Krokuta cętkowana

Krokuta cętkowana^[28], hiena cętkowana^[29], hiena plamista^[29] (Crocuta crocuta) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny hien (Hyaeninae) w obrębie rodziny hienowatych (Hyaenidae), największa ze współcześnie żyjących hien.

Krokuta cętkowana

Crocuta crocuta[1]
(Erxleben, 1777)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	hienowate
Podrodzina	hieny
Rodzaj	krokuta
Gatunek	krokuta cętkowana
Synonimy Canis crocuta Erxleben, 1777[2] Hyaena maculata Thunberg, 1811[3] Hyaena rufa Desmarest, 1817[4] Hyaena capensis Desmarest, 1817[4] Hyaena maculata Ödmann, 1820[5] Hyaena spelaea major Goldfuss, 1823[6] Hyaena croacuta[a]: A. Smith, 1826[7] Hyaena encrita[a]: A. Smith, 1827[8] Hyaena Cuvieri Boitard, 1842[9] Hyaena crocuta habessynica de Blainville, 1844[10] Hyaena sivalensis Falconer & Cautley, 1868[11] Hyaena (Crocotta) wissmanni Matschie, 1900[12] Hyaena (Crocotta) gariepensis Matschie, 1900[13] Hyaena (Crocotta) germinans Matschie, 1900[14] Hyaena (Crocotta) thierryi Matschie, 1900[15] Hyaena (Crocotta) togoensis Matschie, 1900[16] Hyaena (Crocotta) noltei Matschie, 1900[17] Hyaena (Crocuta) leontiewi Satunin, 1905[18] Crocotta kibonotensis Lönnberg, 1908[19] Crocotta panganensis Lönnberg, 1908[20] Crocuta nzoyae Cabrera, 1911[21] Crocuta rufopicta Cabrera, 1911[22] Crocuta thomasi Cabrera, 1911[23] Crocuta nyasae Cabrera, 1911[24] Crocuta crocuta fisi Heller, 1914[25] Crocuta crocuta fortis J.A. Allen, 1924[26]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Canis crocuta^[2]. Jako miejsce typowe Erxleben wskazał Gwineę, Etiopię i tereny po Przylądek Dobrej Nadziei (łac. „Guinea, Aethiopia, ad caput bonae spei in terrae rupiumque caueis”)^[2], ograniczone w 1911 roku przez Cabrarę do Senegambii^[30][31]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju krokuta^[28] (Crocuta)^[32][33].

Obecnie nie jest rozpoznawany żaden podgatunek pomimo znacznych różnic w kolorze i masie ciała w całej Czarnej Afryce (np. osobniki z południowej Afryki są większe niż te z wschodniej Afryki)^[33]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[33].

Etymologia

Crocuta i crocuta: gr. κροκωτός krokōtos „koloru szafranu”, od κροκος krokos „żółty, szafran”; od przeważającego koloru w ubarwieniu sierści krokuty cętkowanej^[34].

Zasięg występowania

Na czerwono współczesne występowanie, na pomarańczowo plejstoceńskie występowanie hieny z rodzaju Crocuta

Krokuta cętkowana występuje w większości Afryki na południe od Sahary, z wyjątkiem nizinnych tropikalnych lasów deszczowych^[33]. Wytępiona na wielu obszarach południowej Afryki^[33].

Morfologia

Szkielet

Długość ciała (bez ogona) 125–160 cm, długość ogona 22–27 cm, wysokość w kłębie 77,3–80,7 cm; masa ciała 45–55 kg, czasami do 85 kg^[32]. Samice są o około 10% większe od samców, chociaż rozkłady rozmiarów dla samców i samic pokrywają się^[32]. Stopień dymorfizmu płciowego w wielkości ciała różni się geograficznie, przy czym najbardziej widoczny jest w Afryce Południowej^[32]. Sierść gęsta, od szarej do brązowej z ciemnymi cętkami, które bledną wraz z wiekiem. Młode hieny rodzą się czarne, z wiekiem jaśnieją i pojawiają się u nich cętki.

Ekologia

Tryb życia

Krokuta cętkowana egzystuje na sawannach i pustyniach. Krokuty cętkowane żyją w stadach (klanach), w których przewodniczką jest zwykle najstarsza samica. Wielkość klanu i jego rewiru zależą od zamieszkiwanego środowiska. Zazwyczaj w klanie jest od 15 do 80 osobników. Terytorium zajmuje zazwyczaj około 50 kilometrów kwadratowych. Zdarzają się osobniki żyjące samotnie lub w parach. Stado wspólnie broni terytorium lub pożywienia przed wrogami.

Dużą rolę w życiu tych zwierząt odgrywa kontakt fizyczny, jak i sygnały zapachowe i wzrokowe. Hierarchia w klanie jest najlepiej zauważalna podczas jedzenia. Dominująca samica je pierwsza. Następnie inne samice i ich młode, a na końcu samce. Wszystkie krokuty muszą reagować na gniew przywódczyni zgodnie z ich pozycją. Inaczej załamie się porządek społeczny klanu. Nieposłuszeństwo przewodniczka stada karze gryzieniem.

Pokarm

Krokuty cętkowane żywią się nie tylko padliną, lecz także aktywnie polują na antylopy, zebry i inne średniej wielkości zwierzęta, a czasami na młode żyrafy, słonie i nosorożce. Potrafi wyczuć pożywienie z odległości wielu kilometrów. Krokuta zjada wszystko, co się da strawić. Ma bardzo silne szczęki zdolne skruszyć kość słonia.

Często odganiają od zdobyczy inne drapieżniki. Może biec za pożywieniem nawet 68 km/h. Strategia polowania krokut polega na ściganiu ofiary aż do całkowitej utraty przez nią sił. Chwytają za kark i żebra i powalają na ziemię. Potrafią one całkowicie ogołocić szkielet z mięsa w ciągu godziny.

Rozród

Młode krokuty

Samice gotowe są do zapłodnienia tylko kilka dni i powtarza się to co pół roku. Kopulacja trwa od 4 do 12 minut. Po około 100 dniach samica rodzi w norze jednego młodego (bardzo rzadko 2), które mają otwarte oczy. Małe hieny już po urodzeniu walczą ze sobą. Okres laktacji trwa około jednego roku.

Wrogowie

Do głównych wrogów krokuty cętkowanej należą lwy. Innymi naturalnymi wrogami krokuty cętkowatej są lamparty lub inne hieny. O padlinę zazwyczaj walczą z sępami^[35].

Zobacz też

• hiena jaskiniowa

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Canis crocuta Erxleben, 1777.