Kazimierz Sichulski

Kazimierz Sichulski (ur. 17 stycznia 1879 we Lwowie, zm. 6 listopada 1942 tamże) – polski malarz, karykaturzysta, rysownik i grafik. Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Reprezentant folklorystycznego nurtu sztuki Młodej Polski. Współtwórca krakowskiego kabaretu Zielony Balonik.

Kazimierz Sichulski

Autoportret (1909)
Data i miejsce urodzenia	17 stycznia 1879 Lwów
Data i miejsce śmierci	6 listopada 1942 Lwów
Zawód, zajęcie	malarz, karykaturzysta, grafik
Narodowość	polska
Odznaczenia

Drzwi wejściowe Cukierni Lwowskiej (Jamy Michalika) po remoncie z 1910 roku (fot.1910−1911). Nad drzwiami obraz Sichulskiego Sąd Ostateczny^[1]

Życiorys

Edukacja

Studiował na wydziale prawnym Uniwersytetu Lwowskiego, następnie w latach 1901–1907^[2] (lub 1900−1908^[3]) malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem Leona Wyczółkowskiego, Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego. Kształcił się również w Wiedniu^[2] w Cesarsko-Królewskim Austriackim Muzeum Sztuki i Przemysłu (k. k. Österreichisches Museum für Kunst und Industrie) u Antona von Kennera (1902). W 1904 odwiedzał centra kulturalne Europy, w tym: Rzym, Wenecję, Florencję, Wiedeń, Monachium i Drezno. W Paryżu pobierał nauki w szkole artystycznej Académie Colarossi^[3].

Debiut artystyczny

Debiut wystawienniczy młodego malarza przypadł na 1903. Wówczas to Sichulski pokazał swe pastele w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Pierwsza indywidualna wystawa odbyła się w krakowskim i lwowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w 1905^[3].

„Teka Melpomeny”

W 1904 Karol Frycz, Witold Wojtkiewicz^[4], Stanisław Kuczborski, Antoni Procajłowicz, Stanisław Rzecki oraz Kazimierz Sichulski^[5], podczas spotkań w krakowskiej Cukierni Lwowskiej, stworzyli zbiór karykatur aktorów „Teka Melpomeny”^[4][5]. W zbiorze znalazła się wykonana przez Sichulskiego karykatura Józefa Sosnowskiego i Ordonówny w scenie ze spektaklu Bolesław Śmiały^[6]. Dochód ze sprzedaży egzemplarzy zbioru został przeznaczony na zasilenie aktorskiej kasy emerytalnej^[5].

Jama Michalika i kabaret Zielony Balonik

Od 1905 Sichulski współtworzył kabaret literacko-artystyczny „Zielony Balonik”, którego przedstawienia odbywały się w krakowskiej Cukierni Lwowskiej (Jama Michalika)^[3].

Sichulski wraz z Karolem Fryczem, Henrykiem Szczyglińskim, Józefem i Stanisławem Czajkowskimi, Witoldem Wojtkiewiczem, Stanisławem Kuczborskim, Stanisławem Rzeckim i Tadeuszem Rychterem^[4] współtworzył szopkę krakowską w Jamie Michalika^[7].

Podczas remontu Jamy Michalika w 1910 Sichulski wraz Karolem Fryczem ozdobili ściany obrazami. Sichulski namalował między innymi Sąd Ostateczny, obraz nawiązujący do fresku Michała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej. Przedstawione postaci głównych artystów kabaretu Jama Michalika pierwotnie były całkiem nagie, ale po interwencji właściciela lokalu Sichulski domalował im majtki kąpielowe^[4].

Obraz Kazimierza Sichulskiego Kabaret szalony.

Kabaret szalony

Szczególnym obrazem, dokumentującym zaangażowanie Sichulskiego w działalność Jamy Michalika, była olejna praca z 1908 pt. Kabaret szalony. Sichulski namalował karykatury rozbawionych członków kabaretu w korowodzie unoszącym się ponad krakowskim Rynkiem Głównym od Wieży Mariackiej (w prawym dolnym rogu), a zmierzającym ku księżycowi z sylwetką Pana Twardowskiego. Korowód wiedzie^[a] Stanisław Sierosławski – współredaktor „Czasu”. Po jego lewej stronie skarykaturowany w postaci fauna z rogami prof. Leon Wyczółkowski (w lewej ręce trzyma lustro, od którego odwraca wzrok). Postać grająca na półkolistej klawiaturze to taper kabaretu – Witold Noskowski (także współredaktor „Czasu”). Obok wsłuchany w muzykę Tadeusz Żuk-Skarszewski, a nad nim balonik i Kasper Żelechowski z butelką wystającą z kieszeni. W centralnej części obrazu (poniżej Noskowskiego) Tadeusz Boy-Żeleński z butelką mleka dla niemowlęcia z napisem „Kropla mleka”. Pod lewym przedramieniem Boy trzyma postać z napisem „Ostenda” – to Ferdynand Hoesick (zwany w kabarecie Esikiem) który wrócił z Ostendy. W dolnej części obrazu na drewnianym koniku buja się Witold Wojtkiewicz. Za nim rudowłosy Adolf „Neuwerth” Nowaczyński ze strzykawką z gnojówką i błazeńskim symbolem pod pachą. Na dole z rozłożonymi rękami brat Boya – Edward Żeleński, urzędnik Kasy Oszczędności miasta Krakowa. Nad Nowaczyńskim Edward Leszczyński z lutnią w ręce. W dolnym lewym narożniku postać z głową skierowaną ku dołowi (aluzja do zachowania się na jednym z przedstawień kabaretu) – to karykatura Józefa Herbaczewskiego. Nad Leszczyńskim postać Teofila Trzcińskiego, a widoczna w prawym górnym narożniku postać z nożyczkami (aluzja do wykonywanych przez niego „wystrzyganek”) to Karol Frycz. Poniżej Frycza autor obrazu – Kazimierz Sichulski z paletą malarską w ręce, a nad Fryczem nietoperz z ludzką głową – Feliks Jasieński „Manggha” z przywiązaną kartką z napisem „Muzeum Narodowe” (jako aluzja do deklarowania przez artystę ofiarowania swoich prac różnym miastom z późniejszą zmianą zdania). Koło Wieży Mariackiej widać unoszący się na wietrze kapelusz kardynalski oraz damską bieliznę, które zostały mieszczone na obrazie jako aluzja do sporu artystów z biskupem krakowskim Janem Puzyną w sprawie umieszczenia w wawelskiej katedrze witraży według projektu Stanisława Wyspiańskiego^[8].

Do czasów współczesnych przetrwały dwie wersje obrazu: uproszczona kompozycja (prawdopodobnie z 1905), która jest w posiadaniu krakowskiej Jamy Michalika, a także młodsza o trzy lata, przechowywana w Muzeum Literatury w Warszawie. Prawdopodobnie pierwotna wersja obrazu się nie zachowała. Została wykonana na niezagruntowanym prześcieradle i była elementem dekoracji kabaretu^[9].

Aktywność artystyczna

Był ilustratorem czasopisma „Liberum Veto”^[b], a od 1904 jego kierownikiem artystycznym^[2]. Był także członkiem wiedeńskiego ruch artystycznego Hagenbund^[3]. W latach 1905–1908 należał do grona twórców kabaretu „Zielony Balonik”. W 1905 został członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W okresie 1908−1914 mieszkał we Lwowie^[2]. Twórczość Sichulskiego została zdominowana przez tematykę huculską^[3]. Do Lwowa przybył już jako ceniony autor karykatur i obrazów z Huculszczyzny^[11].

Huculska drużka
(1906)

Czarne jagnię
(1905)

Wiejski grajek

Hucułka

Sieroty
(1906)

Huculski chłopak
(1913)

Pokłon pasterzy (Madonna huculska)
(1909)

Niedziela Palmowa
(ok. 1906)

Huculszczyzna na obrazach Kazimierza Sichulskiego

W okresie pobytu we Lwowie opracował swoje pierwsze kartony witrażowe. W 1908 powstał (nawiązujący do motywów huculskich) karton „Zwiastowanie”, który w 1910 w czasopiśmie „Świat” komplementowano: „Jeszcze bardziej wiąże Sichulski temat religijny z nastrojem swojskim w projekcie do witrażu Zwiastowanie, najsilniej może działającym ze wszystkich pokazanych na wystawie”^[11].

I wojna światowa

W czasie I wojny światowej walczył w szeregach Legionów Polskich, a podczas wojny polsko-ukraińskiej (1918−1919) uczestniczył w obronie Lwowa^[2].

Wykładowca

Był wykładowcą Wydziału Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego^[c] lwowskiej Państwowej Szkoły Technicznej^[12]. W latach 1930–1939 był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie^[2].

Twórczość

Sichulski tworzył nie tylko obrazy rodzajowe (w tym wspomniane z Huculszczyzny), ale także portrety, kompozycje o treściach batalistycznych i religijnych grafiki, plakaty, witraże, kilimy^[2], a także znakomite rysunki satyryczne i karykatury^{[3][13][14][15]}. W sposób perfekcyjny wypracował formułę karykatury, której zasadniczym środkiem wyrazu był czarny kontur, który oszczędnie opisywał uogólnione formy^[3].

Karykatura Lucjana Rydla.
(1904)

Karykatura Jerzego Leszczyńskiego
jako Zuzanna w kąpieli (1907)

Karykatura Antoniego Zolla
(1911)

Karykatura Jana Kasprowicza
(1914)

Karykatura Jana Stanisławskiego z uczniami
(1905)

Karykatura Stanisława Witkiewicza
(1914)

Karykatura Kornela Makuszyńskiego
(1910)

Karykatura Tadeusza Boya-Żeleńskiego
(ok. 1920)

Karykatura obrazu Jacka Malczewskiego Zatruta studnia
(1919)

Karykatura Stefana Żeromskiego
(1914)

Wybrane karykatury autorstwa Kazimierza Sichulskiego

Stosunkowo często malował martwe natury, kompozycje historyczne i pejzaże, a rzadziej portrety. Na przestrzeni lat wracał w swej twórczości do motywów religijnych – w kartonach do witraży i polichromii, które odzwierciedlały wpływ artystyczny prac Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego. Uprawiał malarstwo zarówno sztalugowe, jak i monumentalne. Wydane przez niego litograficzne albumy cieszyły się dużym powodzeniem. Tworzył plakaty, zajmował się także projektowaniem wystroju wnętrz i architekturą. Na przestrzeni lat doskonalił umiejętności w zakresie poszczególnych technik twórczych: malarstwa olejnego, temperowego, pastelowego i akwarelowego, a także rysunku i litografii^[3].

Wyróżnienia i odznaczenia

Uczestniczył w wielu międzynarodowych wystawach, m.in. w^[3]:

• Monachium (1905),
• Wenecji (1907, 1910, 1914, 1932),
• Rzymie (1911, 1934),
• Berlinie (1914, 1937),
• Paryżu (1923, 1930, 1931),
• Budapeszcie (1926),
• Pittsburghu (1926),
• Helsinkach i Sztokholmie (1927).

Podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 został uhonorowany złotym medalem^[3]. W 1934 otrzymał nagrodę PAU za całokształt pracy artystycznej^[2].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (2 sierpnia 1931) „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[16].
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938) „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”^[17].

Śmierć

Kazimierz Sichulski zmarł we Lwowie po ciężkiej chorobie^[18] 6 listopada 1942^[2]. Został pochowany w grobowcu na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie^[11].

Uwagi

1. Opis obrazu za publikacją: Aureliusz Zenon Pruszyński: Jama Michalika, lokal „Zielonego Balonika”. Kraków: nakł. „Cukierni Lwowskiej”, 1930, s. 13−16^[8].
2. Wydawane w latach 1903–1905 „Liberum Veto: pismo poświęcone polityce, literaturze i sztuce” pod red. Władysława Dubi^[10].
3. Nazwa przytoczona, za: Tadeusz Łodziana, „Semper Fidelis” 2001, nr 2^[12].