Kaszubska Brygada WOP

Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza (KBWOP) – zlikwidowana brygada Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy morskiej.

Kaszubska Brygada WOP

Emblemat brygady
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1 stycznia 1958
Rozformowanie	16 maja 1991
Nazwa wyróżniająca	Kaszubska
Tradycje
Nadanie sztandaru	12 października 1962
Rodowód	4 Oddział Morski OP 12 Gdański Oddz. WOP 4 Brygada OP 16 Brygada WOP 16 Kaszubska Brygada WOP
Kontynuacja	Kaszubski Oddział SG
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Czesław Stopiński
Ostatni	płk Czesław Rysztowski
Organizacja
Kryptonim	Rynek[a]
Dyslokacja	Gdańsk Nowy Port ul. Oliwska 35
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska wewnętrzne
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza

Formowanie i zmiany organizacyjne

Widok na koszary Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza w Nowym Porcie. W tle Martwa Wisła i Westerplatte z Pomnikiem Obrońców Wybrzeża (1974)

Kaszubska Brygada WOP sformowana została 1 stycznia 1958 na bazie 16 Brygady WOP, na podstawie zarządzenia MSW nr 075/58 z 22 kwietnia 1958. Sztab brygady stacjonował w Gdańsku, ul. Oliwska 35^[1].

Wiosną 1958 strażnice podporządkowane 163 batalionowi podporządkowano bezpośrednio brygadzie (Jastarnia, Władysławowo, Babie Doły, Sopot, Sianki, oraz dotychczasowe strażnice 161 batalionu: Sobieszewo, Jantar, Sztutowo, Krynica Morska)^[b].

1 stycznia 1960 dokonano zmiany nazwy batalionu granicznego Gdańsk na batalion graniczny Sopot oraz zmieniono numerację strażnic^[c].

W 1961, brygada posiadała kryptonim Rynek.

12 października 1962 brygada otrzymała swój nowy sztandar^[2].

W 1962 wprowadzono nowy plan mobilizacyjny PM–62. Zgodnie z etatem czasu „P”, na dzień 1 lipca 1965 Brygada liczyła 2311 żołnierzy, a etat czasu „W” przewidywał 1922 żołnierzy^[3]. W ramach zadań mobilizacyjnych jednostka mobilizowała 29 dywizjon OP Gdańsk i samodzielny batalion portowy Gdynia^[3]. Rozkazem organizacyjnym dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 przeformowano strażnice lądowe kategorii III: Ustka i Jarosławiec na strażnice WOP nadmorskie kategorii II.

31 lipca 1964 przejęto od Bałtyckiej Brygady WOP obiekt po rozformowanej strażnicy WOP Stilo^[4].

15 sierpnia 1964 Graniczna Placówka Kontrolna Łeba oraz strażnice WOP: Karwia, Biała Góra i Łeba z ochranianymi odcinkami została przyjęła od Bałtyckiej Brygady WOP^[4].

W 1967 dywizjon okrętów został podporządkowany dowódcy Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza.

W 1971 po przejściu WOP z MON do MSW, Morską Brygadę Okrętów Pogranicza podporządkowano dowództwu Marynarki Wojennej i odtąd w ochronie granicy morskiej uczestniczyła ona tylko na zasadach współdziałania z brygadami nadmorskimi WOP. Dlatego też jej jednostki pływające wykorzystywano tylko do działań interwencyjno–pościgowych i służby dozoru na Zatoce Gdańskiej i pełnym morzu. W latach siedemdziesiątych w ochronie granicy na Wybrzeżu Gdańskim nadal wykorzystywano aparat zwiadu, a jego działalność skupiała się na operacyjnym zabezpieczeniu i opanowaniu strefy nadgranicznej oraz rybołówstwa i żeglarstwa sportowego. Zadania te realizowano we współdziałaniu z organami Służby Bezpieczeństwa (SB), Milicji Obywatelskiej (MO) oraz przy pomocy ludności cywilnej pogranicza^[5].

Zarządzeniem dowódcy WOP z 17 lutego 1976 brygada przeszła na dwuszczeblowy system dowodzenia podporządkowując strażnice bezpośrednio pod sztab brygady. Z kolei na podstawie zarządzenia dowódcy WOP z 25 lipca 1976 brygada otrzymała nazwę Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza. W tym samym roku, w wyniku zmian organizacyjnych w Wojskach Ochrony Pogranicza, podporządkowano Bałtyckiej Brygadzie WOP w Koszalinie: GPK w Łebie, strażnicę WOP w Łebie i batalion WOP Lębork^[d][4].

W latach siedemdziesiątych, w wyniku reformy administracji państwowej zaistniała potrzeba dostosowania odcinków ochranianych przez brygady WOP do granic nowych województw. Po likwidacji oddziałów WOP na granicy wschodniej, brygadzie WOP w Gdańsku przydzielono do ochrony część odcinka granicy obejmującego obszar trzech województw – olsztyńskiego, elbląskiego i gdańskiego. Po reorganizacji w 1976 jednostka ta ochraniała odcinek o długości 270 km w tym 141,5 km granicy morskiej i 129 km granicy lądowej z ZSRR^[6].

Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Kaszubską Brygadę WOP w Gdańsku istniejącą według etatu nr 44/0108 o stanie osobowym na okres „W” 2047 żołnierzy i 68 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 1650 żołnierzy i 76 pracowników cywilnych^[7]. Na jej bazie powstał oddział Straży Granicznej: Kaszubski Oddział Straży Granicznej w Gdańsku^[8]. Oddziałowi została przydzielona nazwa związana z regionem, w którym działał^[e][9].

Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Ośrodek Wczasów WOP w Sopocie istniejący według etatu nr 44/05 o stanie osobowym na okres „P” 1 żołnierz^[10].

Struktura organizacyjna

Marynarze Wojsk Ochrony Pogranicza w Gdańsku (1950–1960)

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia^[f]
• Batalion portowy Gdynia
• Batalion portowy Gdańsk
• Dywizjon Okrętów Pogranicza Gdańsk Gdańsk-Westerplatte
• Strażnice Wojsk Ochrony Pogranicza:
  • Strażnica WOP Władysławowo
  • Strażnica WOP Jastarnia
  • Strażnica WOP Jantar
  • Strażnica WOP Krynica Morska
• Graniczne placówki kontrolne Wojsk Ochrony Pogranicza:
  • Graniczna Placówka Kontrolna Władysławowo
  • Graniczna Placówka Kontrolna Hel
  • Graniczna Placówka Kontrolna Gdynia
  • Graniczna Placówka Kontrolna Gdańsk
  • Graniczna Placówka Kontrolna Gdańsk Rębiechowo.

Struktura organizacyjna brygady na dzień 1 stycznia 1960^[11]

• Batalion portowy WOP Gdynia – 3 kompanie
• Batalion portowy WOP Gdańsk – 2 kompanie
• Batalion graniczny Sopot – 7 strażnic
• Placówka zwiadu Puck
• Placówka zwiadu Sztutowo
• Graniczne placówki kontrolne Wojsk Ochrony Pogranicza:
  • Graniczna Placówka Kontrolna Rybołówstwa Hel^[6]
  • Graniczna Placówka Kontrolna Rybołówstwa Władysławowo^[6]
• Dywizjon Okrętów Pogranicza (mp. Westerplatte – 18 jednostek typu „OP”, „DP”, i „KP” oraz 11 typu „M”)^[6].

Struktura organizacyjna brygady na dzień 1 lipca 1971^[6]

• Dowództwo i sztab brygady
• siedem strażnic nadmorskich WOP:
  • Strażnica WOP Łeba
  • Strażnica WOP Karwia
  • Strażnica WOP Władysławowo
  • Strażnica WOP Jastarnia
  • Strażnica WOP Jantar
  • Strażnica WOP Krynica Morska
• Batalion portowy w Gdańsku (2 strażnice portowe, strażnica odwodowa, pluton łączności, sekcja zwiadu)
• Batalion portowy w Gdyni (3 strażnice portowe, strażnica odwodowa, pluton łączności, pluton ochrony, kwatermistrzostwo i drużyna gospodarcza)
• Batalion odwodowy w Lęborku (pluton łączności, pluton ochrony, pluton cekaemów, sekcja techniczna, pluton transportowo-gospodarczy, pluton medyczny)
• pododdziały przysztabowe (pluton saperów, pluton ochrony, pluton techniczny, kompania łączności, kompania zaopatrzenia, medyczna i orkiestra).

Struktura organizacyjna jednostki, która ukształtowała się w połowie lat siedemdziesiątych przetrwała z nieznacznymi zmianami do końca istnienia Kaszubskiej Brygady WOP^[12].

Wykaz punktów obserwacji wzrokowo-technicznej w Kaszubskiej Brygadzie WOP wg stanu z 1990^[13]

• POWT nr 43 Lubiatowo
• POWT nr 44 Białogóra
• POWT nr 45 Piaśnica
• POWT nr 46 Widowo
• POWT nr 47 Ostrowo
• POWT nr 48 Lisi Jar
• POWT nr 49 Chłapowo
• POWT nr 50 Wielka Wieś
• POWT nr 51 Chałupy
• POWT nr 52 Kuźnica
• POWT nr 53 Jastarnia
• POWT nr 54 Góra Szwedów (Hel)
• POWT nr 55 Hel Port (wspólnie z GPK)
• POWT nr 56 Gdynia Port
• POWT nr 57 Sopot Kam. Potok
• POWT nr 58 Gdańsk Nowy Port
• POWT nr 59 Gdańsk Port Półn.
• POWT nr 60 Górki Zachodnie
• POWT nr 61 Sobieszewo
• POWT nr 62 Mikoszewo
• POWT nr 63 Jantar
• POWT nr 64 Stegna
• POWT nr 65 Kąty Rybackie
• POWT nr 66 Skowronki
• POWT nr 67 Krynica Morska
• POWT nr 68 Leśniczówka
• POWT nr 69 Piaski
• POWT nr 70 Piaski (ruchoma na samochodzie).

Wydarzenia

• 1970–1971 – w celu natychmiastowego rozpoznania celów wykrytych przez stacje radiolokacyjne na wodach terytorialnych dla wybranych strażnic nadmorskich WOP przydzielono rzeczne kutry rozpoznawcze typu KR-70 po przystosowaniu ich do eksploatacji w warunkach morskich (Dopuszczenie kutrów rzecznych do służby na morzu było rozwiązaniem doraźnym)^[14].
• 1973–1975 – wybrane strażnice nadmorskie WOP otrzymały ze stoczni w Ustce kutry przystosowane do służby morskiej przede wszystkim umożliwiające szybkie i bezpieczne potrafiące dobicie do plaż morskich (Prototyp takiego kutra opracowała, a następnie wykonała stocznia w Ustce w 1972. Podstawowym materiałem jaki użyto do jego budowy był laminat poliestrowo-szklany)^[14].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), cały wysiłek służb przede wszystkim strażnic i GPK, skierowano na ochronę granicy oraz utrzymanie porządku i bezpieczeństwa w strefie nadgranicznej, współpracując ściśle z organami milicji i Służby Bezpieczeństwa. W strażnicach normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Po wprowadzeniu ograniczeń w ruchu granicznym część niewykorzystanej kadry GPK przerzucono do strażnic w celu wspomożenia bezpośredniej ochrony granicy. Patrole wysyłane w teren zostały wzmocnione. Wyeliminowano służby składające się z jednego żołnierza. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, sięgając niekiedy głębiej. Niektóre szlaki turystyczne zostały zamknięte, a ruch w strefie nadgranicznej został znacznie ograniczony. W stan gotowości były postawione wszystkie pododdziały odwodowe. Dla umocnienia bezpieczeństwa w strefie nadgranicznej organizowano stałe akcje penetracyjne terenu przez wszystkie służby, zwłaszcza lotne patrole na motocyklach lub samochodach osobowo-terenowych. Wzmocniono kontrolę ruchu jednostek pływających. Mimo utrudnionych warunków nie zaprzestano współpracy z ludnością pogranicza^[15].

Sąsiednie brygady

• Bałtycka Brygada WOP ⇔ 19 Kętrzyński Oddział WOP – 1.01.1958–1976
• Bałtycka Brygada WOP ⇔ Podlasko-Mazurska Brygada WOP – 1976–26.04.1990
• Bałtycki Oddział WOP ⇔ Podlasko-Mazurska Brygada WOP – 27.04.1989–15.05.1991.

Oficerowie brygady

Dowódcy brygady

• ppłk Czesław Stopiński
• ppłk dypl. Mieczysław Dębicki (09.1959^[16]–1965)
• ppłk Roman Sokólski
• ppłk Bronisław Wąsowski
• płk Marian Opałka
• płk Jerzy Więckowski (do 29.11.1990)
• płk Czesław Rysztowski (do 14.02.1991).

Kierownicy sekcji KRG^[17]

• ppłk Paweł Gawdun
• mjr Ryszard Kulicki
• ppłk Kazimierz Dudek
• ppłk Marian Micorek
• ppłk Tadeusz Sobczak.

Uwagi

1. Kryptonim brygady w 1961.
2. Rozkaz dowódcy WOP nr 05/org.mob. z 21 kwietnia 1958 (Historia KBWOP ↓, s. 166).
3. Zarządzenie organizacyjne dowódcy WOP nr 0219/org.mob. z 17.12.1959 (Historia KBWOP ↓, s. 168).
4. Na bazie 161 batalionu WOP Lębork utworzono samodzielną kompanię odwodową, kompanię techniczną i kompanię ochrony i regulacji ruchu.
5. ASG, sygn. 445/7 s. 43–48.
6. Strukturę organizacyjną brygady podano za (Jackiewicz 1998 ↓, s. 78).