Marek Nowakowski

Marek Krzysztof Nowakowski (ur. 2 kwietnia 1935^[1] w Warszawie, zm. 16 maja 2014^[2] tamże) – polski pisarz, przedstawiciel małego realizmu, publicysta, scenarzysta.

Ten artykuł dotyczy pisarza, publicysty, przedstawiciela małego realizmu oraz scenarzysty. Zobacz też: Marek Nowakowski – aktor, reżyser.

Marek Nowakowski

Marek Nowakowski (2012)
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1935 Warszawa
Data i miejsce śmierci	16 maja 2014 Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Benek Kwiaciarz Książę Nocy Raport o stanie wojennym Powidoki
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Fundacji im. Kościelskich 1968

Życiorys

Wychowywał się w podwarszawskich Włochach (od 1951 dzielnica Warszawy). Uczęszczał do Szkoły Powszechnej nr 1 im. I Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego przy ulicy Parkowej 22 (obecnie SP nr 94 przy ul. Cietrzewia 22), której kierownikiem był jego ojciec, Antoni Nowakowski. Przerwał naukę w szkole średniej, po czym pracował na lotnisku Okęcie, w strukturach Związku Młodzieży Polskiej, a następnie jako górnik dołowy w kopalni Rybnickiego Zjednoczenia Węglowego^[3]. W młodości dwukrotnie skazany został na karę więzienia, w którym spędził kilkanaście miesięcy^[3]. Wyrok odbywał m.in. w obozie pracy przy ul. Anielewicza w Warszawie („Gęsiówka”)^[4]. W latach 1953–1958 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, lecz nie uzyskał tytułu magistra^[5].

Marek Nowakowski, lata 60.

Marek Nowakowski (w środku), Wojciech Soporek (z lewej) i Kazimierz Górski w „Zielonym barku”, opisanym w opowiadaniu Victoria w tomie Nekropolis 2, Hotel „Victoria”, Warszawa 1985

Grób Marka Nowakowskiego w Alei Zasłużonych cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie w dniu pogrzebu, 23 maja 2014

Debiutował w 1957 ogłoszonym na łamach „Nowej Kultury” opowiadaniem Kwadratowy^[3]. Jako literat jest zaliczany do tzw. pokolenia „Współczesności”. W swojej twórczości zajmował się oficjalnie przemilczanymi obszarami życia, ludźmi z tzw. marginesu społecznego i z peryferii wielkomiejskich. Bohaterowie wielu jego utworów to ludzie skłóceni z prawem. W latach osiemdziesiątych publikował w drugim obiegu wydawniczym; najbardziej znane są impresje z okresu stanu wojennego. W latach 90. wydał kilka książek w satyryczny sposób ukazujących rzeczywistość społeczną Polski z okresu transformacji ustrojowej. Jest również autorem zbiorów wspomnień o życiu w dawnej Warszawie oraz krótkich opowiadań ukazujących absurdy PRL^[6]. Współzakładał podziemne pismo literackie „Zapis” (1977), był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Był publicystą „Gazety Polskiej”^[7].

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[8]. Aresztowany w 1984^[9]. W 2005 wchodził w skład honorowego komitetu wyborczego kandydata na Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, a w 2010 Jarosława Kaczyńskiego^[10].

23 maja 2014 został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[11] (kwatera BII30-tuje-17)^[12].

Życie prywatne

Mieszkał w Warszawie. Był żonaty z Jolantą Nowakowską^[13] z domu Zabarnik, adwokatką^[14]. Ojciec aktorki i tancerki Idy Nowakowskiej^[15], której matką jest Joanna Maria Żamojdo (ur. 1956), siostrzenica malarza Jana Lebensteina (1930–1999).

Twórczość

Zbiory opowiadań

• Ten stary złodziej; Czytelnik, Warszawa 1958
• Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1961
• Silna gorączka; Czytelnik, Warszawa 1963, 1972; Wielka Litera, Warszawa 2012
• Zapis; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965
• Gonitwa; Czytelnik, Warszawa 1967
• Przystań; Czytelnik, Warszawa 1969; Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1972
• Mizerykordia; Czytelnik, Warszawa 1971
• Śmierć żółwia; Czytelnik, Warszawa 1973
• Gdzie jest droga na Walne?; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974, 1979, 2007
• Książę Nocy; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990
• Lepszy; Nasza Księgarnia, Warszawa 1979, 1983
• Tutaj całować nie wolno; Polonia, Chicago 1979, 1985
• Chłopak z gołębiem na głowie; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979; Czytelnik, Warszawa 2006
• Raport o stanie wojennym; Instytut Literacki, Paryż 1982; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1982; Biblioteka Wolnej Myśli, Kraków 1984; Biblioteka Obserwatora Wojennego, Kraków 1984
• Zakon kawalerów mazowieckich; Krąg, Warszawa 1982
• Raport o stanie wojennym II; Instytut Literacki, Paryż 1983 / Raport o stanie wojennym. Ciąg dalszy; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983
• Notatki z codzienności; Instytut Literacki, Paryż 1983; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1983 / Notatki z codzienności. (Grudzień 1982 – lipiec 1983); Czytelnik, Warszawa 1993
• Dwa dni z Aniołem; Instytut Literacki, Paryż 1984; [b.w.], [b.m.] 1985; Wydawnictwo PoMOST, Warszawa 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990
• Rachunek; Przedświt: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy, Warszawa 1984
• Wilki podchodzą ze wszystkich stron; Polonia Bookstore and Publishers Co, Chicago 1985; Solidarność Walcząca, Łódź 1987; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990 (pełne wydanie)
• Grisza, ja tiebie skażu…; Instytut Literacki, Paryż 1986; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1986; „Kos”, Gliwice 1988; Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990
• Portret artysty z czasu dojrzałości; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1987; Iskry, Warszawa 1989
• Grecki bożek; Alfa, Warszawa 1993
• Prawo prerii; ABC Future, Warszawa 1999
• Opowiadania uliczne; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2002
• Nul; Alfa, Warszawa 2003
• Stygmatycy; Prószyński i S-ka, Warszawa 2005

Powieści, minipowieści

• Trampolina; Czytelnik, Warszawa 1964; Alfa-Wero, Warszawa 2004
• Marynarska ballada; Czytelnik, Warszawa 1966
• Robaki; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968
• Wesele raz jeszcze; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974; NZS, Wrocław 1981
• Kto to zrobił?; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1981; „Recontra”, Warszawa 1985
• Wesele raz jeszcze! Zdarzenie w Miasteczku; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982; Alfa, Warszawa 2000
• Opowieść o kocie Gacku; Nasza Księgarnia, Warszawa 1982, 1990; Studio Graficzne Joligraf, Legionowo 2001
• Życie hordy; Społeczne Wydawnictwo Niezależne, Warszawa 1984
• Homo Polonicus; Wydawnictwo Pomost, Warszawa 1992
• Honolulu; Iskry, Warszawa 1994
• Strzały w motelu «George», czyli Skarb Krwawego Barona; Oficyna Wydawnicza Most, Warszawa 1997; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2003
• Reda; ABC Future, Warszawa 1998
• Hades; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998
• Empire; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2001
• Psie Głowy; Prószyński i Ska, Warszawa 2008
• Domek trzech kotów; Świat Książki, Warszawa 2011

Utwory dramatyczne

• Ratusz (monolog telewizyjny); Dialog 1973 nr 3 s. 53-61
• Wrotek (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1973 nr 1 s. 5-14
• Raz Czabak z rana… (słuchowisko); Dialog 1974 nr 8 s. 39-47
• Grzybobranie; niepublikowane, 1974
• Zaproszenie (monolog radiowy); Dialog 1975 nr 9 s. 62-66
• Głos z tego świata (słuchowisko); Dialog 1979 nr 11 s. 24-34
• Skąd ten krzyk? (słuchowisko); Dialog 1979 nr 1 s. 58-63
• Swojacy (współautor Jarosław Abramow-Newerly); Dialog 1981 nr 10 s. 5-13
• Życiorys Tadeusza Nawalanego, czyli „Solidarność” ma głos (słuchowisko radiowe); Kultura, Paryż 1982 nr 3 s. 35-53; [b.w.], Warszawa 1981 [właśc. 1982] (anonimowo); Oficyna W.E. [Wydawnictwo „Enklawa”], Warszawa 1983

Wspomnienia, autobiografia

• Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2005
• Kryptonim «Nowy». Tajemnice mojej esbeckiej teczki; Axel Springer, Warszawa 2007
• Nekropolis 2; Świat Książki, Warszawa 2008
• Pióro. Autobiografia literacka; Iskry, Warszawa 2012
• Dziennik podróży w przeszłość; Iskry, Warszawa 2012
• Okopy Świętej Trójcy. Rozmowy o życiu i ludziach. Z Markiem Nowakowskim rozmawia Krzysztof Świątek; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2014
• Tak zapamiętałem; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2016

Felietony, eseje, szkice

• Karnawał i post; Instytut Literacki, Paryż 1988; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, Warszawa 1989; Iskry, Warszawa 1990
• Powidoki. Chłopcy z tamtych lat; Alfa-Wero, Warszawa 1995
• Powidoki 2. Wspomnij ten domek na Gęsiówce…; Alfa-Wero, Warszawa 1996
• Powidoki 3. Warszawiak pilnie poszukiwany; Alfa-Wero, Warszawa 1998
• Trzy teksty o Czeczenii; Polska Agencja Informacyjna, Warszawa 2000
• Mój słownik PRL-u; Alfa-Wero, Warszawa 2002
• To wolny kraj!; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2004
• Syjoniści do Syjamu. Zapiski z lat 1967–1968; Świat Książki, Warszawa 2009
• Moja Warszawa: Powidoki drugie; Iskry, Warszawa 2010

Wybory, kompilacje

• Opowiadania wybrane; Czytelnik, Warszawa 1969
• Układ zamknięty; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972
• Sielanka. Wybór opowiadań; Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974
• Zapiski na gorąco; Wydawnictwo „Czarciego Licha”, Warszawa 1983; Wydawnictwo Grup Politycznych, Warszawa 1986
• Ten stary złodziej. Benek Kwiaciarz; Czytelnik, Warszawa 1983; Iskry, Warszawa 2012
• Kto to zrobił?; Alfa, Warszawa 1990
• Raport o stanie wojennym; Zakłady Wydawnicze Versus, Białystok 1990
• Od Benka Kwiaciarza do Księcia Nocy; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995
• Tapeta i inne opowiadania; Świat Książki, Warszawa 1996
• Judasz na placu Defilad; Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1997
• Fortuna liliputa; Alfa-Wero, Warszawa 1997
• Rajski ptak i inne opowiadania; Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2000
• Sierota Europy; Alfa, Warszawa 2006
• Raport o stanie wojennym. Notatki z codzienności; Bellona / Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2009
• Czarna i Mała; Świat Książki, 2010
• Moja Warszawa: Powidoki; Iskry, Warszawa 2010
• Homo Polonicus; Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2013
• Nekropolis; Świat Książki, Warszawa 2014
• Książę nocy. Najlepsze opowiadania; Iskry, Warszawa 2018

Uwaga: Niektóre bibliografie^[16] zawierają pozycję Osiem dni w Ojczyźnie; [b.w.], Kraków 1985. Jest to błędne przypisanie Markowi Nowakowskiemu reportażu Tadeusza Nowakowskiego, spowodowane umieszczeniem na stronie tytułowej wydawnictwa omyłkowo imienia Marek^[17].

Ekranizacje

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Marka Nowakowskiego.

Był autorem scenariuszy do filmów: Meta (1971), Przystań (1970) i Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1973). Na podstawie jego opowiadania powstał film: Gonitwa (1971).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2006)^[18][19]
• Krzyż Wolności i Solidarności (pośmiertnie, 2021)^[20]
• Odznaka Honorowa ZAiKS-u (2009)^[21]

Nagrody i wyróżnienia literackie

• 1968: Nagroda Fundacji im. Kościelskich
• 1983: Nagroda Kulturalna Solidarności
• 1983: Nagroda Wolności francuskiego PEN Clubu
• 1984: Nagroda Związku Pisarzy Polskich Na Obczyźnie; Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
• 2002: Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta^[22]
• 2002: Nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Empire^[23]
• 2010: Nagroda Literacka m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”

Upamiętnienie

9 listopada 2017 ulica nazwana wcześniej imieniem Bolesława Gidzińskiego, na terenie obecnej dzielnicy Włochy w Warszawie, zyskała nazwę ulicy Marka Nowakowskiego^[24].

W 2017 Biblioteka Narodowa ustanowiła Nagrodę Literacką jego imienia^[25].

W Barze Kawowym Piotruś na Nowym Świecie w Warszawie, gdzie Nowakowski często bywał, znajduje się gablota poświęcona jego pamięci^[26].

16 maja 2014 roku w Międzynarodowym Rejestrze Gwiazd została zarejestrowana gwiazda im. Marka Nowakowskiego. Koordynaty gwiazdy: RA 16h 11m 2.10s D 79° 39' 18.22"^[27].