Ichtiozaury

Ichtiozaury (Ichthyosauria, od gr. ichtio – ryba + sauros – jaszczur) – rząd gadów morskich, które pojawiły się we wczesnym triasie, a największe zróżnicowanie osiągnęły od środkowego triasu do środkowej jury. We wczesnej kredzie zaczęły ustępować miejsca plezjozaurom, a od cenomanu także i mozazaurom^{[potrzebny przypis]}, by ostatecznie wymrzeć na początku późnej kredy, pod koniec cenomanu^[1], ok. 27 mln lat przed wielkim wymieraniem kredowym. Były jednymi z najpowszechniejszych wśród wyższych kręgowców morskich. W erze mezozoicznej wiele z nich zajmowało niszę ekologiczną, którą obecnie zajmują delfiny. Miały podobny do nich pociskowaty kształt, przednie kończyny przekształcone w płetwy i ogon zakończony dużą pionową płetwą napędową w kształcie półksiężyca, podobnie jak tuńczyki.

Ichtiozaury

Ichthyosauria
Blainville, 1835
Ichtiozaury na obrazie Heinricha Hardera (1916)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	Ichthyopterygia
Rząd	ichtiozaury

Pierwszy kompletny szkielet ichtiozaura odnalazła Mary Anning w 1811, w klifie nadmorskim w południowej Anglii. Największy okaz, zaliczany do gatunku Shonisaurus sikanniensis/Shastasaurus sikanniensis^[2], którego przedstawiciele mogli osiągać 23 metry długości, odnalazła Elizabeth Nicholls w 1991 na terenie Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie. Wcześniej za największego uchodził dochodzący do 16 metrów długości Shonisaurus popularis.

Budowa

Kształt ciała

Typowy jurajski ichtiozaur miał krótkie ciało, lekko bocznie spłaszczone, kształtu wrzecionowatego, zakończone dobrze rozwiniętą płetwą ogonową kształtu księżyca, podobnie jakie mają współczesne tuńczyki i makrele, co znaczy, że musiały rozwijać znaczne prędkości. Prawdopodobnie mogły pływać z prędkością nawet 70 km/h.

Płetwa grzbietowa

Najwcześniejsze rekonstrukcje ichtiozaurów pomijały płetwę grzbietową, która nie była usztywniona elementami kostnymi. Dopiero odnalezienie świetnie zachowanych okazów w 1890 w Fossillagerstätte w Holzmaden w Niemczech ujawniło ślady płetwy grzbietowej.

Szkielet

Pas miednicowy utracił połączenie z kręgosłupem i był słabiej rozwinięty od pasa barkowego. Żebra ciągnęły się aż po nasadę ogona wzdłuż całego tułowia. Ogonowy odcinek kręgosłupa charakterystycznie zagięty ku dołowi.

Kończyny

Wiosłowate kończyny przednie miały zredukowaną długość. Kości ramieniowe bardzo krótkie, natomiast palce wydłużone przez wykształcenie licznych, dodatkowych segmentów palcowych (hiperfalangia). U niektórych form uległa zwiększeniu ilość palców (hiperdaktylia), a u innych zmniejszeniu poniżej 5 (hipodaktylia).

Głowa

Czaszka zakończona długim dziobem, powstałym wskutek przerostu kości międzyszczękowych i nosowych, chociaż kości szczękowe nie były duże. Część skroniowa czaszki mocno zredukowana. Zewnętrzne otwory nosowe były mocno przesunięte ku tyłowi i usadowione tuż przed oczodołami.

Oczy

Oczy mogły dochodzić do 22 cm średnicy, największe do tej pory wśród kręgowców, zapewniały doskonałą widoczność w ciemnych, głębokich wodach lub pozwalały polować nocą^[3]. Opatrzone były w dobrze wykształconą twardówkę w postaci pierścienia drobnych kościstych płytek.

Słuch

Najprawdopodobniej utraciły błonę bębenkową, co było wynikiem przystosowania do dużego ciśnienia wody, a fale dźwiękowe odbierały elementami kostnymi, tak jak wieloryby.

Zęby

Zęby jednakowe, ostro zakończone, z rowkowaną powierzchnią, posiadały korzeń i koronę. Rozmieszczone wzdłuż brzegu szczęki w jednym szeregu. W jednej szczęce ich liczba mogła dochodzić do 200. Wydłużony pysk, uzbrojony w liczne szpiczaste zęby, u szeregu form wykazywał tendencję do ich zaniku, aż do wykształcenia całkowicie bezzębnych szczęk, służących jedynie do zgniatania pokarmu.

Paleobiologia

Wszystkie ichtiozaury były drapieżnikami: żywiły się szybko pływającymi belemnitami (głowonogi) oraz rybami. Większe ichtiozaury mogły polować na duże kręgowce, w tym gady morskie, nie wyłączając nawet innych ichtiozaurów. Niektóre gatunki ichtiozaurów odżywiały się oskorupionymi bezkręgowcami, takimi jak amonity, małże, ślimaki oraz stawonogi, np. skorupiaki.

Badania przeprowadzone przez Bernarda i współpracowników, polegające na porównaniu składu izotopu tlenu w zębach z tymi występującymi u ryb, sugerują, że ichtiozaury były w stanie utrzymywać wysoką i stałą temperaturę ciała w ekosystemach oceanicznych od tropików do wód chłodnych. Szacowana temperatura ciała, wynosząca 35–39 °C, sugeruje wysokie tempo przemiany materii, wymagane do drapieżnictwa i szybkiego przemierzania dużych odległości^[4].

Rodziny tego rzędu

• Ichthyosauridae
• Leptonectidae (= Leptopterygiidae)
• Mixosauridae
• Ophthalmosauridae
• Shastasauridae
• Stenopterygiidae
• Teretocnemidae

---

Ichthyosauria	?Parvinatator Quasianosteosaurus Hueneosauria Mixosauria Toretocnemidae Cymbospondylidae Merriamosauria Pessopteryx (=Merriamosaurus) Besanosaurus Shastasaurus Shonisaurus Mikadocephalus Californosaurus Callawayia Parvipelvia Macgowania Hudsonelpidia Neoichthyosauria Temnodontosaurus Leptonectidae Suevoleviathan Thunnosauria Ichthyosaurus Stenopterygius Ophthalmosauridae

Ichthyosauria są tu definiowane za Motanim (1999) jako klad obejmujący gatunek Ichthyosaurus communis i wszystkie taksony bliżej z nim spokrewnione, niż z Grippia longirostris^[5]. Maisch i Matzke (2000) oraz Maisch (2010) używają nazwy Ichthyosauria w szerszym znaczeniu, zaliczając do tej grupy wszystkich przedstawicieli Ichthyopterygia; przy przyjęciu tej terminologii do ichtiozaurów należałoby też zaliczyć najbardziej bazalnych przedstawicieli Ichthyopterygia - rodzaje Thaisaurus i Utatsusaurus oraz grupę Grippidia^[6][7].