Onomastyka

Onomastyka – dział językoznawstwa zajmujący się nazwami (imionami) własnymi^[1]. Nauka ta bada sposób tworzenia nazw własnych oraz ich rozwój historyczny^[2]. Nazwy własne (zwane też onimami^[3]) cechują się tym, że odnoszą się do konkretnych przedmiotów, a nie do ich klasy (por. gr. όνομα, ónōma – „imię”). Onomastyka zajmuje się m.in. nazwami miejscowości, imionami i nazwiskami^[1].

Przedmiotem onomastyki jest klasyfikacja nazw własnych, badanie ich pochodzenia (etymologii), budowy słowotwórczej i tych właściwości gramatycznych, które je odróżniają od nazw pospolitych. W obszarze badań znajduje się także związek między nazwami własnymi a apelatywami. W przeciwieństwie do starszej etymologii onomastyka zajmuje się nie tylko językową stroną imion własnych, ale również aspektami pozajęzykowymi^[4]. W tym celu onomastyka wykorzystuje zarówno wiedzę językoznawczą (fonologiczną, leksykologiczną itp.), jak i osiągnięcia dyscyplin niezwiązanych ściśle z językiem (np. etnologii, geografii czy historii)^[4]. Jest powiązana z innymi gałęziami językoznawstwa takimi jak dialektologia historyczna^[5].

Onomastyka analizuje sposoby funkcjonowania nazw własnych w systemie językowym oraz ich rolę w komunikacji. Przedstawia ich ewolucję i stan współczesny nazewnictwa. Materiał badany jest zarówno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Dla przykładu: dzięki nazwom własnym zapisanym w średniowiecznych źródłach (dyplomy, księgi sądowe, kazania kościelne itp.) można poznać właściwości języka z czasów dawnych (np. średniowiecze, renesans).

Rys historyczny

Onomastyka rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku w związku z ogólnym rozwojem językoznawstwa porównawczego. Twórcą onomastyki słowiańskiej był Franc Miklošič, z którego prac korzystali w Polsce historycy (m.in. Tadeusz Wojciechowski, Franciszek Bujak), a także etnografowie i językoznawcy (m.in. Jan Karłowicz). Onomastyka polska rozwinęła się za sprawą: Jana Rozwadowskiego, Mikołaja Rudnickiego, Witolda Taszyckiego i Stanisława Rosponda.

Główne gałęzie onomastyki

Główne działy badawcze onomastyki to:

• antroponimia/antroponomastyka^[6] (od greckiego ánthrōpos „człowiek”^[7]) – zajmuje się badaniem nazw osobowych,
• toponimia/toponomastyka^[6] (od greckiego topos „miejsce”') – zajmuje się badaniem nazw miejscowych.

Szczegółowe poddziały badawcze onomastyki to m.in.:

• choronimia (od greckiego choros, kraj) – nauka o nazwach części świata, krain i państw,
• chrematonimia (od greckiego chrema, rzecz, towar, zdarzenie) – nauka o nazwach własnych wytworów kultury ludzkiej, np. domy (np. dom Pod Zielonym Kogutem), szkoły (np. Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej), teatry (np. Teatr Narodowy, Teatr Rozmaitości), narzędzia, pojazdy ziemne i wodne (np. statek Batory, Dar Pomorza),
• etnonimia (od greckiego ethnos, lud) – nauka o nazwach plemion,
• fitonimia – nauka o nazwach własnych roślin,
• hydronimia (od greckiego hydōr, woda) – nauka o nazwach wodnych,
• oronimia (od greckiego oros, góra) – nauka o nazwach górskich,
• zoonimia – nauka o nazwach własnych zwierząt,
• kosmonimia – nauka o nazwach obiektów znajdujących się w Układzie Słonecznym oraz nazwach przyrządów do badania tegoż Układu

Bibliografie i czasopisma onomastyczne

Prace onomastyczne uczonych polskich i zagranicznych rejestruje Bibliografia onomastyki polskiej. Bibliografie publikacji wydanych do 1958 roku włącznie opracował Witold Taszycki przy współudziale M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej:1960), kolejne opracowanie, rejestrujące publikacje poświęcone onomastyce od roku 1959 do 1970 włącznie, opracował również W. Taszycki z pomocą M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej: 1972), stan badań onomastycznych za lata 1970–1980 opracował zespół pod redakcją K. Rymuta (Bibliografia onomastyki polskiej: 1983). Czasopisma z zakresu bibliografii obejmujące onomastykę światową: „Onoma” (Belgia), „Onomastica” (Polska).

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Studia Etymologica Cracoviensia