Katakumby

Po raz pierwszy tej nazwy użyli Rzymianie, by określić miejsce przy ulicy Via Appia, gdzie wydobywano tuf wulkaniczny, używany do budowy umocnień. Miejsce wydobycia znajdowało się niedaleko jamy, w której pochowany był święty Sebastian, stąd miejsce to nazwano katakumbami. Nie był to pierwszy podziemny cmentarz i nie największy, jednak od IX w. zaczęto używać słowa katakumby dla określenia wszystkich podziemnych cmentarzy.

Grzebanie umarłych lub kremacja w obrębie samego Rzymu były zabronione na mocy XII Tablic^[1]. Pierwsze podziemne cmentarze powstały w Rzymie w okresie od I w. do IV w. Na początku IV wieku w roku 313 wraz z Edyktem mediolańskim skończyły się prześladowania chrześcijan i przestano chować zmarłych w podziemiach. Nie ma przekonujących podstaw, aby twierdzić, że katakumby były miejscem zebrań i schronienia dla pierwszych chrześcijan. Zawsze miały charakter cmentarny^[2]. Podziemne korytarze i komory istniały, zanim zaczęto chować w nich zmarłych.

Zmarłych chowano w niszach grobowych wzdłuż korytarzy lub w większych komorach, przerobionych na kaplice. Ściany zdobiono freskami, stiukami, marmurem – symbolami związanymi z religią chrześcijańską (ryby, winogrona, ptaki). W V wieku katakumby stały się miejscem modlitw i oddawania czci męczennikom. Od VII wieku (za czasów papieża Honoriusza I) rozpoczęto przenosić relikwie do kościołów. Proces ten w połączeniu z grabieżami przyczynił się do licznych zniszczeń.

W średniowieczu o katakumbach niemal zapomniano. Początki naukowych zainteresowań katakumbami datuje się na XV w. Pierwszą rozprawą na temat rzymskich katakumb było De ritu sepeliendi mortuos apud veteros Christianos Onofria Panvinia (wyd. 1568)^[3]. Nasilone badania nad rzymskimi katakumbami wiążą się z dyskusją z protestantami i odnową kościoła po soborze trydenckim. Po publikacji Centurii Magdeburskich, ukazujących dzieje Kościoła jako stopniowe oddalanie się od starożytnej czystości wiary, nastąpiło ożywienie badań nad dziejami chrześcijaństwa. Z inicjatywy katolickich duchownych i humanistów, m.in. św. Filipa Neri (założyciela zakonu oratorianów zw. w Polsce filipinami) oraz wybitnego historyka Kościoła Cezarego Baroniusza podjęto badania historyczne, a także poszukiwania relikwii wczesnochrześcijańskich męczenników.

W 1578 roku przypadkowo odkryto katakumby przy Via Salaria, jednak pierwsze systematyczne badania nad podziemnymi cmentarzami podjęto dopiero kilkadziesiąt lat później. Najważniejszym nowożytnym badaczem rzymskich katakumb był Antonio Bossio (ok. 1575–1576 – 1629). Jego monumentalne dzieło, Roma sotteranea^[4] ukazało się trzy lata po jego śmierci (1632). Zawierało ono plany katakumb, obszerne informacje o ich historii, oparte głównie na źródłach antycznych, a także liczne ryciny, będące bezcennym źródłem ikonograficznym dokumentującym stan zachowania katakumb i sarkofagów na początku XVII wieku. Ubocznym skutkiem publikacji pracy Bossia były grabieżcze eksploracje katakumb, w wyniku których wiele bezcennych fresków i rzeźb uległo bezpowrotnemu zniszczeniu. Podczas badań nad podziemnymi rzymskimi cmentarzami odkryto wiele anonimowych pochówków, uznawanych często bezkrytycznie za groby wczesnochrześcijańskich męczenników. Ich relikwie trafiły do wielu kościołów w całej Europie, m.in. do Polski.

Ponowny wzrost zainteresowania katakumbami nastąpił w 1849 roku, gdy Giovanni Battista de Rossi odkrył katakumby św. Kaliksta w Rzymie.

Nazwa katakumby odnosi się także do grobowców egipskich. Budowane one były (podobnie jak i kolumbaria) w I Okresie Przejściowym i w Średnim Państwie.

Anglia – katakumby w Londynie
Czechy – katakumby w Znojmie
Egipt – katakumby Kaum asz-Szukafa w Aleksandrii
Francja – Katakumby Paryża, to pozostałość po wydobyciu wapieni użytych do budowy między innymi katedry Notre-Dame i katedry w Chartres
Hiszpania – katakumby Sacromonte w Grenadzie
Malta
- Mosta
  - katakumby Ta' Bistra
- Mqabba
  - katakumby Tal-Mintna
- Naxxar
  - katakumby Salina
- Rabat
  - katakumby św. Pawła
  - katakumby św. Agaty
  - katakumby św. Katalda
  - katakumby św. Augustyna
- Żurrieq
  - katakumby Xarolla
Peru – katakumby w Limie
Polska – katakumby w Supraślu (XVI w.)^[5]
Szkocja – katakumby w Edynburgu
Tunezja – katakumby w Sousse
Ukraina – Odeskie katakumby
Włochy
- Rzym
  - rzymskie katakumby
  - katakumby świętego Sebastiana przy Via Appia (czasowy pochówek Piotra i Pawła)
  - katakumby świętego Kaliksta
  - katakumby św. Domitylli przy Via delle Sette Chiese
  - katakumby św. Agnieszki i św. Pryscylli przy Via Nomentana
  - katakumby św. Giordanii przy Via Salaria
- Neapol
  - katakumby San Gennaro (św. Januarego)
  - katakumby San Gaudioso
  - katakumby San Severo
- Syrakuzy – IV–V w. przy kościele San Giovanni
- Palermo-Katakumby kapucynów.

Historia

Zachowane katakumby

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Wikiwand - on