Jastarnia

Jastarnia (kaszb. Jastarniô, niem. Putziger Heisternest^[2]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, w gminie Jastarnia, na Mierzei Helskiej. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Jastarnia

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Molo w Jastarni – widok od strony lądu
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	pucki
Gmina	Jastarnia
Data założenia	1378 (pierwsza wzmianka)
Prawa miejskie	1973
Burmistrz	Bartosz Selin (od 2024)
Powierzchnia	4,31 km²
Wysokość	0-12,6 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	2 608[1] 605,10 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 58
Kod pocztowy	84-140
Tablice rejestracyjne	GPU
Położenie na mapie gminy Jastarnia Jastarnia
Położenie na mapie Polski Jastarnia
Położenie na mapie województwa pomorskiego Jastarnia
Położenie na mapie powiatu puckiego Jastarnia
54°41′58″N 18°40′36″E
TERC (TERYT)	2211024
SIMC	0934518
Hasło promocyjne: Jastarnia – Gmina na wszystkie pory roku
Urząd miejski ul. Portowa 24 84-140 Jastarnia
Strona internetowa

Kurort nadmorski z pięcioma letnimi kąpieliskami morskimi, portem morskim i trzema przystaniami morskimi.

Według danych z 31 grudnia 2016 r. obecny obszar miasta (wtedy w gminie miejskiej Jastarnia) miał 2734 mieszkańców^[3].

1 stycznia 2017 r. Jastarnia zmieniła charakter z gminy miejskiej na miejsko-wiejską przez wydzielenie osobnych miejscowości Juraty i Kuźnicy z Syberią^[4][5].

Położenie

Wieś królewska Jastarnia w II połowie XVI w. była położona w starostwie puckim w powiecie puckim województwa pomorskiego^[6].

Pod względem historycznym Jastarnia leży na Pomorzu Gdańskim^[7]. Etnograficznie stanowi także część Kaszub^[8].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pobrzeżu Gdańskim^[9].

Według danych z 1 stycznia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,31 km², co stanowi 55,3% powierzchni gminy Jastarnia^[3].

Toponimia

Nazwa Jastarnia pochodzi od słowa Jaster, oznaczającego „jasny”, „błyszczący”. Prawdopodobnie dawna osada rybacka położona była na piaszczystym wzgórzu, kolorystycznie wyróżniającym się od otoczenia, którym były lasy i morska woda^[10], stąd nazwano ją miejscem „jasnym”.

Topograficzna nazwa miejsca powstała poprzez dodanie formantu „-nia”, charakterystycznego dla rzeczowników oznaczających miejsce. Zatem Jastarnia to ’miejsce jasne, jaskrawe, błyszczące’^[10].

Wyraz jaster, z jakiego pochodzi nazwa miasta, kojarzony jest także z nazwą święta Wielkanoc, ponieważ to wiosenne święto występuje wtedy, gdy po zimie robi się jasno. Również w języku kaszubskim słowo Jastra oznacza Wielkanoc^[10][11].

Dawniej funkcjonowały nazwy kaszubskie Pùckô Jastarniô, Sroczé Gniôzdo oraz niemiecka Heisternest. Polskimi nazwami miejscowości były Jasturnia Pucka, Zesterna, Niastarnia^[12].

Historia

Najstarsze ślady zamieszkania przez człowieka na terytorium Jastarni pochodzą z I w. p.n.e.^[11] Jastarnia (Osternäs) pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1378 r. przy okazji wystawienia przez Krzyżaków przywileju dla pobliskiego Helu.

W 1755 r. Urszula Przebendowska ufundowała kaplicę i szkółkę. W 1836 r. został zbudowany drewniany kościół^[11][13][14]. Obecny neobarokowy kościół stanowi sztandarowy zabytek Jastarni^[8]. Powstał w latach 30. XX w. z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Pawła Stefańskiego^[15].

Na koniec 1892 r. Jastarnię zamieszkiwało 387 osób, 376 Kaszubów katolików i 11 Niemców (9 katolików i 2 ewangelików)^[16].

W roku 1913 we wsi było 521 mieszkańców. Były też 2 karczmy, których właścicielami byli Kohnke i Paul Selin. Ten ostatni był też piekarzem. Zarejestrowaną wędzarnię ryb prowadził Julian Kohnke^[17].

Do XX w. była wioską zamieszkaną w przeważającej mierze przez rybaków. W 1921 r. Jastarnia, obok Helu, wyróżniała się największą liczbą ludności trudniącej się rybołówstwem. Obie miejscowości liczyły po 180 rybaków^[18]. W okresie międzywojennej w Jastarni znajdowała się Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem^[19]. W 1934 r. wszczęto starania o elektryfikację. W kwietniu 1936 r. podpisano umowę z Wielkopolską Spółką Elektryfikacyjną na przeprowadzenie linii wysokiego napięcia. Ostatecznie wójt Jastarni, Marian Stelmaszczyk podjął inne rozwiązanie. W 1938 r. Jastarnia otrzymała prąd od wojska z Helu^[20].

Obecna miejscowość ukształtowała się z dwóch wiosek – Boru (Jastarni Gdańskiej, Danziger Heisternest), który był pod zarządem Wolnego Miasta Gdańska i Jastarni (Jastarni Puckiej, Putziger Heisternest) będącej w zarządzie Starostwa Puckiego^[21]. Gwałtowny rozwój osady wiązał się z okresem międzywojennym – wtedy powstał tu port rybacki, a wraz z nim przystań żeglugi pasażerskiej^[8]. doprowadzono też linię kolejową. 1 stycznia 1973 r. osiedle Jastarnia uzyskało prawa miejskie^[22]. Obecnie jest przede wszystkim miejscowością turystyczną^[23].

W latach 1974–2005 Jastarnia była uznana przez rząd za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa^[24].

Transport wodny

W głównej części Jastarni znajduje się port morski Jastarnia nad Zatoką Pucką oraz 3 przystanie morskie dla rybaków^[25]:

• „Jastarnia I” – pas plaży nad Morzem Bałtyckim w pobliżu ul. Zdrojowej
• „Jastarnia II” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. A. Mickiewicza i muzeum rybackiego
• „Jastarnia III” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. Polnej i ul. Abrahama

Zabytki

• Kościół Nawiedzenia NMP, ul. Stefańskiego 32,
• Port rybacki, ul. Portowa,
• Cmentarzowa Góra, ul. Mickiewicza, obok Muzeum Rybackiego Pod Strzechą,
• Muzeum Pod Strzechą, ul. Mickiewicza 31,
• Kapliczka świętej Rozalii z 1883 r., pl. św. Rozalii^[26]
• Kasztanowiec biały, ul. Południowa,
• Skansen Fortyfikacji z 1939 r.,
• Ośrodek Oporu Jastarnia – pozycja obronna stanowiąca fragment Rejonu Umocnionego Hel, składająca się z czterech schronów bojowych:

"Sokół", ul. Mickiewicza 139, na terenie "Sun4Hel Maszoperia",
"Saragossa", "Sęp" ,"Sabała", ul. Mickiewicza na wysokości wejścia na plażę nr 39,

• Ruiny niemieckich instalacji przeciwlotniczych.
• Zabytkowa chata rybacka z 1881 r., zbudowana z wykorzystaniem wyrzuconych przez morze części statków i okrętów, ul. Rynkowa 10,
• Zbiory rybackie w bosmanacie portu, ul. Portowa 26,
• Dom wczasowy "Maria", dawniej „Hotel Europejski”, budynek z 1930 r. w stylu modernistycznym, ul. Portowa 3,
• Dom modernistyczny z 1936 r., ul. Ogrodowa 16,
• Dom modernistyczny z lat 20/30 XX w., ul. Ogrodowa 44,
• Pensjonat „Gwiazda Morza” z 1936 r., ul. Rybacka 12,
• Ośrodek Szkolenia Morskiego "Czarna Perła", budynek w stylu modernistycznym z 1930 r., ul. Rybacka 33.
• Dom modernistyczny z lat 30. XX w. ul. Szychty 107,
• Dom modernistyczny z 1926 r. ul. Szychty 111,
• Skoki spadochronowe nad Helem^[27],.
• Wieża obserwacyjna ośrodka badawczego torped Luftwaffe Torpedowaffenplatz Gotenhafen-Hexengrund, znajdująca się na wodach Zatoki Puckiej^[28].
• Kino „Żeglarz”, ul. Portowa 10

Przed rokiem 1939:
pensjonat „Janina”, gdzie obecna sala kinowa była stołówką,
Lata 1939-1945
niemieckie kino propagandowe,
Lata 70
Dokonano remontu. Do dziś zachował się piec kaflowy i napis: „Godziny, lata płyną, lecz cóż, wiecznie jest młode kino”,
^[29][30]

• Molo nad zatoką Pucką, przedłużenie ulicy Stelmaszczyka,
• Latarnia morska, ul. Kościuszki 2A (możliwość zwiedzania latarni tylko z zewnątrz)

• Wybrane zabytki miasta
• 
  Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
• 
  Kapliczka św. Rozalii
• 
  Chata rybacka z 1881 roku przy ul. Rynkowej 10 (obecnie Muzeum Rybackie Pod Strzechą)
• 
  Dom rybacki przy ul. Szkolnej 8
• 
  Dom rybacki przy ul. Szkolnej 10
• 
  Schron Sęp
• 
  Schron Sokół
• 
  Latarnia morska
• 
  Molo
• 
  Figura Michała Archanioła
• 
  Kasztanowiec biały

Atrakcje turystyczne

• Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Torfowe Kłyle (Kùle)”
• Pomnik przyrody – Kasztanowiec zwyczajny
• Lądowisko
• Czterogwiazdkowy hotel spa „Dom Zdrojowy”
• Krzyż w miejscu dawnej granicy polsko-pruskiej, ul. Sychty 112
• Krzyż przydrożny, ul. Sychty 60,
• Krzyż przydrożny, ul. Mickiewicza 2,
• Krzyż przydrożny, ul. Mickiewicza, za apartamentem "Posejdon",
• Figura Michała Archanioła, ul. Ogrodowa 22,
• Papieska figura Św. Piotra, ul. Bałtycka,
• Maszt z flagą Rzeczpospolitej Polskiej w ramach projektu "Pod biało-czerwoną", ul. Bałtycka,
• Tablica upamiętniająca Alojzego Konkela, ul. Krótka (budynek restauracji Gryfon)
• Tablica upamiętniająca ofiary katastrofy smoleńskiej, ul. Bałtycka 25,
• Tablica upamiętniająca Jerzego Bandrowskiego, ul. Bałtycka 28
• Tablica upamiętniająca Mariana Sellina, ul. Ogrodowa 50
• Tablica pamiątkowa poświęcona zespołowi "Daktyl", ul. Sychty 49
• Kamień pamięci zaginionych na morzu, ul. Bałtycka 25,
• Budynek Urzędu Miasta, ul. Portowa 24,
• Łódź rybacka, ul. Bałtycka 19,

^[31]

Infrastruktura turystyczna

Na terenie miasta zorganizowanych jest 6 letnich kąpielisk morskich^[32]:

• kąpielisko Kuźnica „Kościół” – z wejściem na plażę nr 33 od ul. Helskiej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
• kąpielisko Jurata „Międzymorze” – z wejściem na plaże nr 60 od ul. Międzymorze, obejmujące 100 m linii brzegowej;
• kąpielisko Jastarnia „Ogrodowa” – z wejściem na plażę nr 44 od ul. Ogrodowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
• kąpielisko Jastarnia „Leśna” – z wejściem na plażę nr 52 od ul. Leśnej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
• kąpielisko Jastarnia „Nadmorska-Plażowa” – z wejściem na plażę nr 47-48 od ul. Nadmorskiej i Plażowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
• kąpielisko Jastarnia „Zdrojowa” – z wejścia na plażę nr 49 od ul. Sychty oraz nr 50 od ul. Zdrojowej, obejmujące 200 m linii brzegowej.

W 2013 r. sezon kąpielowy wyznaczono na okres od 1 lipca do 31 sierpnia^[32].

Pieniądz lokalny

Od 2006 r. na terenie gminy Jastarnia w okresie letnim prowadzona jest akcja „Pieniądz Lokalny”. Ma ona na celu promocję gminy. Podczas trwania akcji turyści mogą zakupić żeton „3 merki”. Jest on równowartością 3 złotych polskich. Merki można wymieniać w określonych miejscach na towary lub usługi na terenie gminy. Organizatorem akcji jest gmina Jastarnia działająca poprzez Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Jastarni. Producentem żetonów jest Mennica Polska S.A.

Dotychczas wydane zostały monety:

• Rok 2006 – 75 lat Juraty
• Rok 2007 – Kuźnica
• Rok 2008 – 35. rocznica nadania praw miejskich Jastarni
• Rok 2009 – Jubileusz Sportu
• Rok 2011 – 80 lat Juraty

Sport

W mieście działa klub pływacki Delfin Moksir Jastarnia^[33], sekcja siłowa Moksir Jastarnia oraz UKS piłki siatkowej.

Jastarnia w kulturze

Jastarnia osławiona została w piosence wykonywanej przez Rudiego Schubertha pt. „Co roku w Jastarni”. Jastarnia jest również głównym miejscem akcji powieści Artura Gruszeckiego pt. Tam, gdzie się Wisła kończy.

Ludzie związani z Jastarnią

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jastarnią.