Most Grunwaldzki we Wrocławiu

Most Grunwaldzki we Wrocławiu – most wiszący przez rzekę Odrę o konstrukcji stalowej, nitowanej; elementy nośne wsparte są na pylonach murowanych z cegły klinkierowej i oblicowanych granitem^[3], o wysokości około 20 m.

Ten artykuł dotyczy mostu we Wrocławiu. Zobacz też: artykuły o innych mostach nazywanych „Grunwaldzki”.

most Grunwaldzki

nr rej. A/1653/326/Wm z 15 października 1976[1]
Most Grunwaldzki we Wrocławiu. Widok z powietrza od południowego zachodu
Poprzednie nazwy	Kaiserbrücke, Freiheitsbrücke
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Podstawowe dane
Przeszkoda	Odra
Długość	112,5 m
Szerokość: • całkowita	18 m
Liczba torów tramwajowych	2
Liczba przęseł	1 – wiszące
Data budowy	1908–1910
Data remontu	1945–1947, 2005
Projektant	Richard Plüddemann (architektura), Alfred von Scholtz i Ernst Günthl (konstrukcja), Martin Mayer i Robert Weyrauch (projekt konkursowy)[2]
Położenie na mapie Wrocławia most Grunwaldzki
Położenie na mapie Polski most Grunwaldzki
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego most Grunwaldzki
51°06′34″N 17°03′09″E

Most zaprojektowano w ramach budowy nowej trasy (obecnego pl. Grunwaldzkiego) stanowiącej połączenie między centrum miasta a osiedlami i instytucjami wschodniego Wrocławia^[4].

Projekt i budowa

W listopadzie 1904 roku ogłoszony został konkurs na projekt nowego mostu, który wówczas nazywany był Kaiser-Friedrich-Brücke^[a]. Wpłynęło 39 projektów, spośród których komisja konkursowa do dalszego etapu zakwalifikowała 14. Nagrodzono ostatecznie cztery projekty (nagrody wynosiły 2000, 1500, 1000 i 500 marek), a dwa wyróżniono. Zwyciężył projekt oznaczony godłem Gespannt („Naprężony”), który okazał się być opracowaniem architekta Martina Mayera i inż. Roberta Weyraucha. Ostatecznie zwycięski projekt został jeszcze nieco zmodyfikowany w czerwcu 1906, a następnie w kwietniu 1907 (projektantem architektury mostu był miejski radca budowlany Richard Plüddemann). W październiku 1907 projekt mostu (który przyjął docelową nazwę Kaiserbrücke^[a]) został ostatecznie zatwierdzony przez magistrat i rozpoczęły się roboty^[5].

Wykonawcą była firma Beuchelt u. Co. z Zielonej Góry. Budowa trwała do jesieni 1909; przez wiosnę i lato 1910 prowadzone były prace wykończeniowe. We wrześniu przeprowadzone zostały próby obciążeniowe, z użyciem użyczonych przez spółki ESB i SSB 24 tramwajów (każdy ważył 12 ton) oraz wozów straży pożarnej. Po pomyślnym zakończeniu tych prób na dzień 10 października 1910^[6] wyznaczono uroczyste otwarcie nowego mostu. Sam cesarz Wilhelm II na tej uroczystości się nie pojawił, bo choć planowano równoczesne otwarcie z jego udziałem Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej, to – wobec opóźnień powstałych przed jej oddaniem – zdecydowano się nie wstrzymywać przekazania do użytku tak bardzo oczekiwanego mostu^[b]. Cesarz ostatecznie przybył na otwarcie Szkoły w listopadzie i dopiero wtedy odwiedził most, i to symbolicznie tylko, bo jadąc przezeń dwukrotnie automobilem. Bilans inwestycji (wraz z wykonaniem dojazdów, bulwarów nadbrzeży itp. kosztujących 932 tys. marek) zamknął się kwotą 2,81 mln marek, do których trzeba dodać jeszcze niemal 800 tysięcy na wykup gruntów. Zużyto blisko 2 tysiące ton stali walcowanej, prawie 300 ton staliwa, ponad 4 tony ołowiu, niespełna półtorej tony miedzi, 2,4 tys. ton śląskiego granitu, ponad 7 tys. m³ betonu. Cały most ważył 2,3 tys. ton, miał długość 112,5 m nad korytem rzeki i szerokość 20 m (w tym jedenaście metrów jezdni)^[7].

II wojna światowa i pierwsze lata powojenne

W czasie oblężenia Wrocławia Niemcy, chcąc zmniejszyć podatność mostu na zniszczenie, zerwali taśmy nośne, tak by most opadł i oparł się na tymczasowych podporach zbudowanych w rzece na bazie zatopionych barek, drewna i gruzu kamiennego. Ponadto, ze względu na budowę polowego lotniska w bezpośrednim sąsiedztwie mostu, na polecenie władz niemieckich zmniejszono wysokość pylonów, demontując ich górne partie, zwłaszcza pylonów prawobrzeżnych^[8]. Bombardowania lotnicze, ostrzał artyleryjski i uszkodzenia w 1946 r. przez Odrę tymczasowych podpór, na których spoczywał most spowodowały liczne i poważne uszkodzenia stalowych elementów mostu^[9]. Pomimo tego, w trakcie oblężenia i później aż do wiosny 1946 r., most był zdatny do użytku i odbywał się po nim ruch drogowy^[10]. Wiosną 1946 r. most zamknięto celem przeprowadzenia odbudowy, realizowanej do września 1947 r.^[11] Trudna technicznie i kosztowna (22 mln zł) operacja obejmowała budowę nowych tymczasowych podpór, podniesienie mostu, wymianę lub zespawanie pękniętych, zerwanych lub zdeformowanych elementów stalowych, wyregulowanie przesuniętych elementów nośnych, naprawę powierzchni jezdni, chodników^[12]. Ponadto według projektu Dobrosława Czajki i Jerzego Rzepeckiego odbudowano z zachowanych przez Niemców materiałów górne części pylonów, choć bez rekonstrukcji niektórych elementów (hełmów na pylonach, niektórych płaskorzeźb), w efekcie czego pylony mają mniejszą wysokość niż pierwotne^[13]. Most otwarto 6 IX 1947 r.^[14]

Most w nocy

Po odbudowie

W 1956 r. przebudowano jezdnię, w 1966 r. wymieniono tory, w 1982 nawierzchnię jezdni, w 1990 r. poszerzono jezdnię, zwężając chodniki, wymieniono nawierzchnię jezdni i torowiska, w okresie 2003-2005 przeprowadzono duży remont, obejmujący m.in. stabilizację łożysk, naprawę i zabezpieczenie antykorozyjne elementów stalowych mostu, wymianę nawierzchnię jezdni i torowiska, zabezpieczenie granitowych obudów nabrzeży i pylonów^[15].

Przez most przebiegają linie tramwajowe, używające wbudowanego w jezdnię torowiska. Po chodnikach (brak ścieżki rowerowej) przejeżdża 691 rowerzystów na godzinę (dane z 2016)^[16].

Dane konstrukcyjne

Długość pomostu mostu wynosi 112,5 m, jego szerokość 18 m^[17][18], rozpiętość przęsła 114 m (a mierzona między osiami pylonów na przeciwnych brzegach – 126,6m)^[6][19]. Pylony pierwotnie miały wysokość 25,54 m od gruntu, jednak w wyniku ich obniżenia w latach 1945–1947 współcześnie są niższe^[20]. W odróżnieniu od szeregu innych mostów wiszących podest podtrzymują nie rozciągnięte łańcuchy czy liny, a stalowe taśmy, nitowane z krótszych odcinków blach^[21].

Początkowo nazywany był mostem Cesarskim (Kaiserbrücke), od 1919 r. mostem Wolności (Freiheitsbrücke), a po objęciu władzy przez A. Hitlera przywrócono pierwotną nazwę^[22]. 6 IX 1947 nadano mu nazwę mostu Grunwaldzkiego^[17]. Budowie i konstrukcji mostu poświęcono książkę wydaną w 1910 r. przez magistrat miejski^[23] oraz książkę Jana Biliszczuka i in. wydaną w 2010 r.

Most w kulturze

Na moście Grunwaldzkim kręcone były sceny do filmu „80 milionów” w reż. Waldemara Krzystka^[24].

Uwagi

1. Pierwotnie patronem mostu miał być zmarły w 1888 cesarz Fryderyk III Hohenzollern, ostatecznie jednak most nazwano ogólniej, „Cesarskim”.
2. Według Łagiewskiego na uroczystości otwarcia był cesarz Wilhelm II^[6], jednak w istocie cesarz, choć zaproszony, nie zdołał przybyć^[25]. Most, wraz z budową nabrzeży, kosztował ponad 2,8 mln marek^[26].