im właściwości magiczne i lecznicze. Używane były w postaci proszku jako odtrutki, zarówno w przypadku ukąszenia czy użądlenia, jak i zatrucia pokarmowego. Cena takiego "leczenia" była na tyle wysoka, że pozwolić sobie na nią mogli jedynie najbogatsi^[6]. W celach ochronnych noszono je w ażurowej oprawie (pomander), co miało zapewnić użytkownikowi korzystanie z leczniczych właściwości bezoaru w kontakcie z ciałem, a także wprawiano je w oprawy pierścieni, zawieszeń i bransolet. Bezoary mają silny zapach, zbliżony do piżma, wydzielany zwłaszcza podczas spalania^[7].

Dawniej bezoary uważano za substancje zapachowe wydzielane przez gruczoły łzowe jelenia szlachetnego: „Bezoarem zwiemy łzy jelenia, skoro połknąwszy węża, płacze wlazłszy gdzie w jezioro”^[8], a także za źródła magicznej mocy oraz, w krajach Wschodu, leki^[5].

Bezoary w literaturze

W serii Harry Potter autorstwa J.K. Rowling bezoar w świecie czarodziejów używany jest jako antidotum na niemal wszystkie trucizny i eliksiry. Harry Potter uratował swojego przyjaciela Rona, podając mu właśnie bezoar^[9].

Jest wymieniany jako wyposażenie alchemickiej pracowni w Narrenturm Andrzeja Sapkowskiego. Także w uniwersum Wiedźmina niektórzy wierzyli w ich magiczne właściwości.