Kapucynka (rodzaj)

Kapucynka^[5] (Cebus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny kapucynek (Cebinae) w obrębie rodziny płaksowatych (Cebidae).

Kapucynka

Cebus
Erxleben, 1777[1]
Młody samiec kapucynki białoczelnej (C. albifrons)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parworząd	małpy szerokonose
Rodzina	płaksowate
Podrodzina	kapucynki
Rodzaj	kapucynka
Typ nomenklatoryczny
Simia capucina Linnaeus, 1758
Synonimy
Aegipan[a] Rafinesque, 1815[2] Calyptrocebus Reichenbach, 1862[3] Eucebus Reichenbach, 1862[4] Otocebus Reichenbach, 1862[3] Pseudocebus Reichenbach, 1862[3]
Gatunki
4 gatunki – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej^[6][7][8].

Morfologia

Długość ciała 33–51 cm, ogona 35–55 cm; masa ciała 1,7–4,7 kg^[8][9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1777 roku niemiecki przyrodnik i weterynarz Johann Christian Polycarp Erxleben w książce własnego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt^[1]. Erxleben wymienił kilka gatunków – Cebus lugubris Erxleben, 1777 (nomen dubium), Simia Capucina Linnaeus, 1758, Simia Apella Linnaeus, 1758, Simia Fatuellus^[b] Linnaeus, 1766, Simia Belzebul Linnaeus, 1766, Simia Seniculus Linnaeus, 1766, Simia Paniscus Linnaeus, 1758, Simia Trepida Linnaeus, 1766 (= Simia Apella Linnaeus, 1758) i Simia Sciurea Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest Simia Capucina Linnaeus, 1758 (kapucynka czarno-biała).

Etymologia

• Cebus: gr. κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[10].
• Aegipan: w mitologii greckiej Aegipan (gr. Αιγιπαν Aigipan; αιξ aix, αιγος aigos ‘koza’; Παν Pan ‘Pan’) było inną nazwą Pana nadaną mu z powodu jego kozich kończyn, rogów i uszu^[11].
• Calyptrocebus: gr. καλυπτρα kaluptra ‘welon’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[12]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił 14 gatunków – Cebus albus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (nomen dubium), Cebus barbatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (nomen dubium), Simia trepida Linnaeus, 1766 (= Simia Apella Linnaeus, 1758), Simia albifrons von Humboldt, 1811, Cebus chrysopus Lesson, 1827 (= Simia albifrons von Humboldt, 1811), Cebus gracilis Spix, 1823 (= Simia albifrons von Humboldt, 1811), Cebus versicolor^[c] Pucheran, 1845, Simia Capucina Linnaeus, 1758, Simia hypoleuca von Humboldt, 1811 (= Simia Capucina Linnaeus, 1758), Cebus olivaceus Schomburgk, 1848, Cebus nigrivittatus J.A. Wagner, 1848 (= Cebus olivaceus Schomburgk, 1848), Cebus paraguayanus Reichenbach, 1862 (= Cebus olivaceus Schomburgk, 1848), Simia Apella Linnaeus, 1758 i Cebus libidinosus Spix, 1823 – nie określając gatunku typowego.
• Eucebus: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[13]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił 8 gatunków – Cebus (Eucebus) fistulator Reichenbach, 1862 (= Simia Apella Linnaeus, 1758), Cebus griseus Desmarest, 1821 (= Simia Apella Linnaeus, 1758), Monachus F. Cuvier, 1820, Cebus macrocephalus^[d] Spix, 1823, Cebus cucullatus Spix, 1823, Cebus robustus Kuhl, 1820, Simia variegata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811 (nomen dubium) i Cebus crassiceps Pucheran, 1857 (nomen dubium) – nie określając gatunku typowego.
• Otocebus: gr. ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[14]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił 10 gatunków – Simia cirrifera É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (nomen dubium), Cebus cristatus F. Cuvier, 1829 (nomen dubium), Cebus frontatus Kuhl, 1820 (nomen dubium), Cebus hypomelas Pucheran, 1857 (nomen dubium), Cebus lunatus Kuhl, 1820 (nomen dubium), Cebus niger É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (nomen dubium), Simia Fatuellus^[d] Linnaeus, 1766, Cebus elegans I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1851 (= Cebus libidinosus Spix, 1823), Cebus azarae Rengger, 1830 (= Callithrix Cay Illiger, 1815) i Cebus vellerosus^[e] I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1851 – nie określając gatunku typowego.
• Pseudocebus: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[15]. Gatunek typowy: Reichenbach wymienił 3 gatunki – Cebus unicolor Spix, 1823^[c], Simia flavia von Schreber, 1799 i Saïmiris ochroleucus Reichenbach, 1862 (species inquirenda) – nie określając gatunku typowego.

Podział systematyczny

W obrębie rodzaju wyróżnia się od czterech^[16] do piętnastu gatunków^[9][6][5], zachodzi potrzeba gruntownej rewizji taksonomicznej rodzaju^[16]; tutaj klasyfikacja za Mammal Diversity Database^[16]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[5]	Podgatunki[8][6][9]	Rozmieszczenie geograficzne[8][6][9]	Podstawowe wymiary[8][9][f]	Status IUCN[17]
	Cebus albifrons	(Humboldt, 1812)	kapucynka białoczelna	gatunek monotypowy	Wenezuela, Kolumbia, Brazylia, Ekwador, Peru i Boliwia; zakres wysokości: 0–2000 m n.p.m.	DC: 35–51 cm DO: 39–50 cm cm MC: 1,2–4,7 kg	LC
	Cebus olivaceus	Schomburgk, 1848	kapucynka oliwkowa	gatunek monotypowy	Wenezuela, Trynidad i Tobago, region Gujana i Brazylia; zakres wysokości: 0–2000 m n.p.m.	DC: 37–46 cm DO: 45–55 cm MC: 2,3–4,2 g	LC
	Cebus kaapori	Queiroz, 1992	kapucynka reliktowa	gatunek monotypowy	endemit Brazylii; zakres wysokości: poniżej 200 m n.p.m.	DC: 37–46 cm DO: 40–55 cm MC: 2,4–3 g	CR
	Cebus capucinus	(Linnaeus, 1758)	kapucynka czarno-biała	gatunek monotypowy	Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, Kolumbia i Ekwador; zakres wysokości: 0–2100 m n.p.m.	DC: 33–45 cm DO: 35–55 cm MC:1,5–4 g	VU

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony,

Uwagi

1. Nomen nudum.
2. Podgatunek S. apella.
3. Podgatunek C. albifrons.
4. Podgatunek Sapajus apella.
5. Podgatunek Sapajus nigritus.
6. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała