Diecezja pomezańska

Diecezja pomezańska – jedna z czterech diecezji pruskich położona pomiędzy Warmią a ziemią chełmińską. Nazwę zawdzięcza pruskiemu terytorium Pomezania, gdzie znajdowało się jej dominium biskupie.

Diecezja pomezańska

Katedra w Kwidzynie
Państwo	Zakon krzyżacki
Siedziba	Kwidzyn, Prabuty
Data powołania	28 lipca 1243
Data zamknięcia	1525
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół rzymskokatolicki
Metropolia	ryska (od 31 marca 1255 r.[1])
katedra	Katedra św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie
Współczesne położenie
Państwo	Polska
Stolica tytularna
Data ustanowienia	2014
Obecny biskup	Adam Wodarczyk
Rzeczywista funkcja biskupa	biskup pomocniczy archidiecezji katowickiej
Dane statystyczne
Powierzchnia	8400 km²
53°44′09″N 18°55′17″E

Herb diecezji pomezańskiej

Chorągiew biskupa pomezańskiego spod Grunwaldu

Historia

Diecezje w Prusach w XIII wieku

Została utworzona 28 lipca 1243 r. decyzją legata papieskiego Wilhelma z Modeny, zatwierdzoną przez papieża Innocentego IV 30 lipca 1243 r. Pokrywała się z większością obszaru Prus Górnych. Granice diecezji zostały wyznaczone następująco: „zamyka ją Osa, Wisła i jezioro Drużno, postępując w górę rzeką Pasłęką tak, że powinny się w niej znaleźć żuławy: kwidzyńska i zantyrska”^[2]. Katedrą diecezjalną była katedra w Kwidzynie.

Na początku XV w. w diecezji pomezańskiej było 235 parafii skupionych w 16 dekanatach.

Prusy Górne i Warmia w czasach krzyżackich. Widoczne dominium pomezańskie (mapa Max Toeppen).

Po sekularyzacji państwa krzyżackiego i swojej konwersji w 1525 roku książę pruski Albrecht Hohenzollern przystąpił do propagowania luteranizmu. W latach 1542–1543 brał udział w wizytacjach kościelnych w towarzystwie biskupów Jerzego Polentza z Sambii i Speratusa z Pomezanii.

Sekularyzacji kraju i reformacji w diecezji pomezańskiej sprzeciwiła się jedynie kapituła pomezańska, natomiast niższe duchowieństwo przyjęło nowe wyznanie. Biskupi sambijski i pomezański opublikowali tzw. agendę pt. „Artikel der Ceremonien und anderen kirchenordung”, w której czytanie Pisma Świętego miało odbywać się tylko w języku narodowym, podobnie jak kazania, śpiewy i sakramenty. Nakazano ograniczenie liczby świąt kościelnych oraz udzielanie chrztu świętego tylko w kościele.

W wyniku rozwoju protestantyzmu diecezja pomezańska zanikła, a jej parafie zostały w 1577 r. objęte administracją biskupów chełmińskich, co zostało potwierdzone przez Stolicę Apostolską w 1601 r.

Obecnie tradycje diecezji pomezańskiej kontynuuje diecezja elbląska. Ponad 90% jej terytorium to dawna diecezja pomezańska. Jej siedzibą były Kwidzyn i Prabuty, mieszczące dzisiaj konkatedry diecezji elbląskiej. Znaczenie kwidzyńskiej katedry wzrosło, kiedy znalazł się tam grób błogosławionej Doroty z Mątowów. Do jej grobu pielgrzymował m.in. Władysław Jagiełło, który odwiedził Kwidzyn po zwycięstwie pod Grunwaldem.

Obecnie diecezja tytularna bpa Adama Wodarczyka (od 2015 roku)^[3].

Dekanaty diecezji pomezańskiej na początku XV wieku

Dekanaty^[4]:

• dekanat Żuławki
• dekanat Dąbrówno
• dekanat Miłomłyn
• dekanat Zalewo
• dekanat Dzierzgoń
• dekanat Jasna
• dekanat Morąg
• dekanat Ostróda
• dekanat Postolin
• dekanat Zwierzewo
• dekanat Trumiejki
• dekanat Gnojewo
• dekanat Olsztynek
• dekanat Nidzica
• dekanat Działdowo

Lista biskupów pomezańskich

Biskupi pomezańscy^[5]:

katoliccy

• 1249–1254 – Ernest z Torgau OP
• 1254–1285 – Albert OFM
• 1277/78–1292 – Henryk (wybrany przeciwko biskupowi Albertowi)
• 1286–1302 – Henryk
• 1303–1309 – Chrystian
• 1309–1321 – Ludeko
• 1322–1332 – Rudolf
• 1333–1346 – Berthold
• 1346–1360 – Arnold
• 1360–1376 – Mikołaj I
• 1376–1409 – Jan I Moench
• 1409–1417 – Jan II Rieman
• 1417–1427 – Gerhard Stolpmann
• 1428–1440 – Jan III Winkler
• 1440–1464 – Kacper Linke
• 1464–1466 – Mikolaj II (biskup elekt)
• 1466–1478 – Wincenty Kiełbasa (biskup chełmiński, administrator diecezji pomezańskiej)
• 1479–1501 – Jan IV von Lassen
• 1501–1521 – Hiob von Dobeneck
• 1521–1523 – kard. Achille Grassi, administrator
• 1523 – kard. Nicolò Ridolfi, administrator

protestanccy

• 1523–1529 – Erhard von Queis (od 1526 biskup protestancki)
• 1530–1551 – Paweł Speratus (biskup protestancki)
• 1561–1574 – Jerzy von Vehediger (biskup protestancki)
• 1575–1587 – Johann Wigand (biskup protestancki, po 1587 zniesienie biskupstwa i jego ostateczna sekularyzacja)

Po 1577 roku opiekę nad katolikami w diecezji pomezańskiej pełnili biskupi chełmińscy. W 1601 roku papież Klemens VIII dokonał inkorporacji katolickiej diecezji pomezańskiej do diecezji chełmińskiej.

Biskupstwo tytularne

W 2014 ustanowione zostało tytularne biskupstwo pomezańskie.

Biskupi tytularni

• od 2014 Adam Wodarczyk biskup pomocniczy katowicki