Kazimierz Wnękowski

Kazimierz Wnękowski (ur. 19 lipca 1898 w Posadzie Olchowskiej, zm. 13 lutego 1972) – polski działacz komunistyczny.

Kazimierz Wnękowski

Data i miejsce urodzenia	19 lipca 1898 Posada Olchowska
Data śmierci	13 lutego 1972
Miejsce spoczynku	cmentarz Doły w Łodzi
Zawód, zajęcie	ślusarz
Miejsce zamieszkania	Sanok
Narodowość	polska
Edukacja	Przemysłowa Szkoła Uzupełniająca w Sanoku
Stanowisko	Fabryka Maszyn i Wagonów w Sanoku
Rodzice	Roman, Maria
Małżeństwo	Stefania
Dzieci	Helena Kopytowska-Wnękowska
Krewni i powinowaci	Bronisław, Józef, Władysław, Franciszek (rodzeństwo), Roman Tarkowski

Życiorys

Urodził się 19 lipca 1896 w Posadzie Olchowskiej^[1][2][3]. Wywodził się z rodziny robotniczej^[4], był synem Romana^[1][2] (ur. w Nowym Wiśniczu^[1], stolarz^[1][5] wzgl. ślusarz^[6], zm. 1925^[7]) i Marii z domu Kraus (ur. w Sielcu k. Przemyśla^[1]. Miał rodzeństwo: Bronisława (1886-1907)^[5][6][8], Józefę (ur. 1888, po mężu Topiałkowska^[9]), Władysława (1890-1976^[10], pracownik kolei, repatriant ze Lwowa, po wojnie zamieszkujący w Opolu)^[11], także swojego bliźniaka Franciszka (zm. w sierpniu 1898)^[1][12].

Według późniejszych opracowań był rodem z Jaćmierza^[13], lecz był związany z Sanokiem^[14][11]. W Posadzie Olchowskiej pod Sanokiem rodzina Wnękowskich zamieszkiwała w domu rodziców Jana Świerzowicza^[6][15]. Od 15 roku życia kształcił się w zawodzie przy Fabryce Maszyn i Wagonów w Sanoku^[4]. Do 1914 uczył się w tamtejszej Przemysłowej Szkole Uzupełniającej (w jego klasie był Filip Schneider)^[16]. W 1918 uzyskał dyplom ślusarza i od tego czasu był zatrudniony w macierzystej fabryce na tym stanowisku^[4][17].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i nastaniu II Rzeczypospolitej zaangażował się w działalność związkowo-polityczną^[4]. W 1918 wstąpił do Związku Zawodowego Metalowców, został wybrany sekretarzem i członkiem zarządu oddziału ZZM w sanockiej fabryce^[4]. Został również działaczem komunistycznym^[17]. Był aktywistą komitetu wyborczego listy pod nazwą Związek Proletariatu Miast i Wsi, którą do wyborów parlamentarnych w Polsce w 1922 zgłosiła Komunistyczna Partia Robotnicza Polski^[18]. Z poleceń Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Polski w Przemyślu w 1923 został organizatorem pierwszej komórki KPP w sanockiej fabryce, zostając jej sekretarzem, zaś w 1924 zorganizował Podokręg KPP w Sanoku, obejmując w nim także funkcję sekretarza, którym pozostawał do rozwiązania partii w 1938^[4][19]. W związku z działalnością w KPP ukierunkowaną na rzecz robotników, był w grupie represjonowanych działaczy partii, był aresztowany i trafił do więzienia^[20]

Pod koniec lat 20. kierował oddziałem partii PPS Lewica w sanockiej fabryce wagonów^[21][22], a jako jej przedstawiciel zasiadał w Kasie Chorych w Sanoku (prócz niego z ramienia tej partii także Jan Baranowski)^[23]. Został czołowym działaczem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy w Sanoku, członkiem komitetu powiatowego KPZU w Sanoku^[24], sekretarzem komórki KPZU w Sanoku^[25][26], członkiem Komitetu Podokręgowego KPZU w Sanoku (podlegającego Komitetowi Okręgowego KPZU w Przemyślu)^[27]. Kandydował na posła^[a]. Był członkiem komitetu organizującego Marszu Głodnych w Sanoku 6 marca 1930^{[28][25][29][30][31]}, przemawiał wówczas do robotników pod sanocką fabryką^[32]. Podczas zajść został ranny^[33][25][30]. Był osadzony w więzieniu w Sanoku^[34]. Po trwającym rok śledztwie, w czasie którego był przetrzymywany w areszcie we Lwowie, wyrokiem Sądu Okręgowego w Przemyślu został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności, pozbawienie praw publicznych i obywatelskich praw honorowych^[30].

Po odbyciu zasądzonej kary powrócił do działalności w ruchu komunistycznym i z tego powodu w późniejszych latach ponownie był represjonowany przez władze sanacyjne, będąc aresztowanym tymczasowo^{[35][30][14][36][22]}. Rokrocznie tuż przed Świętem Pracy 1 maja był zatrzymywany w areszcie tymczasowym^[30]. Był jedną z osób, które w kwietniu 1936 jako członkowie organizacji komunistycznych – uprzednio karani ciężkim więzieniem za agitację komunistyczną i podburzanie do ekscesów, decyzją sądu we Lwowie zostali osadzeni w Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej^[37][b][17]. Wnękowski przebywał tam prawie przez rok^[22]. Spędził tam dziewięć miesięcy^[30], a do jego uwolnienia przyczynił się ks. Antoni Wołek Wacławski z kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sanoku (określany wówczas jako proboszcz robotników), który udzielił gwarancji i poręczenia wraz ze starostą sanockim Wojciechem Buciorem oraz nadkomisarzem Policji^[c][38]. W czasie osadzenia w Berezie był żonaty, miał trójkę dzieci^[30][38]. Po odzyskaniu wolności, na skutek presji ZZM został przywrócony do pracy w sanockiej fabryce^[30]. W okresie II RP zamieszkiwał z rodziną w Sanoku pod adresem ulicy Kazimierza Lipińskiego 7^[4]. Dom Wnękowskich był poddawany częstym rewizjom Policji^[30].

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 uciekając przed nacierającymi Niemcami dotarł do Lwowa, będącego po agresji ZSRR na Polskę pod okupacją sowiecką^[11]. Na początku października 1939 przebywał w Lesku^[17]. Usiłując powrócić do Sanoka, będącego pod okupacją niemiecką, został aresztowany przy próbie przekroczenia granicy niemiecko-sowieckiej^[11] (przebiegającej na rzece San). Znalazł się na obszarze ZSRR i tam wstąpił do formowanej Armii Polskiej, wraz z którą opuścił obszar radziecki i po ewakuacji trafił na Bliski Wschód^[11][24]. Po zakończeniu wojny przebywał na emigracji w Argentynie^[11]. Do Polski powrócił, według różnych źródeł: po kilkunastu latach po wojnie^[24] lub w latach 70^[11]. Czynił starania o przyznanie mu praw zasłużonego działacza ruchu robotniczego, co potwierdziło kilkoro świadków, jednak otrzymał decyzję odmowną od Komitetu Wojewódzkiego PZPR^[11].

Zmarł 13 lutego 1972 i został pochowany na cmentarzu Doły w Łodzi^[30]. Był żonaty ze Stefanią (kuzynka Romana Tarkowskiego^[39], zm. 1983)^[40]. Miał córki^[11]. Jedną z nich była Helena Kopytowska-Wnękowska (ur. 1925), podczas II wojny światowej absolwentka małej matury z tajnego nauczania w ramach konspiracyjnej nauki w sanockim gimnazjum^[41], u kresu wojny w 1944 współorganizatorka Polskiej Partii Robotniczej w Sanoku, później aktywistka w tych strukturach, a także pracownica Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku^[42][43], autorka przemówienia zatytułowanego Wspomnienie o Kazimierzu Wnękowskim, wygłoszonego w 1982 podczas obchodów jubileuszu 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów i wydrukowanego w publikacji pt. Materiały na Sesję Historyczną i Naukowo–Techniczną z okazji 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów z października 1982^[30][44]. Kazimierz Wnękowski był znajomym Mieczysława Granatowskiego, który we wspomnieniach określił go mianem człowieka ideowego o wysokim morale o nieprzeciętnej inteligencji jak na rzemieślnika owych czasów^[36].

Uwagi

1. „Jednym z kandydatów do objęcia mandatu poselskiego był Kazimierz Wnękowski z Posady Olchowskiej koło Sanoka”, zob. Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918 – 1944/1945. Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Rzeszowie, 2010, s. 78.
2. Prócz niego więziony był także inny członek komitetu powiatowego KPZU w Sanoku, Stanisław Gadomski, zaś osadzony w Berezie Kartuskiej został także Ludwik Florek, uczeń sanockiego gimnazjum, usunięty z tej szkoły za działalność komunistyczną, zob. Sołtys 1995 ↓, s. 561
3. W związku z zaangażowaniem ks. Wołka Wacławskiego tenże duchowny podczas okupacji niemieckiej miał być aresztowany przez Niemców 1 maja 1942, jednak ostrzeżony w porę uniknął zatrzymania, zob. Antoni Wołek Wacławski: Wyjaśnienie, dlaczego się ukrywałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 146, 147, 149. ISBN 978-83-903080-5-0.