Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Madera
archipelag i region autonomiczny na Oceanie Atlantyckim należący do Portugalii Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Madera (port. Madeira), oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Região Autónoma da Madeira)[1] – należący do Portugalii archipelag i region autonomiczny na Oceanie Atlantyckim o powierzchni 801,11 km². Według danych z 31 grudnia 2021 zamieszkiwało ją 250 769 osób, w tym 105 795 osób w Funchal, największym mieście archipelagu i stolicy regionu[2].
Remove ads
Warunki naturalne
Zaliczany do Makaronezji archipelag Madery ma pochodzenie wulkaniczne. Zlokalizowany jest na Oceanie Atlantyckim u północnych wybrzeży Afryki – 860 km na południowy zachód od kontynentalnej Portugalii oraz ok. 450 km na północ od hiszpańskich Wysp Kanaryjskich. Obejmuje cztery grupy wysp:
- Maderę (740,7 km²) z położoną przy jej wschodnim cyplu wysepką Vermela Fora
- Porto Santo (42,5 km²; na północny wschód od Madery) otoczoną grupą mniejszych wysp (m.in. Baixo, Ferro, Fora, Cima)
- Ilhas Desertas, niezamieszkałe (na południowy wschód od Madery)
- Wyspy Selvagens, niezamieszkałe (280 km na południowy wschód od Madery)
Powierzchnia wysp jest górzysta. Najwyższy szczyt to Pico Ruivo na wyspie Madera (1862 m n.p.m.). Klimat łagodny, określany mianem „wiecznej wiosny”. Średnia temperatura dobowa w styczniu wynosi ok. 16 °C, a w lipcu ok. 23 °C. Posiada bogatą roślinność podzwrotnikową. (Lasy wawrzynowe zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO). Obszar chroniony rezerwatem zajmuje niemal 2/3 powierzchni wyspy.
Remove ads
Pochodzenie nazwy
Portugalscy odkrywcy João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira ochrzcili nowy ląd mianem Ilha Madeira, czyli ‘wyspy drewna’ lub ‘zalesionej wyspy’[3] – prawdopodobnie przez opozycję do innych, pustynnych wysp archipelagu.
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Plutarch w swoich Żywotach równoległych relacjonował, że w Kadyksie spotkał żeglarzy, którzy mówili o idyllicznych wyspach Atlantyku: „Wyspy w liczbie dwóch oddalone są od siebie wąską cieśniną, leżące 10 tysięcy furlongów [2 tysiące km] od Afryki. Zwą je Wyspami Błogosławionych”[4].
W starożytności archipelag znany był Fenicjanom. Wtedy był niezamieszkany. Napotykali go średniowieczni żeglarze w XIV w.[5] Za odkrywców uważa się Portugalczyków João Gonçalvesa Zarco, Tristão Vaza Teixeirę i Bartolomeu Perestrelę, których sztorm zagnał w 1418 r. na Pôrto Santo. Choć nadali wyspie nazwę, wylądowali na niej dopiero w latach następnych (1419 i 1420). Madera została zasiedlona i zagospodarowana w XV w. Z tego czasu pochodzą najstarsze plantacje trzciny cukrowej. Prawdopodobnie w tym okresie sprowadzono tam też winorośl. Ziemię pod uprawę zyskiwano, karczując i wypalając lasy. Na wyspie osiedlali się głównie uciekinierzy z terenu Portugalii, prześladowani Maurowie i Żydzi z Hiszpanii, Holendrzy i Włosi. Do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano czarnych niewolników z Afryki.
W XVI wieku zaludnienie archipelagu rosło, osiągając 20 tys. mieszkańców (wraz z Porto Santo), w tym 5 tys. w Funchal. Prawdopodobnie 10% stanowili niewolnicy[6]. W 1514 r. papież Leon X utworzył na prośbę portugalskiego króla nowe biskupstwo w Funchal, którego jurysdykcja miała obejmować wszystkie terytoria zamorskie Portugalii[6]. Początkowo największe znaczenie w gospodarce wyspy zajmowała produkcja i eksport cukru do Portugalii i innych regionów Europy, w tym Flandrii. W 1570 r., w okresie największej prosperity gospodarczej, funkcjonowało na Maderze 40 młynów cukrowych. W późniejszym czasie konkurencja tańszego cukru z Brazylii doprowadziła do upadku cukrowni na Maderze i pod koniec XVII wieku było ich już tylko 5[7].
W czasie unii iberyjskiej w latach 1580–1640 Madera wraz z Portugalią była częścią imperium hiszpańskiego. W 1586 r. ustanowiono nad Maderą władzę gubernatora, przekształcając stopniowo wyspę w kolonię korony. Po odzyskaniu przez Portugalię niepodległości i zacieśnieniu współpracy z Wielką Brytanią mieszkańcy Madery zaczęli się bogacić na handlu, szczególnie z Nowym Światem. W 1676 r. wyspę zamieszkiwało już 50 tys. mieszkańców, w tym 10 tys. w Funchal, które zostało kosmopolitycznym portem, do którego zawijały niemal wszystkie statki płynące z kolonii do Lizbony[7]. W XVII wieku pierwsze miejsce zajęła uprawa winorośli i eksport wina, które stało się pożądanym towarem na europejskich rynkach. Zmiana gospodarki wyspy spowodowała stopniowy zanik niewolnictwa, pozwoliła też na uniknięcie poważnych perturbacji gospodarczych. Jednak eksport wina z Madery z czasem przeszedł w ręce cudzoziemców, głównie Anglików, a archipelag nie był tak zamożny jak niegdyś. W XVII wieku stopniowo zaczęła się emigracja z Madery do Brazylii, która nasiliła się w wieku następnym, w czasach wielkiej prosperity kolonii w Ameryce Południowej[7].
W 1801 r. i w latach 1807–1814 (w czasie wojen napoleońskich) wyspa znalazła się pod zarządem brytyjskim. W XIX w. Madera podupadła i straciła na znaczeniu. W 1931 r. na wyspie wybuchła rebelia przeciw lizbońskiej dyktaturze generała Carmony (Rewolta Maderska). Spowodowana ona była ograniczeniem prawa wyrobu mąki, które spowodowało wzrost ceny chleba, co z kolei wywołało kryzys gospodarczy i bankowy. Po początkowych sukcesach rebelia została stłumiona przez wojsko przybyłe z Lizbony. Od 1 lipca 1976 r. region autonomiczny z własnym rządem regionalnym i parlamentem.
W 1860 r. kilka miesięcy spędziła na Maderze cesarzowa Austrii Elżbieta – „Sissi”. Lecząca się z gruźlicy i depresji, w jaką popadła na wiedeńskim dworze. W 1922 r. w Funchal ostatnie miesiące życia spędził Karol I Habsburg, ostatni cesarz Austrii i król Węgier (został pochowany w kościele Igreja de Nossa Senhora do Monte). Od 21 grudnia 1930 do 23 marca 1931 przebywał na wypoczynku Józef Piłsudski[8] – jego pobyt upamiętnia tablica w willi Quinta Bettencourt na przedmieściach Funchal. Podczas pobytu na Maderze Piłsudski obchodził imieniny. W związku z tym ogłoszono akcję wysyłania imieninowych kartek na wyspę. Z całego kraju wysłano ponad milion pocztówek. Dostarczyć je na Maderę miał „Wicher”, najnowszy polski niszczyciel, świeżo ukończony we Francji[9]. Bywał tam również Winston Churchill.
Legenda portugalska głosi, że na Maderze osiadł król Polski i Węgier Władysław III Warneńczyk po zakończonej bitwie pod Warną[10].
Remove ads
Geografia
Podsumowanie
Perspektywa
Autonomiczny Region Madery składa się z wyspy Madera, wyspy Porto Santo, wysp Desertas i Selvagens.
Funchal, stolica Madery, położone jest na cieplejszym, południowym wybrzeżu wyspy. Pozostałe główne miasta: Porto Santo (znane też jako Vila Baleira), Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos, Santa Cruz i Santana.
Archipelag leży około 685 kilometrów od wybrzeży Afryki, około 970 kilometrów od Lizbony, 460 km w linii prostej od La Palmy, 545 km od Gran Canarii i 770 km od wyspy Santa Maria, najbliższej z Azorów. Powstał on z erupcji wulkanów wyrzucających lawę z dna oceanicznego. Aktywność wulkaniczna w tym rejonie rozpoczęła się 5 mln lat temu, a ostatnie erupcje miały miejsce około 6,5 tysiąca lat temu[11].
Madera jest największą wyspą archipelagu o powierzchni 740,7 km², długości 57 km (z zachodu na wschód), szerokości 22 km (w najszerszym miejscu) i długości wybrzeża 200 km.
Klimat
Madera znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego[12][13] typu śródziemnomorskiego[14], z całorocznym okresem wiosenno–letnim. Średnia roczna temperatura na wybrzeżu wynosi 22,6 °C w dzień i 16,5 °C w nocy[15].
W najchłodniejszym okresie – od grudnia do kwietnia, średnia temperatura na wybrzeżu wynosi wokół 20 °C w dzień i 14 °C w nocy. Opady śniegu i mróz w wybrzeżnej części wyspy nie występują. Najniższą zanotowaną temperaturą było 7,4 °C w nocy. W maju i listopadzie średnia temperatura wynosi wokół 22 °C w dzień i 16 °C w nocy, natomiast w lipcu i październiku średnia temperatura wynosi wokół 25 °C w dzień i 19 °C w nocy. Najcieplejszymi miesiącami są sierpień i wrzesień ze średnią temperaturą wokół 26 °C w dzień i 20 °C w nocy. Temperatury przekraczające 30 °C występują rzadko, w okresie od czerwca do września mogą pojawić się około 2 takie dni miesięcznie. Najwyższa odnotowana temperatura to 38,4 °C[15].
Wybrzeżna część Madery ma około 80 dni deszczowych rocznie, od 1 dnia deszczowego w lipcu do 13 dni deszczowych w grudniu, około 2500 godzin słonecznej pogody rocznie, od 164 godzin (średnio 5,3 dziennie, około 5 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 260 (średnio 8,4 godziny czystego słońca na dobę) w sierpniu[16]. Temperatura morza waha się od 17,8 °C w marcu do 23,7 °C we wrześniu[17].
Pogoda na Maderze bywa zmienna. Choć zwykle umiarkowana, okresowo wyspę nawiedzają ulewne deszcze i inne silne zjawiska pogodowe, które powodują znaczne zniszczenia, pochłaniając ofiary ludzkie[18][19].
Flora i fauna
Madera jest domem wielu endemicznych roślin i gatunków zwierząt. Wśród nich gołąb maderski, zniczek maderski, czy otus mauli.
Remove ads
Gospodarka
Podsumowanie
Perspektywa
Uprawia się winorośl, trzcinę cukrową, warzywa i drzewa owocowe. Łagodny i regularny klimat pozwolił sprowadzić na Maderę szereg gatunków tropikalnych roślin uprawnych (m.in. banany), które świetnie się przyjęły, stopniowo wypierając nawet rodzimą roślinność. Hoduje się bydło. Mieszkańcy trudnią się też rybołówstwem, w wieku XX również wielorybnictwem[11]. Ważną gałęzią gospodarki jest przemysł winiarski (wina Madera), dochody z eksportu wina stanowią ważną część całości eksportu (43% w 1999). Z uprawianej na wyspie trzciny cukrowej produkuje się lokalną odmianę rumu. Część mieszkańców Madery zajmuje się hafciarstwem, wikliniarstwem i wyplataniem wyrobów z trzciny. Po II wojnie światowej zanotowano wśród młodych ludzi wzrost emigracji zarobkowej, głównie do Wenezueli.
Od początków XX wieku Madera stała się celem podróży turystycznych. Była m.in. uznanym zimowiskiem dla zamożnych Anglików i innych mieszkańców północnej Europy. Po II wojnie światowej, wraz z rozwojem komunikacji lotniczej, liczba turystów szybko wzrosła, chociaż przybywają oni na krótsze okresy.
W 2020 r. bezrobocie średnioroczne wynosiło 7,9%, przy czym w czwartym kwartale tego samego roku wzrosło do 10,7%[21].
Turystyka
Turystyka stanowi istotną gałąź gospodarki Madery, przynosząc około 20% dochodów[22]. W sierpniu 2017 r. przychody z turystyki na Maderze oszacowano na poziomie 47 mln euro, osiągając najwyższy wskaźnik w historii pomiarów. We wrześniu tego samego roku nastąpił spadek do poziomu 41 mln euro, spadając w kolejnych okresach aż do poziomu 24,5 mln euro w styczniu 2018 r. Najniższy wskaźnik osiągnięto w dotychczasowych pomiarach w styczniu 2011 roku, kiedy dochody z turystyki osiągnęły poziom 12 mln euro[23].
Madera znana jest jako potencjalny cel wypraw turystycznych od pierwszych dziesięcioleci XX wieku, gdy pojawiali się prominentni politycy, tacy jak Józef Piłsudski[8] czy Winston Churchill[24].
Madera jest doceniana przez miłośników aktywnej turystyki, dzięki dużej liczbie szlaków turystycznych (powiązanych z lewadami). Jest również ceniona przez miłośników sportów wodnych (np. windsurfingu). Na Maderze są zabytki i atrakcje przyrodnicze.
Remove ads
Transport
- Port lotniczy Madera, międzynarodowy port lotniczy
- Port lotniczy Porto Santo, międzynarodowy port lotniczy
- Porto Comercial do Caniçal, międzynarodowy port morski
- Porto do Funchal, port morski
- Autobusowy transport publiczny: przedsiębiorstwo Horários do Funchal (obsługujące linie w mieście Funchal i okolicach), przedsiębiorstwo SIGA (obsługujące linie na całej Maderze i Porto Santo), utworzone 1 lipca 2024
- Główna droga kołowa: bezpłatna droga ekspresowa Via Rápida 1 (VR1) – wybudowana odcinkami w latach 1989–2005, długości 44,2 km, łącząca miasto Funchal z portem lotniczym Madera i portem morskim Porto Comercial do Caniçal (w jej ciągu zlokalizowanych jest 30 tuneli i 27 węzłów drogowych)
Remove ads
Religia
Według spisu z 2021 r.[25]:
- katolicy – 90,9%
- brak religii – 6,3%
- inni chrześcijanie – 0,94%
- protestanci – 0,91%
- świadkowie Jehowy – 0,63%
- inne religie – 0,32%.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads