Friedrich Gilly

Friedrich David Gilly (ur. 16 lutego 1772 w Dąbiu koło Szczecina, zm. 3 sierpnia 1800 w Karlowych Warach) – niemiecki architekt epoki klasycyzmu. Nauczyciel Karla Friedricha Schinkla i Leo von Klenzego.

Friedrich David Gilly

Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1772 Dąbie
Data i miejsce śmierci	3 sierpnia 1800 Karlowe Wary
Zawód, zajęcie	architekt

Friedrich Gilly

Projekt pomnika Fryderyka Wielkiego

Mauzoleum Karla Georga Heinricha von Hoyma

Życiorys

Friedrich David Gilly był synem znanego architekta Davida Gilly’ego^[1] z rodziny pruskich hugenotów^[2]. Ojciec zabierał go już jako chłopca w podróże służbowe związane z pracami budowlanymi oraz wspierał jego uzdolnienia^[1]. W 1788 (w wieku 16 lat) Friedrich Gilly przybył do Berlina, aby zdobyć wykształcenie w klasie architektonicznej na Akademii Sztuk Pięknych.

Nauczycielami architektury Gilly’ego byli Friedrich Becherer i Carl Gotthard Langhans^[1]. Rysunku uczyli go Christan Bernhard Rode, Johann Christoph Frisch, Johann Meil, Daniel Chodowiecki i Johann Gottfried Schadow^[1]. Nauki na temat praktyki budowlanej pobierał u Langhansa, Philippa Boumanna^[1] i Friedricha Wilhelma von Erdmannsdorffa^[3].

W 1790 Gilly towarzyszył tajnemu radcy budowlanemu Heinrichowi Augustowi Riedlowi w podróży po Westfalii i Holandii, w czasie której zapoznał się z budownictwem wodnym. W kolejnym roku pracował przy realizacji Stadtvogtei (kancelarii miejskiej) w Berlinie.

Szkice architektury średniowiecznej

W 1794 Gilly wraz ze swoim ojcem odbył podróże studialne po Prusach Wschodnich i Zachodnich. Owocem tej podróży była seria romantycznych szkiców zamku w Malborku – jedna z pierwszych dokumentacji architektury średniowiecznej^[4], przyczyniając się do odrodzenia architektury ceglanej w północnych Niemczech^[3]. Dziesięć rysunków zostało wystawionych w Berlinie w 1795 (niem. Zeichnungen einiger merkwürdiger Partien aus dem alten Schlosse des teutschen Ritterorders zu Marienburg in Westpreussen^[5]) i spotkały się z dużym zainteresowaniem^[1][4]. Rysunki zostały następnie wykonane w technice akwatinty^[6] i opublikowane przez Friedricha Fricka między 1799 a 1803^[4].

Projekt pomnika Fryderyka Wielkiego

W 1796 ogłoszono konkurs na pomnik Fryderyka Wielkiego, do którego przystąpiło sześciu architektów: Langhans, von Erdmannsdorff, Hirt, Haut, Gentz i Gilly^[7]. Swoim projektem wzorowanym na świątyni doryckiej^[1], Gilly zdobył sobie powszechne uznanie – obwołano go największym geniuszem architektury. Projekt zakładał budowę Partenonu na podniesieniu na ośmiokątnym placu (późniejszego Leipziger Platz). Do pomnika miały prowadzić schody^[8]. Jedynymi elementami dekoracyjnymi były dwie brązowe płaskorzeźby na frontonie – jedna przedstawiająca Fryderyka w wozie ciągniętym przez parę uskrzydlonych koni, lecącego nad głowami pokonanych wrogów oraz druga gloryfikująca Fryderyka jako księcia pokoju^[8]. Przed świątynią znajdować się miał łuk triumfalny zwieńczony kwadrygą^[8]. Przed łukiem miały stanąć dwa obeliski, a po drugiej stronie placu kolejne cztery^[8]. Przed obeliskami Gilly umieścił dwa pozłacane sfinksy w stylu egipskim^[8]. Chociaż projekt Gilly’ego nigdy nie został zrealizowany, to przyczynił się do rozwoju klasycyzmu w Niemczech.

Rysunki Gilly’ego stały się jednak inspiracją dla młodych architektów, m.in. dla Leo von Klenzego^[7]. Pod wpływem szkiców Gilly’ego Karl Friedrich Schinkel postanowił zostać architektem i bardzo wcześnie zajął się rysunkiem^[3][9]. Wkrótce Schinkel został uczniem Gilly’ego i jego ojca Dawida, z którymi się zaprzyjaźnił. Wraz z Friedrichem Gillym założył biuro architektoniczne Privatgesellschaft junger Architekten^[10]. Od 1798 uczęszczał do ich prywatnej szkoły budownictwa w Berlinie, gdzie podobnie jak inni studenci zamieszkał. W 1799, jako jeden z pierwszych studentów^[10], podjął studia w nowo powstałej Berlińskiej Akademii Budownictwa, której współzałożycielem był David Gilly.

Dalsza kariera

W 1797 Friedrich Gilly został naczelnym nadwornym inspektorem budowlanym (niem. Oberhofbauinspektor) i dzięki stypendium ufundowanemu przez Fryderyka Wilhelma II mógł odbyć podróże po Wielkiej Brytanii i Francji, a następnie do Niemiec południowych i Austrii (1798)^[1], ze względu na wydarzenia politycznie nie mógł udać się do Włoch. Owocem tych podroży było wiele szkiców, notatek, a także tekstów zebranych jako Sammlung nützlicher Aufsätze und Nachrichten^[1].

Po powrocie z podróży w 1798 Gilly został w wieku 26 lat profesorem Akademii Budowlanej w Berlinie, gdzie wykładał optykę i perspektywę (geometrię wykreślną)^[1]. W 1799 Gilly wraz z Gentzem założył Prywatne Stowarzyszenie Młodych Architektów (niem. Privatgesellschaft junger Architekten), którego celem było przygotowywanie projektów, rozwiązywanie określonych problemów architektonicznych oraz dalsze kształcenie się^[11]. W 1799 Gilly ożenił się z Ulrique Wilhelmine Marie Hainchelin.

W 1799 Gilly został zaangażowany w przygotowanie projektu teatru w Königsbergu (wzniesionego w tym samym roku), powstała seria szkiców została wykorzystana przy projekcie teatru w Poznaniu (1802–1805) oraz berlińskiego teatru narodowego w stylu klasycystycznym przy Gensdarmenmarkt(1800)^[6].

Gilly zmarł na gruźlicę w wieku jedynie 28 lat^[1], podczas kuracji w Karlsbadzie^[6]. Architekt został pochowany na miejscowym cmentarzu, na jego nagrobku widnieje następujący napis:

Tu spoczywa
rozłączony z ojczyzną i licznymi przyjaciółmi,
ulubieniec Niebios i ludzi,
artysta najszlachetniejszy;
w którym przenikała się pełnia geniuszu
z czystością prawdziwego smaku
i harmonii wewnętrznej
pięknie wykształconej duszy,
sztuka z życiem,
Friedrich Gilly
urodzony 16 Lutego 1771
zmarły 3 sierpnia 1800
Ci, którym jego śmierć odbiera piękno życia,
poświecili tu jemu w przygnębiającej oddali
ten pomnik wiecznego bólu i wiecznej miłości^[12][6].

Niewiele z projektów Gilly’ego zostało zrealizowanych za jego życia, m.in. powstałe w 1799 w Berlinie pałac przy Behrenstrasse 68, dom przy Breite Strasse 40 i willa Mölter w Tiergarten^[1]. Gilly pozostawił po sobie liczne szkice architektoniczne – przekazane Schinklowi^[13] oraz projekty elementów wyposażenia wnętrz (m.in. mebli) i ornamentów^[1].

Wybrane dzieła

• 1796 – projekt pomnika Fryderyka Wielkiego
• 1798–1800 – mennica w Berlinie (z Heinrichem Gentzem)
• ok. 1800 – mauzoleum Karla Georga Heinricha von Hoyma w Brzegu Dolnym, obecnie ruina
• 1800 – projekt Teatru Narodowego w Berlinie