Dziubałkowate

Dziubałkowate (Anthocoridae) – rodzina niewielkich owadów z podrzędu pluskwiaków różnoskrzydłych. Liczy około 500–600 gatunków (w zależności od ujęcia) zgrupowanych w 80–100 rodzajach^[1], z czego w Polsce występuje ok. 40 gatunków^[2] (zobacz dziubałkowate Polski). Rodzajem typowym rodziny jest Anthocoris.

Dziubałkowate

Anthocoridae
Fieber, 1836
Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 121.4/0 121.4/0
Anthocoris limbatus
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Infrarząd	Cimicomorpha
Nadrodzina	Cimicoidea
Rodzina	dziubałkowate

Orius niger

Macrotrachelia nigronitens

Xylocoris galactinus

W zapisie kopalnym znane są od aptu w kredzie^[3].

Morfologia

Pluskwiaki te mają ciało długości od 1,4 do 4,5^[4] lub 5 mm, zwykle o kształcie owalnym lub bliskim owalnego^[1], ale u form podkorowych silnie spłaszczone i wydłużone^[4]. W ubarwieniu przeważają zazwyczaj barwy brązowe i szare^[1]. Aparat gębowy ma prostą kłujkę o pierwszym członie krótkim lub uwstecznionym, a członie trzecim zwykle najdłuższym. Czułki cechują się obecnością krótkiego prepedicellitu, a niekiedy wyraźnie wrzecionowatym kształem członów trzeciego i czwartego. Półpokrywy mają wyraźne załamanie kostalne, a na zakrywce widoczne są zwykle cztery żyłki. Przednia para odnóży zwykle ma na goleniach fossula spongiosa, które mogą być jednak uwstecznione lub całkiem zanikać. Zatułów ma gruczoły zapachowe z pojedynczym zbiorniczkiem, uchodzące pojedynczymi otworami w rowkach na metapleurach. Ich ewaporatorium może być różnie ukształtowane. Odwłok pozbawiony jest przetchlinek na pierwszym segmencie, a leżące na jego spodzie laterotergity scalone są ze sternitami. U larw ujścia odwłokowych gruczołów zapachowych leżą przy przednich krawędziach tergitów od czwartego do szóstego. Samice mogą mieć pokładełko normalnie wykształcone i o powykrawanych brzegach lub zredukowane; brak u nich spermateki. Samce mają jądra zbudowane z 2 lub rzadziej 7 płatów, a ich genitalia są asymetryczne: prawa paramera jest silnie uwsteczniona lub zanika zupełnie, natomiast lewa jest sierpowata i wyposażona w rowek, w którym leży edeagus, i w ten sposób służąca za właściwy narząd kopulacyjny^[4].

Biologia i ekologia

Żyją na kwiatach i liściach, pod korą lub w ściółce. Większość gatunków jest drapieżna i żywi się małymi owadami takimi jak mszyce, niektóre są pasożytami zewnętrznymi i żywią się krwią. Jedynie kilka gatunków z rodzaju Orius żywi się sokami roślin. Większość z nich ma znaczenie gospodarcze jako biologiczni wrogowie szkodników roślin. Niektóre gatunki z tego powodu były introdukowane w różnych regionach kuli ziemskiej^[1].

Rozród

Wprowadzenie plemników do ciała samicy często ma u dziubałkowatych charakter urazowy. Samiec przebija jej ścianę odwłoka za pomocą zmodyfikowanej paramery i wstrzykuje nasienie do jamy ciała (hemocelu). Taki uszkadzający ścianę ciała sposób zaplemnienia określa się jako zaplemnienie hemoceliczne^[4][5] i występuje ono również u niektórych pokrewnych rodzin należących do Cimicoidea: Polyctenidae, Lyctocoridae i pluskwowatych^[4]. Pojawiający się tu konflikt płci (antagonizm seksualny) doprowadził do wyewoluowania u samic części gatunków struktur anatomicznych, ograniczających jego negatywne skutki^[4][5]. Są to spermaledges^[5] lub rurki kopulacyjne (ang. copulatory tubes). Mają one postać otworu, otoczonego nabrzmiałym oskórkiem, który nakierowuje narząd samca. U Scolopini, Blaptostethini, Oriini i Anthocorini nasienie przechowywane jest w ciele samicy w kieszonkach analogicznych z konceptakulami (ang. seminal conceptacles) innych Cimicoidea, ale powstałymi z modyfikacji przedniej ściany pochwy^[4].

U gatunku Xylocoris maculipennis zaobserwowano homoseksualne gwałty u samców. W tym przypadku wstrzyknięta przez uszkodzenie ściany odwłoka sperma jest w większości „trawiona” i pozyskane z niej substancje służą odżywieniu samca. Zaobserwowano także, że nasienie gwałciciela migruje w kierunku jąder zaplemnionego samca. Przyczyniło się to do wysnucia hipotezy, że zgwałcony samiec podczas wytrysku do ciała samicy przekazuje obok swoich plemników, także te należące do gwałciciela^[6][7].

Systematyka

W niektórych ujęciach systematycznych podrodziny Lasiochilinae i Lyctocorinae są podnoszone do rangi oddzielnych rodzin. Systematyka tych owadów jest jednak wciąż dyskusyjna, a bliskie pokrewieństwo w ramach tych taksonów niewątpliwe^[1]. Poniżej znajduje się uproszczony podział systematyczny:

Rodzina: Dziubałkowate (Anthocoridae)^[1][8][9]

• Podrodzina: Anthocorinae
  • Plemię: Almeidini
    • Rodzaj: Almeida (Distant, )
  • Plemię: Anthocorini
    • Rodzaj: Acompocoris (Reuter, 1875)
    • Rodzaj: Anthocoris (Fallen, 1814)
    • Rodzaj: Coccivora (Mcatee et Malloch, 1925)
    • Rodzaj: Elatophilus (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Macrotrachelia (Champion, 1955)
    • Rodzaj: Melanocoris (Champion, 1900)
    • Rodzaj: Temnostethus (Fieber, 1860)
    • Rodzaj: Tetraphleps (Fieber, 1860)
  • Plemię: Blaptostethini
    • Rodzaj: Blaptostethus (Fieber, 1860)
  • Plemię: Dufouriellini
    • Rodzaj: Alofa (Herring, 1976)
    • Rodzaj: Amphiareus (Distant, 1904)
    • Rodzaj: Brachysteles (Mulsant & Rey, 1852)
    • Rodzaj: Buchananiella (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Cardiastethus (Fieber, 1860)
    • Rodzaj: Dasypterus
    • Rodzaj: Dolostethus
    • Rodzaj: Dufouriellus (Kirkaldy, 1906)
    • Rodzaj: Dysepicritus (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Indocoris
    • Rodzaj: Pehuencoris (Carpintero & Dellapé, 2006)
    • Rodzaj: Physopleurella (Reuter, 1884)
    • Rodzaj: Rajburicoris
    • Rodzaj: Shujaocoris
    • Rodzaj: Tiare
    • Rodzaj: Xylocoridea (Reuter, 1876)
    • Rodzaj: Xyloecocoris (Reuter, 1879)
    • Rodzaj: †Xyloesteles
  • Plemię: Oriini
    • Rodzaj: Bilia (Distant, 1904)
    • Rodzaj: Macrotracheliella (Champion, )
    • Rodzaj: Montandoniola (Poppius, 1909)
    • Rodzaj: Orius (Wolff, 1811)
    • Rodzaj: Paratriphleps (Champion, 1900)
    • Rodzaj: Wollastoniella (Reuter, )
  • Plemię: Scolopini
  • Podplemię: Calliodina
    • Rodzaj: Calliodis (Reuter, 1871)
    • Rodzaj: Eulasiocolpus
    • Rodzaj: Lilia (White, 1879)
    • Rodzaj: Lepidonannella
    • Rodzaj: Nidicola (Harris et Drake, 1941)
    • Rodzaj: Opisthypselus
    • Rodzaj: Solenonotus (Reuter, 1871)
  • Podplemię: Scolopina
    • Rodzaj: Maoricoris
    • Rodzaj: Scolopa
    • Rodzaj: Scolopella
    • Rodzaj: Scolopocoris
    • Rodzaj: Scolopoides
    • Rodzaj: Scoloposcelis (Fieber, 1864)
    • Rodzaj: Solenonotus (Reuter, 1871)
  • Plemię: Xylocorini
    • Rodzaj: Xylocoris (Dufour, 1831)
• Podrodzina: Lasiochilinae
  • • Rodzaj: Lasiochilus (Reuter, 1871)
    • Rodzaj: Plochiocoris (Champion, 1900)
• Podrodzina: Lyctocorinae
  • • Rodzaj: Lyctocoris (Hahn, 1836)

Zobacz też

• owady Polski