Jacek Purchla

Jacek Purchla (ur. 3 września 1954 w Krakowie) – polski historyk sztuki i ekonomista, profesor nauk humanistycznych, specjalista z zakresu dziedzictwa kulturowego i historii miast, krakowianista, nauczyciel akademicki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności. Założyciel i w latach 1991–2018 dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie, w latach 2015–2020 przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO.

Jacek Purchla

Jacek Purchla (2015)
Data urodzenia	3 września 1954
Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO
Okres	od 2015 do 2020
Poprzednik	Andrzej Rottermund
Następca	Michał Kleiber
Dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury
Okres	od 1991 do 2018
Poprzednik	stanowisko utworzone
Następca	Agata Wąsowska-Pawlik
Wiceprezydent Krakowa
Okres	od 1990 do 1991
Odznaczenia

Wykształcenie i praca uniwersytecka

W 1973 złożył egzamin dojrzałości w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. W 1976 ukończył studia na Wydziale Ekonomiki Produkcji Akademii Ekonomicznej w Krakowie, w 1980 studia z historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1983 obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę doktorską poświęconą Janowi Zawiejskiemu, w 1991 habilitował się tamże na podstawie pracy Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej. W 1994 otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych, w 1997 tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych.

Od 1976 jest pracownikiem Akademii Ekonomicznej (następnie Uniwersytetu Ekonomicznego) w Krakowie, a w latach 1991–2018 także Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1993 został kierownikiem Zakładu Rozwoju Miast w Katedrze Historii Gospodarczej AE, a w 2008 kierownikiem Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i nowo utworzonego Zakładu Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO wchodzącego w skład tej katedry. W latach 1995–2001 był kierownikiem Zakładu Studiów Miejskich w Instytucie Historii Sztuki UJ, od 2005 do 2018 kierował Katedrą Dziedzictwa Europejskiego w Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2017 nadano mu godność Doktora Honoris Causa Narodowego Uniwersytetu „Politechnika Lwowska”. Wypromował 16 doktorów, m.in. Krzysztofa Brońskiego, Rafała Solewskiego, Monikę Murzyn-Kupisz, Andrzeja Laskowskiego oraz Łukasza Galuska.

Praca zawodowa i pełnione funkcje

W latach 1989–1990 był przewodniczącym Komisji ds. Statutu m. Krakowa Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. W latach 1990–1991 był wiceprezydentem Krakowa, a od stycznia do lutego 1991 – p.o. prezydenta. Brał wówczas udział w przygotowaniu strategii rozwoju Krakowa oraz odpowiadał za samorządową politykę miasta w zakresie kultury i ochrony zabytków oraz współpracę międzynarodową^[1]. W 1991 założył i został pierwszym dyrektorem Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie (pełnił tę funkcję do początku 2018), gdzie nadal kieruje Instytutem Dziedzictwa Europejskiego. Profesor w Instytucie Historii Sztuki UJ (1995–2001). Inne funkcje pełnione to m.in.: członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności^[2], od 1989 redaktor „Rocznika Krakowskiego” (do 2017 wspólnie z Jerzym Wyrozumskim), członek Komitetu Nauk o Sztuce PAN, od 2000 członek tytularny Comité International d’Histoire de l'Art (CIHA) i jego wiceprezydent przez dwie kadencje (2004–2012). Członek wielu organizacji i stowarzyszeń, m.in.: członek Rady Europa Nostra w Hadze i od 2018 wiceprezydent tej organizacji, ekspert w International Scientific Committee on the Theory and Philosophy of Conservation and Restoration of Cultural Property (Komitet Teorii ICOMOS), ekspert Komisji Europejskiej w projekcie European Heritage Label, członek Komitetu Doradczego Eurośródziemnomorskiej Fundacji Dialogu Kultur im. Anny Lindh. W latach 2000–2016 przewodniczył Radzie ds. Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2012 został wybrany na wiceprzewodniczącego Polskiego Komitetu ds. UNESCO. Od 2015 do 2020 był Przewodniczącym Polskiego Komitetu ds. UNESCO^[3][4]. W kadencji 2016–2017 pełnił funkcję Przewodniczącego Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Od 2015 pełni funkcję prezesa Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W lutym 2019 został wybrany przez Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego pierwszym przewodniczącym Rady Uczelni, a następnie wybrany na kadencję 2021–2024^[5].

Członek Rady Powierniczej Zamku Królewskiego w Warszawie^[6].

Stypendia

Jacek Purchla był m.in. stypendystą Eisenhower Exchange Fellowships Programme 1991; Alexander von Humboldt Stiftung 1992–1993, 1997, 2005, 2015; Uniwersytetu Lowańskiego – 1995; Salzburg Seminar – 1995, 2000; Uniwersytetu w Heidelbergu – 1996; Australian Institute for Polish Affairs – 2003; British Council – 2004. Wcześniej dłuższe staże naukowe odbywał na uniwersytetach w Tilburgu (Holandia), Wiedniu, Grand Valley State University (Michigan) i Londynie.

Ważniejsze odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 2000^[7]
• Złota Odznaka Honorowa za Zasługi (Austria) – 2000^[8]
• Złoty Krzyż Zasługi Republiki Węgierskiej (cywilny, Węgry) – 2001
• Kawaler Orderu Leopolda (Belgia) – 2002
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 2005^[9]
• Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RFN – 2005
• Srebrny Medal Ministra Spraw Zagranicznych Republiki Słowackiej – 2005
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011^[10]
• Kawaler I Klasy Orderu Zasługi (Norwegia) – 2012^[11]
• Krzyż Oficerski Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny, Węgry) – 2013
• Odznaka Honorowa Bene Merito przyznana przez Ministra Spraw Zagranicznych RP – 2015
• Krzyż Oficerski za Naukę i Sztukę (Austria) – 2017^[12]
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze „Gloria Artis” – 2018
• Srebrny Medal Honorowy za Zasługi dla Województwa Małopolskiego „Palatinatus Poloniae Minoris Merit” – 2018^[13]
• Medal 100-lecia Odzyskania Niepodległości – 2019^[14]
• Krzyż Kawalerski Orderu Za zasługi dla Litwy 2020^[15]
• Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości – 2023^[16]

Ważniejsze nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Miasta Krakowa – 1981, 1997, 2024^[17]
• Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego – 1987
• Nagroda Ministra Edukacji Narodowej – 1993
• Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych "za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie" – 2006
• Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – 2007
• Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora – 2010^[18]
• Mitteleuropa-Preis (Austria) – 2011^[19]
• Rheinlandtaler (Niemcy) – 2014
• Nagroda Forum Ekonomicznego w Krynicy Nowa Kultura-Nowej Europy im. Stanisława Vincenza – 2015
• Małopolanin Roku – 2016^[20]
• Człowiek Roku – 2017^[21]
• Medal „Bene Merentibus” przyznawany przez Zarząd Główny SARP – 2018
• Nagroda im. Józefa Dietla – 2021^[22]
• Brązowy Medal "Cracoviae Merenti" – 2022^[23]
• Nagroda im. Aleksandra Gieysztora przyznawana przez "Przegląd Wschodni" – 2023^[24]
• Przewodniczący jury European Heritage Awards / Europa Nostra Awards – 2024
• Nagroda Václava Buriana za wkład w dialog środkowoeuropejski w dziedzinie kultury – 2024^[25]
• Medal Św. Krzysztofa przyznawany przez Muzeum Krakowa – 2024^[26]

Praca naukowa

Prowadzi badania nad rozwojem miast, historią społeczną i historią sztuki XIX i XX w., a także teorią i ochroną dziedzictwa kulturowego. Działalność naukowa Jacka Purchli ma charakter interdyscyplinarny, a jego zainteresowania koncentrują się przede wszystkim wokół szeroko pojętej problematyki miasta i rozwoju urbanistycznego. Traktując miasto jako złożony organizm – wypadkową procesów społecznych, ekonomicznych, politycznych i kulturowych – stworzył nowoczesny warsztat „urbanologa”. Drugim istotnym wątkiem działalności naukowej są podjęte jeszcze w połowie lat siedemdziesiątych – pionierskie wówczas – badania nad architekturą XIX i XX w., w których w nowatorski sposób analizował takie czynniki jak: prawo budowlane, rola mecenatu publicznego, szkolnictwo, zagadnienia polityczne, społeczne i ekonomiczne. W latach dziewięćdziesiątych XX w. zainicjował interdyscyplinarne badania nad teorią dziedzictwa i zarządzaniem miastem historycznym. Jego prace były tłumaczone i wydane w kilkunastu językach.

Książki autorskie

• Jak powstał nowoczesny Kraków, Kraków 1979, 2 wyd. Kraków 1990^[27]
• Wien-Krakau im 19. Jahrhundert, Wien 1985^[28]
• Jan Zawiejski – architekt przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1986^[29]
• Dom pod Globusem, Kraków 1988, 2 wyd. Kraków 1997 [współautor: Zbigniew Beiersdorf]
• Matecznik Polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1990, 2 wyd. Kraków 1992^[30]
• Krakau unter österreichischer Herrschaft 1846–1918. Faktoren seiner Entwicklung, Wien-Köln-Weimar 1993^[31]
• Teatr i jego architekt. W stulecie gmachu Teatru Miejskiego w Krakowie = Das Theater und sein Architekt. Zum hundersten Jahrestag der Eröffnung des Juliusz-Słowacki-Theaters in Krakau, Kraków 1993^[32]
• Europejski Miesiąc Kultury w Krakowie, czerwiec 1992 = European Cultural Month in Cracow, June 1992, Kraków 1993^[33]
• Kraków – prowincja czy metropolia?, Kraków 1996^[34]
• Kraków w Europie Środka, Kraków 2000, 2 wyd. Kraków 2016 oraz inne wersje językowe (Cracow in the European Core, Kraków 2016; Mitten in Europa, Kraków 2016; Cracovia nell’Europa centrale, Cracovia 2016; Cracovia en Europa Central, Cracovia 2016; Cracovie dans l’Europe du Centre, Cracovie 2017).
• Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001 oraz Architektura Krakowa. Przewodnik, Kraków 2012 [współautor: Marcin Fabiański]
• Dziedzictwo a transformacja, Kraków 2005^[35]
• Heritage and transformation, Kraków 2005^[36]
• Kraków w Europie Środka, Kraków 2008
• Kampus Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie = The campus of the Cracow University of Economics, Kraków 2010
• Gry w miasto, Kraków 2011
• Międzynarodowe Centrum Kultury. Początek, Kraków 2015^[37]
• Budúcnosť minulosti. Kultúrne dedičstvo strednej Európy dnes, Bratislava 2017^[38]
• Miasto i polityka. Przypadki Krakowa, Kraków 2018^[39]
• Przeszłość ma przyszłość. Rozmowy z Jackiem Purchlą, Kraków 2020

Redakcja naukowa (wybór)

• The historical metropolis. A hidden potential. International conference, 26-29 May 1996, Cracow, ed. Jacek Purchla, Cracow 1996^[40]
• Sztuka około 1900 w Europie Środkowej.Centra i prowincje artystyczne. Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 20-24 października 1994, red. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Kraków 1997^[41]
• Architektura Lwowa XIX wieku = Die Architektur Lembergs im 19. Jahrhundert, red. Jacek Purchla, Kraków 1997^[42]
• Architektura Lwowa XIX wieku = Archìtektura L’vova XIX stolìttja, red. Jacek Purchla, Kraków 1997^[43]
• Metropolitalne funkcje Krakowa = Metropolitane Funktionen Krakaus, red. Jacek Purchla, t. 1^[44]–2^[45], Kraków 1998
• Art around 1900 in Central Europe. Art centres and provinces. International conference 20-24 October 1994, ed. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Cracow 1999^[46]
• Nation – style – modernism. Proceedings of the International Conference under the patronage of Comité international d'histoire de l'art (CIHA), organised by the Zentralinstitut für Kunstgeschichte, Munich and the International Cultural Centre, Cracow (6-12 September, 2003), ed. Jacek Purchla, Wolf Tegethoff, Cracow–Munich 2006
• Naród – styl – modernizm. Materiały z międzynarodowej konferencji pod patronatem Comité international d'histoire de l'art (CIHA), zorganizowanej przez Zentralinstitut für Kunstgeschichte, Monachium oraz Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków (6-12 września 2003), red. Jacek Purchla, Wolf Tegethoff, Kraków–Monachium 2006
• Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989, red. Jacek Purchla, Warszawa 2009
• Kultura a rozwój 20 lat po upadku komunizmu w Europie = Culture and development 20 years after the fall of communism in Europe, red. Robert Palmer, Jacek Purchla, Kraków 2010
• Mit Galicji, red. Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Werner Michael Schwarz, Monika Rydiger, Kraków 2014
• The myth of Galicia, ed. Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Werner Michael Schwarz, Monika Rydiger, Kraków 2014
• Mythos Galizien, Hrsgg. von Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Monika Rydiger, Werner Michael Schwarz, Wien 2015
• Form follows freedom. Architecture for culture in Poland 2000+, ed. Jacek Purchla, Janusz Sepioł, Kraków 2015
• Form follows freedom. Architektura dla kultury w Polsce 2000+, ed. Jacek Purchla, Janusz Sepioł, Kraków 2015
• Kultura a rozwój, red. Jerzy Hausner, Anna Karwińska, Jacek Purchla, Siedliska–Kraków 2017
• Kraków. Dzieje i sztuka, red. Jacek Purchla, Kraków 2019
• Kraków. History & art, ed. Jacek Purchla, Kraków 2019
• Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura Trzeciej Rzeszy w Polsce, red. Jacek Purchla, Żanna Komar, Kraków 2020
• Urban change in Central Europe. The case of Kraków, ed. Jacek Purchla, London–New York 2023
• Encyklopedia Krakowa, red. Jacek Purchla, t. 1-2, Kraków 2023