Ciernik

Ciernik^[3][4], kat^[3][5], kolka^[3][5], czart^[6] (Gasterosteus aculeatus) – gatunek ryby z rodziny ciernikowatych (Gasterosteidae).

Ten artykuł dotyczy gatunku ryb. Zobacz też: miejscowość Cierniki.

Ciernik

Gasterosteus aculeatus[1]
Linnaeus, 1758
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Infragromada	doskonałokostne
Rząd	ciernikokształtne
Rodzina	ciernikowate
Rodzaj	Gasterosteus
Gatunek	ciernik
Synonimy Gasteracanthus cataphractus Pallas, 1814 Gasterosteus aculeatus algeriensis Sauvage, 1874 Gasterosteus aculeatus messinicus Stephanidis, 1971 Gasterosteus algeriensis Sauvage, 1874 Gasterosteus argentatissimus Blanchard, 1866 Gasterosteus argyropomus Cuvier, 1829 Gasterosteus atkinsi Bean, 1879 Gasterosteus atkinsii Bean, 1879 Gasterosteus bailloni Blanchard, 1866 Gasterosteus biaculeatus Mitchill, 1815 Gasterosteus biarmatus Krynicki, 1840 Gasterosteus bispinosus Walbaum, 1792 Gasterosteus brachycentrus Cuvier, 1829 Gasterosteus cataphractus Pallas, 1814 Gasterosteus cuvieri Girard, 1850 Gasterosteus dekayi Ayres, 1855 Gasterosteus dimidiatus Reinhardt, 1837 Gasterosteus elegans Blanchard, 1866 Gasterosteus hologymnus Regan, 1909 Gasterosteus inopinatus Girard, 1854 Gasterosteus insculptus Richardson, 1855 Gasterosteus intermedius Girard, 1856 Gasterosteus leiurus Cuvier, 1829 Gasterosteus loricatus Reinhardt, 1837 Gasterosteus microcephalus Girard, 1854 Gasterosteus nemausensis Crespon, 1844 Gasterosteus neoboracensis DeKay, 1842 Gasterosteus neustrianus Blanchard, 1866 Gasterosteus niger Cuvier, 1829 Gasterosteus noveboracensis Cuvier, 1829 Gasterosteus obolarius Cuvier, 1829 Gasterosteus plebeius Girard, 1854 Gasterosteus ponticus Nordmann, 1840 Gasterosteus pugetti Girard, 1856 Gasterosteus quadrispinosa Crespon, 1844 Gasterosteus quadrispinosus Crespon, 1844 Gasterosteus semiarmatus Cuvier, 1829 Gasterosteus semiloricatus Cuvier, 1829 Gasterosteus serratus Ayres, 1855 Gasterosteus spinulosus Yarrell, 1835 Gasterosteus suppositus Sauvage, 1874 Gasterosteus teraculeatus Lacepède, 1801 Gasterosteus tetracanthus Cuvier, 1829 Gasterosteus texanus Sauvage, 1874 Gasterosteus trachurus Cuvier, 1829 Gastrosteus hologymnus Regan, 1909
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski

Występowanie

Półkula północna, w Polsce pospolity.

Tworzy dwie formy: słodko- i słonowodną. Ciernik żyjący w Morzu Bałtyckim występuje w wodach słonawych przy ujściu rzek do morza. W wodach słodkich zamieszkuje zbiorniki wodne, a także zakola rzek, gdzie prąd jest znikomy. Występuje przy brzegu i na płyciznach, często w tych samych zbiornikach, co cierniczek. Żyje w luźnych ławicach. W zakolach rzek i w czystszych jeziorach może być bardzo liczny. Ma małe wymagania co do jakości wody.

Cechy morfologiczne

Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone, osiąga 5–8 cm, u morskich form wędrownych maksymalnie 11 cm długości. Pysk spiczasty, mały otwór gębowy w położeniu końcowym. Wzdłuż boków szereg płytek kostnych, lepiej rozwinięty u populacji żyjących w morzu. Osobniki żyjące w wodach słodkich mogą być ich całkowicie pozbawione. Na grzbiecie występują 2–5 (zwykle 3) kolce. Grzbiet szarozielony, niebieskozielony lub ciemnoszary, boki srebrzyste. Liczba łusek w linii nabocznej 29-35^[7].

Odżywianie

Pożywienie cierników jest bardzo różnorodne. Młode osobniki żywią się planktonem. Dorosłe żywią się głównie małymi zwierzętami wodnymi, takimi jak larwy owadów i skorupiaki. Poza tym lubią ikrę i narybek innych ryb, w tym także przedstawicieli własnego gatunku. Wrogami ciernika są duże ryby drapieżne, wydry, rzęsorki, zimorodki oraz inne ptaki wodne.

Cierniki często polują w nocy, lokalizują zdobycz posługując się narządem linii bocznej, chociaż duże i wrażliwe oczy pozwalają na korzystanie ze wzroku nawet przy bardzo niewielkiej ilości światła.

Rozród

Trze się od końca III do początku VII. Niektóre populacje żyjące w morzu wyruszają na tarło pod prąd rzek i potoków. Populacje stacjonarne odbywają tarło w wodach, w których żyją. W okresie tarła u samców gardło i podbrzusze stają się jaskrawoczerwone lub pomarańczowe, a całe ciało nabiera metalicznego połysku. W odpowiednim miejscu, np. w zagłębieniu na dnie lub nisko między roślinami, buduje gniazdo ze szczątków roślinnych sklejonych wydzieliną z nerek i wabi do niego wszystkie znajdujące się w okolicy samice. Ikra złożona przez samicę do gniazda jest natychmiast zapładniana przez samca. Samiec zwykle przegania samice i sam broni zapłodnionej ikry i narybku, dopóki ten nie wchłonie woreczka żółtkowego i nie rozpocznie samodzielnego życia.

Hodowla w akwarium

Akwarium średnie lub duże, temperatura nie większa niż 22 °C, pokarm tylko żywy. Samce są bardzo agresywne w stosunku do innych samców, szczególnie w porze godowej.

Mechanizm molekularny zmian morfologicznych w ewolucji cierników

Mechanizm molekularny zmian morfologicznych w ewolucji cierników (Gasterosteus aculeatus)^[8].
A, C. Schematyczny rysunek formy morskiej i słodkowodnej ciernika, widok od strony brzusznej. Zaznaczone struktury pasa barkowego (kolor żółty) i miednicowego (niebieski). Forma słodkowodna ma zredukowane kolce odbytowe i struktury pasa miednicowego w porównaniu do formy morskiej. Pas barkowy pozostaje bez zmian.
B, D. Schematyczny rysunek fragmentu genomu ciernika zawierający gen Pitx1. Kolorem czarnym zaznaczona jest nić DNA; kolorem lazurowym sekwencje regulatorowe odpowiadające za ekspresję Pitx1 w wymienionych strukturach; kolorem czerwonym sekwencja kodująca genu Pitx1.

Przyczyną redukcji pasa miednicowego u cierników słodkowodnych jest mutacja w jednym z enhancerów (kolor niebieski) genu Pitx1 (kolor czerwony), powodująca brak ekspresji genu Pitx1 w zawiązkach płetw brzusznych w okresie embrionalnym. Przekształcone w kolce płetwy brzuszne ciernika są strukturami homologicznymi z tylnymi kończynami innych kręgowców. Gen Pitx1 warunkuje różnice strukturalne pomiędzy przednimi i tylnymi kończynami kręgowców.

U formy słodkowodnej zauważalna jest asymetria zredukowanych kolców, kolec po lewej stronie jest nieco większy. Spowodowane jest to efektem genu Pitx2, którego produkt jest zbliżony do białka Pitx1. W odróżnieniu od Pitx1 gen Pitx2 ulega ekspresji tylko w lewej części ciała, normalnie warunkując asymetryczne położenie narządów, na przykład serca po lewej stronie. W przypadku cierników słodkowodnych, jego słaby efekt powoduje silniejsze rozwinięcie kolców po lewej stronie ciała.