Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Lida

miasto na Białorusi Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Lidamap
Remove ads

Lida (biał. Ліда, lit. Lyda) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, siedziba rejonu lidzkiego i drugie pod względem wielkości miasto Wileńszczyzny.

Szybkie fakty Państwo, Obwód ...
Szybkie fakty

Niegdyś miasto powiatowe w granicach I Rzeczypospolitej. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie lidzkim województwa wileńskiego[2]. Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu lidzkiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[3][4]. W latach 1921–1945[5] w Polsce, w województwie nowogródzkim, siedziba powiatu lidzkiego.

Przemysł maszynowy, spożywczy, obuwniczy oraz materiałów budowlanych[6], węzeł kolejowy ze stacją Lida.

Leży nad rzeką Lidziejką. Lidę zamieszkują w 45% Białorusini, 40% – Polacy, a 15% – Rosjanie.

Remove ads

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Panowanie Litwy i I Rzeczypospolitej

Thumb
Zamek w Lidzie – widok z XIX w.

Około 1323 wielki książę litewski Giedymin zbudował w Lidzie murowany zamek. Z faktem tym należy wiązać powstanie w jego pobliżu osady, rozwiniętej później w miasto. Lida była stolicą księstwa lidzkiego, którym władał książę Giedymin, a po jego śmierci syn Olgierd i wnuki Jagiełło i Witold. Zamek był jak na ówczesne czasy potężną twierdzą wielokrotnie szturmowaną przez Krzyżaków, którym udało się go zdobyć zaledwie raz w 1384. W 1376 do Lidy przybyli franciszkanie, co świadczy o tym, że Lida musiała być już rozwiniętym ośrodkiem. W 1392 i 1394 Lidę najechał Witold i sprzymierzeni z nim Krzyżacy, co spowodowało spalenie miasta przez uciekających do zamku mieszkańców. Lida i zamek był dwukrotnie schronieniem wygnanych z Ordy Tatarskiej chanów: Tochtamysza (1396-99), Hadżi Gireja (1434-43). Latem 1405 Witold wziął w niewolę żonę i dzieci księcia smoleńskiego Jurija Światosławowicza i uwięził ich w zamku lidzkim. Z tego powodu w 1406 zamek był oblegany przez księcia smoleńskiego Jerzego Światosławicza, który spalił miasto, ale zamku nie był w stanie zdobyć.

Podczas wojny domowej z Zygmuntem Kiejstutowiczem, zamek był oblegany w 1433 przez księcia Świdrygiełłę.

Około 20 lipca 1506 odbył się w Lidzie sejm z udziałem Aleksandra Jagiellończyka, a następnie w obozie pod miastem zebrały się wojska litewskie i polskie, które rozbiły następnie Tatarów w bitwie pod Kleckiem. W wiekach XIV-XVI Lida była jednym z pięciu największych miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. W dniu 17 września 1590 Zygmunt III Waza przyznał Lidzie prawo magdeburskie i herb przedstawiający lwa z dwoma kluczami nad głową. Przywilej z 1611 potwierdził istniejące tu od dawna dni targowe. W 1638 przy ścianie zamku lidzkiego zdecydowano wybudować magazyn służący przechowywaniu dokumentów lidzkiego sądu ziemskiego i archiwów. W dniu 20 kwietnia 1640 Władysław IV zatwierdził w Warszawie przyznane Lidzie prawo magdeburskie.

W 1655 Lidę zajęli Kozacy Zołotarenki, którzy opanowali też zamek. W 1659 natomiast moskiewskie wojska Chowańskiego po oblężeniu zamku całkowicie zniszczyły miasto. W czasie wojny północnej zamek został dwukrotnie opanowany przez wojska szwedzkie Karola XII (1702 i 1710).

W 1717 sejm postanowił utrzymać przyznane jej wcześniej ulgi i przywileje, a także wycofać wojsko z Lidy, aby ulżyć mieszkańcom. W dniu 7 kwietnia 1727 król August II Mocny potwierdził prawa nadane miastu poprzednio, wprowadził też podatek handlowy od działalności magazynów i rzeźni. August III Sas potwierdził wcześniejsze prawa postanowieniem z 12 listopada 1744, a w 1776 wydano przywilej, w którym zaliczono Lidę do miast, które zachowały prawo magdeburskie. Od tego czasu miasto powoli zaczęło się odradzać. W latach 1784–1787 komisja „boni ordinis” przeglądała rachunki i płatności miejskie.

Od 1759 do 1834 w mieście istniała szkoła średnia – kolegium. W tej placówce uczył się przyszły profesor Uniwersytetu Wileńskiego, botanik Stanisław Bonifacy Jundziłł.

Okres zaborów

Thumb
Lida w XIX w. (Józef Peszka)

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 miasto włączono do Rosji.

W 1895 w Lidzie mieszkały 7864 osoby: 3954 mężczyzn i 3910 kobiet. 5326 mieszkańców miasta było narodowości żydowskiej.

W II Rzeczypospolitej

Jesienią 1918 w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą Armią Czerwoną[7]. W styczniu 1919 oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików Wilnu. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Odbita przez regularne Wojsko Polskie w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919. Po zdobyciu miasta nastąpił pogrom, w którym, z udziałem żołnierzy polskich zamordowano 39 Żydów[8][9].

Thumb
Ulica Wileńska ok. 1930
Osobny artykuł: Walki o Lidę (1919).

7 czerwca 1919 miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej[10].

Thumb
Polskie Gimnazjum Państwowe w latach 30.

Latem 1920 Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, jednak po walkach pod miastem została ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920. W 1921 formalnie weszła w skład II Rzeczypospolitej. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Lida oraz powiatu lidzkiego w województwie nowogródzkim. We wrześniu 1929 Lidę odwiedził prezydent Ignacy Mościcki, gdzie uczestniczył w uroczystościach otwarcia szkoły miejskiej[11]. W okresie międzywojennym miasto bardzo szybko zaczęło się rozwijać. O ile w 1921 mieszkało w Lidzie 13 401 osób, o tyle w 1938 miasto liczyło już 26 257 mieszkańców. Główne zakłady przemysłowe w tym czasie to fabryka obuwia gumowego „Ardal”, fabryki produktów gumowych „Benland” i „Poland”, fabryka drutów i gwoździ „Drutindustria”, fabryka sprężyn „Zwój”, zakład produktów chemicznych „Korona”, 2 browary, 3 wytwórnie cukierków, 3 fabryki produkujące dachówki – „Tanur”, „Raaf” i „Neszer”, 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń i 4 zakłady poligraficzne. W okresie międzywojennym został poddany częściowej renowacji zamek. 1 kwietnia 1938 włączono do miasta wieś Roślaki[12].

Thumb
Ulica 3-go Maja ok. 1939

Przed 1939 w mieście stacjonowały 77. Pułk Piechoty (żołnierze mieli znak niedźwiadka na naramiennikach) oraz 5. Pułk Lotniczy.

Okupacja wojenna i okres powojenny

W trakcie toczenia przez wojsko polskie walk obronnych na zachodzie przeciwko Wehrmachtowi, w dniu 19 września 1939 około godziny 21.00 miasto zaatakowała i zajęła 2 Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej przełamując opór, w trakcie którego poległo około 50 polskich żołnierzy, natomiast w ręce sowieckie nie wpadło 89 polskich samolotów, które wraz z 309 osobami personelu lotniczego ewakuowano na Łotwę[13]. Podczas ataku Niemiec na ZSRR miasto zostało poważnie zniszczone w lipcu 1941[14]. Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu 1941 Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 8000 osób. 18 września 1943 Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano i wywieziono do obozu zagłady w Sobiborze[15].

W czasie okupacji niemieckiej w Lidzie znajdowała się siedziba Okręgu "Nowogródek" Armii Krajowej pod dowództwem majora Janusza Prawdzic-Szlaskiego dysponującego siłami około 8 tysięcy polskich partyzantów[16][17][18]. W nocy 17/18 stycznia 1944 Armia Krajowa dokonała udanego ataku na miejscowe więzienie, z którego uwolniono około 70 osób. Akcję przeprowadziło zaledwie 11 ludzi pod dowództwem ppor. Zenona Batorowicza "Zdzisława". Sukces był o tyle spektakularny, że w tym czasie w mieście przebywało 10 tysięcy żołnierzy i policjantów niemieckich[19].

2 lutego 1945 w publicznej egzekucji dokonanej przez NKWD na skrzyżowaniu ulic ks. Falkowskiego i 3 maja (obecnie Leninskaja i Łomonosowa) został powieszony ppor. AK Jerzy Bokłażec ps. Pazurkiewicz[20].

W 1945 Lida została wcielona do ZSRR, po którego rozpadzie w 1991 znajduje się na terenie Republiki Białoruś.

Remove ads

Zabytki

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Zamek w Lidzie
Thumb
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
Thumb
Kościół pijarów, obecnie sobór św. Michała Archanioła
Thumb
Ulica Sowiecka
  • zamek w Lidzie z XIV wieku, zbudowany przez litewskiego księcia Giedymina na planie czworoboku, z dwiema wieżami w stylu gotyckim. Częściowo zrekonstruowany.
  • kościół katolicki w Lidzie zbudowany w 1770 w stylu barokowym, funkcjonujący bez przerwy. Jest to świątynia trójnawowa, z czworobocznym prezbiterium i barokowym szczytem fasady. Charakteryzuje się bogato wyposażonym wnętrzem (rzeźby, freski, ornamenty stiukowe). Po lewej stronie znajduje się ołtarz z obrazem Matki Bożej Lidzkiej (Różańcowej), który według legendy przywieźli do Lidy pierwsi franciszkanie w 1376
  • kościół pijarów (obecnie cerkiew prawosławna), klasycystyczny, w kształcie rotundy. Zbudowany w latach 1800-1825. Spalony w 1842. W 1843 zamieniony na cerkiew prawosławną. W 1926 wrócił do pijarów. Został zamknięty w 1958 – była w nim hala sportowa, planetarium, muzeum, w 1991 – kino. W 1995 został przekazany prawosławnym. Obok dzwonnica.
  • klasztor i kolegium zakonu Pijarów – zamknięty w 1843 i częściowo wyburzony. W okresie międzywojennym szkoła handlowa.
  • Kościół na Słobódce, drewniany, z lat 30. XX wieku
  • cmentarz katolicki w Lidzie (stary cmentarz) z 1797 przy ul. Engelsa. Na cmentarzu modernistyczna kaplica św. Barbary z lat 30. XX wieku.
  • koszary 77 pułku piechoty, pomiędzy ulicami ks. Skorupki i Koszarową.
  • browar z 1876
  • budynek Gimnazjum im. hetmana Karola Chodkiewicza z 1930, styl modernistyczny. Obecnie Lidzki Koledż Pedagogiczny, ul. Kirowa 20
  • budynek Poczty Polskiej z 1936 proj. Wanda Boerner-Przewłocka w stylu funkcjonalistycznym, ul. Mickiewicza 8
  • Szkoła Powszechna im. G. Narutowicza z 1928, ul. Kirowa 18 (Szkolna)

Do 1940 w Lidzie mieściła się jedna z największych w Europie żydowskich szkół rabinicznych.

W Lidzie działa organizacja TKPZL Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej. Organizacja zajmuje się poszerzaniem kultury polskiej.

Rozgrywa się tam część akcji powieści Sergiusza Piaseckiego Zapiski oficera Armii Czerwonej.

Remove ads

Demografia

Religia

Sport

Thumb
Lodowisko w mieście

Do 1939 roku w mieście funkcjonowały kluby piłkarskie takie jak Policyjny KS Lida i Wojskowy KS 77 PP Lida.

Ludzie związani z Lidą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Lidą.
Remove ads

Miasta partnerskie

Przypisy

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads