Martin Pollack

Martin Pollack (ur. 23 maja 1944 w Bad Hall, zm. 17 stycznia 2025^[1]) – austriacki pisarz, dziennikarz, tłumacz i promotor literatury polskiej.

Martin Pollack

Martin Pollack (2019)
Data i miejsce urodzenia	23 maja 1944 Bad Hall
Data śmierci	17 stycznia 2025
Zawód, zajęcie	pisarz, dziennikarz, tłumacz
Narodowość	austriacka
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński, Uniwersytet Warszawski
Rodzice	Gerhard Bast
Odznaczenia

Życiorys

Martin Pollack był synem zbrodniarza wojennego SS-Sturmbannführera Gerharda Basta^[2]. Ojciec pochodził z terenów zamieszkanych przez Słoweńców i ludność niemieckojęzyczną. Po studiach w Grazu wstąpił do gestapo, do SS i do SD. Służył m.in. w Linzu, w Münster, w Polsce i na Słowacji. 14 kwietnia 1945 wszedł w związek małżeński, którego owocem był Martin. W 1947 został zamordowany na tle rabunkowym przy próbie przejścia przez granicę w Południowym Tyrolu^[2].

Pollack uczęszczając do gimnazjum, uczył się jednocześnie stolarstwa i zdał egzamin czeladniczy. Następnie studiował slawistykę i historię Europy Wschodniej na Uniwersytecie Wiedeńskim, Uniwersytecie Warszawskim oraz na różnych uniwersytetach jugosłowiańskich. Podczas studiów pracował już jako tłumacz i dziennikarz.

W latach 1980–1981 władze PRL nałożyły na niego zakaz wjazdu do Polski^[3].

W 1987 Pollack rozpoczął pracę w niemieckim tygodniku „Der Spiegel”, pisał dla niego korespondencje z Wiednia i Warszawy. Równocześnie publikował eseje i tłumaczenia polskich tekstów. Od 1998 był wolnym strzelcem.

Zaangażował się w dialog kulturalny pomiędzy Polską a krajami niemieckojęzycznymi poprzez pracę dziennikarską i tłumaczenie literatury polskiej na język niemiecki. Przełożył m.in. książki Andrzeja Bobkowskiego, Ryszarda Kapuścińskiego, Mariusza Wilka i Wilhelma Dichtera^[4].

Był także autorem wielu książek na temat historii Europy Środkowej i Wschodniej, również w kontekście relacji pomiędzy grupami narodowościowymi i etnicznymi, z uwzględnieniem relacji niemiecko-polskich^[4]. W 2007, za książkę Śmierć w bunkrze. Opowieść o moim ojcu, otrzymał nagrodę Nagrodę Literacką Europy Środkowej „Angelus” (za tę książkę otrzymał również Nagrodę Buch Preis 2005^[5]). W powieści tej autor przedstawia historię swojej rodziny, koncentrując się na niechlubnej działalności swego ojca – oficera SS i zbrodniarza wojennego Gerharda Basta w czasie II wojny światowej^[6].

W tym samym roku dostał Nagrodę im. Karla Dedeciusa (dla najlepszego niemieckiego tłumacza literatury polskiej)^[7]. Za zasługi w promowaniu kultury polskiej, w 2011 otrzymał Złotą Sowę Polonii^[8]. W 2016 został laureatem Nagrody Translatorskiej dla Tłumaczy Ryszarda Kapuścińskiego za całokształt twórczości translatorskiej^[9].

W 2017 uhonorowany został Nagrodą Dialogu (Dialog-Preis)^[10], a w 2021 Nagrodą Vaclava Buriana za wkład w dialog środkowoeuropejski^[11]. W 2022 został na 3 lata przewodniczącym jury Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”^[12].

Przed śmiercią mieszkał w Wiedniu oraz Stegersbach w Burgenlandzie.

Recepcja w polskiej nauce

Dzieło Martina Pollacka jest żywo analizowane w polskiej nauce. W badaniach nad recepcją autora wyraźnie akcentuje się nurt pamięciowy i autobiograficzny jego prozy niefikcjonalnej. Janusz Golec zwracał uwagę na sposób opisu relacji rodzinnych w Śmierci w bunkerze, lokując tę książkę w ramach literatury pamięci kształtowanej przez doświadczenie osobiste. W szerszym sporze o granice reportażu i literatury Paweł Zajas w Jak świat prawdziwy stał się bajką traktuje Pollacka jako jedno z ważnych studiów przypadku. W efekcie, w polskim dyskursie naukowym Pollack bywa czytany jako autor, który łączy świadectwo biograficzne z refleksją nad pamięcią Europy Środkowo-Wschodniej.^[13]

Znaczący wkład w polską recepcję Pollacka wniósł ponadto Grzegorz Kowal, analizując m.in. odbiór pisarza w Polsce, figurę autorytetu w Śmierci w bunkrze oraz konstrukcję tzw. „mitu Galicji”. Najobszerniejsza praca w polskiej nauce o Martinie Pollacku to monografia Adama Sosnowskiego pt. Obrazy Polski w dziele Martina Pollacka. Między sprawozdaniem a fikcją.

Publikacje

Książki

• Nach Galizien – von Chassiden, Huzulen, Polen und Ruthenern. Eine imaginäre Reise durch die verschwundene Welt Ostgaliziens und der Bukowina, Edition Christian Brandstatter, Wien 1984
• Po Galicji. O chasydach, Hucułach, Polakach i Rusinach. Imaginacyjna podróż po Galicji Wschodniej i Bukowinie, czyli wyprawa w świat, którego nie ma, przeł, Andrzej Kopacki, Borussia, Olsztyn 2000, ISBN 978-83-913377-7-6.
• Des Lebens Lauf. Jüdische Familienbilder aus Zwischeneuropa, Edition Christian Brandstatter, Wien 1987, ISBN 978-38-5447-198-1.
• Das reiche Land der armen Leute. Literarische Wanderungen durch Galizien, Verlag Jugend und Volk, Wien 1992, ISBN 978-32-2417-636-2 (z Karl-Markusem Gaußem)
• Śmierć w bunkrze. Opowieść o moim ojcu, przeł. Andrzej Kopacki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2006, ISBN 83-89755-41-6.
• Sarmackie krajobrazy, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2006, ISBN 83-89755-56-4 (praca zbiorowa)
• Von Minsk nach Manhattan – polnische Reportagen, Paul Zsolnay Verlag, Wien 2006, ISBN 978-3552053717 (praca zbiorowa)
• Ojcobójca – przypadek Filipa Halsmanna, przeł. Andrzej Kopacki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2005, ISBN 978-83-7536-059-2.
• Dlaczego rozstrzelali Stanisławów, przeł. Andrzej Kopacki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009, ISBN 978-83-7536-071-4.
• Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji przeł. Karolina Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, ISBN 978-83-7536-283-1.
• Pogromca wilków. Trzy duety literackie, przeł. Karolina Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012, ISBN 978-83-7536-465-1.
• Skażone krajobrazy, przeł. Karolina Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014, ISBN 978-83-7536-872-7.
• Topografia pamięci, przeł. Karolina Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2017, ISBN 978-83-8049-426-8.
• Kobieta bez grobu: Historia mojej ciotki, przeł. Karolina Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020, ISBN 978-83-8191-018-7.

Inne

• Autor posłowia do niemieckiego tłumaczenia zbioru reportaży Mariusza Szczygła Gottland
• Autor artykułu w numerze 44 kwartalnika Herito wydawanego przez Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie

Literatura

• Adam Sosnowski: Das Polenbild im Werk von Martin Pollack. Zwischen Berichterstattung und Fiktion, Peter Lang, Berlin, Nowy Jork, Oxford 2025, ISBN 9783631921326.
• Paweł Zajas: Jak świat prawdziwy stał się bajką, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2011, ISBN 9788371777653.

Nagrody i odznaczenia

• 2003 Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej^[14]
• 2007 Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus^[5]
• 2007 Nagroda im. Karla Dedeciusa^[7]
• 2011 Złota Sowa Polonii^[8]
• 2016 Nagroda Translatorska dla Tłumaczy Ryszarda Kapuścińskiego^[9]
• 2017 Nagroda Dialogu (Dialog-Preis)^[10]
• 2021 Nagroda Václava Buriana^[11]
• 2021 Medal Wdzięczności^[3]