Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Język keczua
rdzenny język południowoamerykański używany przez Inków Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Język keczua, kiczua (runa simi – „język ludzi”; hiszp. quechua) – język z rodziny keczua, którym posługują się Indianie Keczua. Był językiem urzędowym imperium inkaskiego aż do jego upadku, a po konkwiście do jego rozpowszechnienia przyczynili się misjonarze, przyjmując go za oficjalny język ewangelizacji (język misyjny). Obecnie językiem keczua posługuje się ok. 11 mln osób, głównie w Andach, od Argentyny, przez Ekwador po Kolumbię, a w Peru oraz Boliwii jest jednym z języków urzędowych (obok hiszpańskiego). Z języka keczua wywodzą się takie polskie wyrazy, jak inka, lama, puma, kauczuk, kondor czy guano.
Remove ads
Dialekty
Keczua jest językiem silnie zróżnicowanym dialektalnie. Wyróżnia się 44 odmiany, często wzajemnie niezrozumiałe[1], wobec czego niektórzy badacze mówią raczej o rodzinie języków keczuańskich, bądź o tzw. makrojęzyku keczua. Największym prestiżem cieszy się odmiana z Cuzco, używana również jako lingua franca na terenach od jeziora Titicaca do Ayacucho[2] .
Alfabet
Do zapisu keczua stosuje się alfabet łaciński. Alfabet keczua składa się z następujących znaków: a, ch, chh, ch', h, i, k, kh, k', l, ll, m, n, ñ, p, ph, p', q, qh, q', r, s, t, th, t', u, w, y.
Fonetyka
Spółgłoski
Samogłoski
Język keczua ma trzy samogłoski: /a/, /i/, /u/. Po spółgłosce języczkowej /i/ i /u/ brzmią jak [e] i [o]. Akcent zawsze pada na przedostatnią sylabę wyrazu. Nie ma tonów ani iloczasu.
Gramatyka
Podsumowanie
Perspektywa
Keczua jest bardzo regularnym językiem aglutynacyjnym. Typowy szyk wyrazów w zdaniu to SOV. Szczególną cechą gramatyczną jest dwuosobowa odmiana czasownika (zgodność czasownika z podmiotem i jednocześnie z dopełnieniem). Język keczua także gramatycznie oddaje przekonanie nadawcy o prawdziwości stwierdzenia (ang. evidentiality). Osobne przyrostki gramatyczne wskazują, kto odniesie korzyść z danej akcji i stosunek nadawcy na temat akcji.
Poszczególne sufiksy są „przylepiane” (łac. agglutinare) do wyrazu, precyzując w ten sposób znaczenie. Przykład:
- wasi – dom
- wasi-yki – twój dom
- wasiyki-kuna – twoje domy
- wasiykikuna-manta – z twoich domów
Rzeczownik
Rzeczowniki są nieodmienne, funkcje gramatyczne zaznaczane są przez szereg dodawanych doń przyrostków:
- llaqta – miasto
- llaqtata – do miasta
- llaqtamanta – z miasta
- llaqtapi – w mieście
- llaqtakama – aż do miasta
Przymiotnik
Przymiotniki są nieodmienne
- hatun wasi – duży dom
- hatun wasikuna – duże domy
Czasownik
Czasowniki odmieniają się przez osoby, czasy i tryby za pomocą licznych specjalnych przyrostków, które bliżej charakteryzują określany wyraz – mają znaczenie np. wątpiące, potwierdzające itd. Nie ma czasowników nieregularnych[3].
Przykład odmiany czasownika rimay (mówić) w czasie teraźniejszym:
- noqa rima-ni – mówię
- qan rima-nki – mówisz
- pay rima-n – on/ona mówi
- noqayku rima-yku – mówimy (tzw. my ekskluzywne, nieobejmujące rozmówcy)
- noqanchis rima-nchis – mówimy (my inkluzywne, obejmujące także rozmówców)
- qanhuna rima-nkichis – mówicie
- paykuna rima-nku – mówią
Czas przeszły tworzy się poprzez dodanie -ra- pomiędzy temat a końcówką: rima-ra-ni, rima-ra-nki itd.
Przeczenie tworzy się za pomocą podwójnej partykuły mana … chu np. mana riman-chu (on nie mówi).
Inne często używane sufiksy
- -chi- – znaczenie kauzatywne, np. qhaway – patrzeć, qhawa-chi-y – pokazać;
- -yoq – „z” np. lichi-yoq – z mlekiem
- -cha – zdrobnienie np. wasi-cha – domek
- -lla – „tylko” np. noqa-lla – tylko ja
Remove ads
Słownictwo
Zasób leksykalny języka keczua opiera się na słownictwie lokalnym, choć istnieje również pewna liczba zapożyczeń z języka hiszpańskiego np. sirwisa – piwo, mediko – lekarz, turu – byk itd. Większość użytkowników jest dwujęzyczna, i również w peruwiańskiej odmianie języka hiszpańskiego istnieje wiele słów przejętych z keczua, np. papa ziemniaki.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads