Olejek bergamotowy

Olejek bergamotowy (łac. Oleum Bergamottae, Oleum Bergamiae) – olejek eteryczny pozyskiwany ze skórek owoców pomarańczy bergamoty (cytryńca bergamotki). Drzewo bergamotowe to gatunek z rodziny rutowatych^[1]. Jest uprawiane niemal wyłącznie we Włoszech (prowincja Reggio di Calabria w Kalabrii). Za jego ojczyznę uważa się Indie^[2].

Pomarańcza bergamota (bergamota, cytryniec bergamotka)

Olejek jest uzyskiwany z zewnętrznej części skórki (naowocnia) metodą wytłaczania (prasowania) i destylacji z parą wodną. Uzyskuje się wydajność ok. 0,5% w przeliczeniu na cały owoc. Głównymi składnikami olejku są octan linalilu^[3] i linalol^[4][5].

Olejek bergamotowy jest stosowany jako substancja zapachowa oraz składnik środków dezynfekujących i farmaceutyków (farmakognozja)^[5][6].

Pozyskiwanie olejku bergamotowego

Drzewo bergamotowe, rosnące niemal wyłącznie w Kalabrii (południowe Włochy), jest trudne w uprawie (duże wymagania glebowe i klimatyczne, mała odporność na choroby). Osiąga wysokość czterech metrów. Kwitnie dwukrotnie w ciągu roku. Owoce zbiera się od grudnia do marca. Jedno dojrzałe dwunastoletnie drzewo wydaje ok. 350 owoców, a starsze – do 800 owoców. Z tej ilości owoców można otrzymać 0,5–1 kg olejku. Olejek pozyskuje się z użyciem maszyn-obieraczek (pelatrici). W obieraczkach owoce są obtaczane między dwoma tarczami, z kolcami i ostrzami na powierzchni. Olejek z wodą i startymi fragmentami naowocni jest wyciskany i odsączany, a następnie poddawany destylacji z parą wodną^[5].

Poza tak otrzymanym olejkiem najwyższej jakości produkowane są olejki mniej wartościowe^[5]:

• Distillato di feccia di bergamotto – odzyskiwany z pozostałości po pierwszym wytłaczaniu, przez ich przepłukanie gorącą wodą i poddanie uzyskanej cieczy destylacji z parą wodną
• Distillato di bergamotto – pozyskiwany z owoców, które opadły z drzew
• Distillato di bergamotella – pozyskiwany z owoców, które opadły przed osiągnięciem dojrzałości lub zbyt małych
• Nero di bergamotto – bardzo ciemny, pozyskiwany z owoców, które opadły pod działaniem niekorzystnych warunków atmosferycznych
• Distillato di fabrica – pozyskiwane z użyciem macchina Gangeri, w której otrzymuje się mieszaninę soku i olejku, kierowaną do destylacji z parą wodną.

Składniki i właściwości olejku

Świeżo wyciśnięty olejek bergamotowy jest cieczą zielonawożółtą lub zielonawobrunatną (kolor zielony pojawia się w wyniku przechowywania olejku w miedzianych naczyniach). Zapach olejku określa się jako przyjemny, orzeźwiający. Zapach, skład i inne właściwości zależą od jakości surowców i zastosowanej technologii pozyskiwania. Olejki z owoców dojrzałych zawierają więcej estrów niż pozyskiwane z owoców niedojrzałych^[5]:

• owoce niedojrzałe – 30-32%
• owoce dojrzałe – 38–42%
• wartości maksymalne (np. w przypadku suszy) – 45%.

Olejek bergamotowy wolny od terpenów zawiera ok. 60–70% estrów.

• 
  Olejek bergamotowy
• 
  Chromatogramy olejku bergamotowego
• 
  Octan linalilu

Głównym składnikiem olejków bergamotowych jest L-octan linalilu (bergamol, C₁₂H₂₀O₂, 196,29 g/mol). Występuje on w mieszaninach z wieloma innymi związkami wonnymi.

Składniki olejków bergamotowych^[5]

Główny składnik	Inne zidentyfikowane składniki	Przypuszczalne inne składniki
L-octan linalilu	L-linalol, D-limonen, alkohol dihydrokuminylowy, nerol, bergapten, bergaptol, limetyna (cytropten), bergamotyna	α-pinen, oktylen, kamfen, bisabolen, bornylen, dipenten, geraniol, terpineol i cytral

Porównanie właściwości olejków gorszej jakości^[5]

Właściwość	Distillato di bergamottella	Distillato de feccia di bergamotto	Distillato di fabrica
d15/15	0,866–0,8730	0,863–0,867	0,8560–0,8756
skręcalność alfa D	−4° do +15°48'	+13°48' do +26°30'	+6°48' do +47°
zawartość estrów	59,5–67%	1,3–24,1%	1,1–2,9%
zawartość alkoholi (jako linalol)	47,5–66,6%	46,4–56%	21,2–61,1%
udział alkoholi nie trzeciorzędowych (jako geraniol)	6,3–8%	5,5–8,0%	10,1–13,7%
pozostałość po odparowaniu	4,5–6,0%	1,10%
rozpuszczalność w alkoholu 70°	1 obj. / 2,5–5 obj.
rozpuszczalność w alkoholu 80°	1 obj. / 1 obj	1 obj. / 1,25–4 obj.

Zastosowanie

Olejek bergamotowy jest stosowany do aromatyzowania artykułów spożywczych (np. herbata Earl Grey) oraz w produkcji wielu perfum, wód perfumowanych i mydeł toaletowych. W przypadkach stosowania kosmetyków zawierających ten olejek istnieje ryzyko pojawienia się nadwrażliwości skóry na działanie promieni słonecznych (np. długo nieznikające plamy, zaczerwienienie, pokrzywka, pęcherze)^[5][6].

Olejek ma działanie dezynfekujące, przeciwgrzybicze, dezodorujące. Zażyty doustnie działa wykrztuśnie, wiatropędnie i moczopędnie, pobudza trawienie. Przeciwwskazane jest stosowanie olejku przez kobiety w ciąży^[6].

Podrabianie

Podrabianie olejku bergamotowego z użyciem tańszych zamienników (np. drzewa różanego lub mięty cytrynowej) od dawna stanowiło problem dla konsumentów. Aby chronić renomę swoich produktów, włoski rząd wprowadził ścisłą kontrolę, na którą składa się sprawdzanie i zatwierdzanie czystości. Stacja Kontroli Aromatów i Produktów Cytrusowych (wł. Stazione Sperimentale per le Industrie delle Essenze e dei Derivati dagli Agrumi) położona w Reggio di Calabria była instytucją kontroli jakości olejku aromatyzującego Bergamotto di Reggio Calabria^[7]. Podczas II wojny światowej Włochy nie miały możliwości eksportu do krajów Ententy. Wobec tego na rynek europejski wpływały konkurencyjne produkty z Brazylii i Meksyku, lecz były one produkowane z innych owoców cytrusowych^[8].