Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Jersey
brytyjskie terytorium zależne w Europie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Jersey (wym. [ˈdʒɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek[2].
De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii[4]), przez niego powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach[5].
Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej[6]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski[7].
Remove ads
Historia
Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd[8].
W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia[9].
Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych[10].
Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie[11][12].
Remove ads
Geografia
Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²[2]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles[13]. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.
Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m[14].
Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem[15]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia[16].
Remove ads
Ustrój polityczny
Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii[4]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey[17].
Rząd
Wyspa Jersey posiada swój własny parlament nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)[18].
Parlament wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków[19]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey[20].
Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co cztery lata[21].
Podział administracyjny Jersey
Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)[22].
Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku[23], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey[24]):
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Remove ads
Demografia
Podsumowanie
Perspektywa
Według szacunków z 2021 roku Jersey zamieszkuje około 103 267 osób[25], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier[26].
Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)[26].
Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5–10 lat[27] (ostatni spis odbył się w 2021[25]).
Dane szczegółowe
Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Demografia Jersey. (dyskusja)
Liczba mieszkańców
Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:
107 800 osób – wg danych z 2019[28];
99 602 osób – wg danych z 2018[29];
97 857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011[26]
Struktura wieku
Średni wiek mieszkańców
Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku[29]:
ogółem: 37,7 lat;
mężczyźni: 35,9 lat;
kobiety: 40,2 lat
Średnia długość życia
Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)[29]:
ogółem: 82 lata
mężczyźni: 79,5 lat
kobiety: 84,7 lat
Pozostałe dane
Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018[29]
Przyrost populacji na Jersey: 0,76%
Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)
Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)
Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)
Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)
Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)
Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018[29])
Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety
Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę
15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę
25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety
55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę
65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę
Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę
Wyznania
Na wyspie mieszkają m.in. anglikanie, katolicy, baptyści, wyznawcy Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy[30].
Remove ads
Języki
Języki urzędowe
Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)[19].
Jèrriais (język lokalny)
Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany, prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)[31].
W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais[31].
Inne języki
Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery[19].
Remove ads
Gospodarka
Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów, co skutkuje utratą setek miejsc pracy[32]. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 8,3% PKB pochodzi właśnie z turystyki (2017)[33]. Dochód narodowy Jersey wynosi 3,6 mld funtów (2012), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 funtów na jednego mieszkańca[34]. Wyspa charakteryzuje się też stosunkowo niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 3,5% (2021)[35] i roczną inflacją wynoszącą ok. 2,5% (2025)[36].
Remove ads
Transport
Podsumowanie
Perspektywa
Transport lotniczy i morski
Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.
Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii[37].
Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich[38], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)[15]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.
Transport wewnątrz wyspy
Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg[15].
Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)[39]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych[40] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.
Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji[41][42].
Remove ads
Galeria
Plac Wyzwolenia w Saint Helier
Zatoka Bonne Nuit; przykład wybrzeża Jersey
Widok z murów zamku Mont Orgueil na miasteczko i część portu Gorey
Południowe wybrzeże wyspy w Saint Brelade, na małej wyspie pływowej widać Portelet Tower
Twierdza Elizabeth Castle w czasie odpływu widziana z St. Helier
Powitanie w dwóch językach na lotnisku Jersey; na górze widać powitanie w języku angielskim, poniżej powitanie w regionalnym języku Jèrriais
Wieża Le Hocq w St. Clement
Widok na zamek Mont Orgueil i miejscowość Gorey, nad brzegiem zatoki widać kawałek nieistniejącej już linii kolejowej do St. Helier
Polski sklep w Saint Helier – przykład użycia j.polskiego na Jersey
Widok na King Street, główny deptak i jedną z najważniejszych ulic handlowych St. Helier
.jpg)
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads