Jakub Ksawery Potocki

Jakub Ksawery Aleksander Potocki h. Pilawa (ur. 26 stycznia 1863 w Berlinie, zm. 27 września 1934 w Helenowie) – hrabia, działacz społeczny, filantrop i bibliofil^[1].

Pałac Potockich w Raju

Jakub Ksawery Aleksander Potocki

Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Pilawa
Data i miejsce urodzenia	26 stycznia 1863 Berlin
Data i miejsce śmierci	27 września 1934 Helenów
Ojciec	Stanisław Potocki (zm. 1887)
Matka	Maria Konstancja z Sapiehów
Odznaczenia

Życiorys

Syn Stanisława (1824 - 1887) i Marii Ksawery z Sapiehów h. Lis. (1837 - 1923)^[2]. Z wykształcenia był prawnikiem. Studia prawnicze odbył na Uniwersytecie w Dorpacie. Tam został przyjęty do najstarszej polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia^[3]. Należał również do Stowarzyszenia Filistrów Konwentu Polonia w Warszawie.

W 1899 r. poślubił Teresę Zamoyską^[4], córkę Zdzisława i Maryi ze Szweykowskich^[5], wnuczkę Andrzeja Zamoyskiego. Małżeństwo było bezdzietne^[6].

Jego siostra, Izabela (1864 - 1883) wyszła za mąż za Romana Potockiego – III ordynata na Łańcucie. Zmarła po 4 miesiącach małżeństwa^[7].

Jeden z najbogatszych ludzi II RP. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 33 680 ha^[8]. Ostatni właściciel zamku w Brzeżanach. Ofiarował je zresztą po I wojnie światowej Wojsku Polskiemu. To dzięki inicjatywie hrabiego ocalała część brzeżańskich nagrobków Sieniawskich, które wywieziono do Krakowa. Dziś można je oglądać w Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu oraz w zamku w Pieskowej Skale.

Przez wiele lat wspierał utworzenie w Polsce Instytutu Radowego. Ogromną część swojego majątku, m.in. majątki Brzeżany i Helenów, zapisał utworzonej przez siebie w 1934 roku Fundacji mającej na celu wspierać badania i leczenie chorób nowotworowych oraz gruźlicy. Już wcześniej wspomagał licznymi stypendiami lekarzy i naukowców zajmujących się tą problematyką.

Nie posiadając potomków oraz żyjącego rodzeństwa przekazał Muzeum Narodowemu w Warszawie wiele dzieł sztuki: gobeliny, portrety, obrazy etc. Do zbiorów Ossolineum przekazał m.in. obraz Jana Matejki Unia Lubelska.

Był twórcą kilku wielkich bibliotek, m.in. w Helenowie oraz w Bałabanowce na Ukrainie, którą całkowicie zniszczono w czasie wojny.

Mimo swojego bogactwa był człowiekiem niezmiernie skromnym. Unikał zaszczytów. Jedyny honorowy tytuł jaki przyjął, to honorowy obywatel miasta Brzeżan.

22 września 1934 sporządził testament, którego wykonawcami zostali: wcześniejszy pełnomocnik jego dóbr w Raju, Bronisław Czuruk oraz Kazimierz Moszyński^[9][10].

Kondukt żałobny wyruszył z kościoła parafialnego w Brzeżanach do pałacu rodzinnego w Raju, gdzie ciało zostało pochowane. W wielu publikacjach jako miejsce pochówku błędnie podawane są Brzeżany^[6].

Ordery i odznaczenia

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (24 września 1934)^[11]
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia (1934)^[12][13]